Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 9

TiMi* D«rtxnt
Dagestan Kuí,,»'
-Ovndtcha
• Bal
Schirwai
\ Tabnt A,deb'iHBM
Mi«n«h
Karadagh K«*wm
jl . •Bidjar T«her«n
lS«nn« gu|,anaba(j
/Hamedan* * Saruk
Chorassan
AFGHANISTAN
Isfahan
Ðachtiari
Afschari
Ðelutschistan
RUSSIA
Turkestan
Usbeken
Jomuden
Tekke-Turkmenen
Baodad v',m,n*cí',n# 5**ct’an
. \ Lurista"? ’ Fe,a9han
PAKISTAN

Karatschi
Enda þótt
oft sé talað
um persn-
esk teppi, er
raunin sú,
að þau eru
ofin á næst-
um öllu því
svæði í
Austurlönd-
um nær,
sem sést á
kortinu.
janna
kurvara
úrra í tilefni sýningar
kiteppi frá Ghom (Iran.
teppi þá eru þau unnin í hinum
ýmsu Austurlöndum, svo sem
Iran, Afganistan, Pakistan,
Rússlandi og Tyrklandi, en þar
er talið að fyrstu teppin hafi
verið gerð á seinni öldum. Öll
persnesk eða austurlensk gólf-
teppi eru handhnýtt og dæmi
eru um að nokkur ár hafi tekið
að vinna eitt teppi.
Fyrirtæki A. Vischschoon-
maker byggir því ekki á við-
skiptum með venjuleg gólfteppi,
þar sem panta má eina gerð í
stykkjatali og aðra í metratali.
Þar þarf að koma til næm sér-
þekking og mat á listmunum
enda hefur hann aflað sér hald-
góðrar þekkingar á þessu sviði á
nær 30 ára starfsferli. Að sögn
A.V. mundi hann þekkja hvert
einstakt teppi sem hann hefur
fest kaup á, jafnt hin fyrstu og
þau síðustu. Öll hafa þau verið
valin persónulega af honum
sjálfum eða aðstoðamanni hans
í seinni tíð, Per Evers.
„Þetta gengur fyrir sig á sama
hátt og með önnur listmuna-
kaup,“ segir hann. „Okkur er
sagt frá teppi eða bent á, að á
þessum eða hinum staðnum sé
teppi hugsanlega fáanlegt. Við
förum þá jafnvel borga eða
landa á milli til að skoða teppið
og metum gildi þess eftir gerð
og aldri.“
Sjálfur fer hann í innkaupa-
ferðir til Austurlanda, ferðast á
jeppa um héruð farandbænda,
sem framleiða teppin.
„Þetta fer ekki fram á sama
hátt og venjuleg vöruinnkaup,"
segir hann, „heldur eru viðskipt-
in rædd við hverja fjölskyldu.
Varan er til sýnis í heimilis-
tjaldinu og þar er samið um
verð á hverju einstöku teppi.“
I þorpunum eru teppin unnin
meira í verksmiðjustíl, þannig
að kunnáttumaður eða meistari
hefur fleiri en einn vefstól í
gangi og nokkrar stúlkur í vinnu
við hnýtingu teppanna og frá-
gang. Með því fást aukin afköst.
Þótt hvert slíkt teppi hafi sitt
einstaklingsbundna handbragð
og sérkenni eru þessi teppi á
einhvern hátt ekki jafn sérstæð
að gildi og þau, sem einstakar
fjölskyldur hjarðbænda í dreif-
býlinu vinna, að sögn A. Visch-
schoonmakers.
„Verð og stærð segir í mörg-
um tilfellum ekki til um listgildi
austurlensku teppanna," Segir
hann. „Þetta er mjög sérstæð
listvinna, byggð á fornri hefð
sem varðveist hefur mann fram
af manni, hver fjölskylda hefur
sitt sérstaka handbragð, út-
færslu á litum, munstrum og að-
ferð við hnýtingu. Það verður að
hafa hugfast að þarna er um
handunna listmuni að ræða með
ákveðin persónuleg sérkenni,
Teppi ofiö úr ull í Milos í Tyrklandi. Ofl fjögur tsppin, sem myndirnar
sýna, voru á sýningu, sem haldin var á Hótal Esju (júKmánuði.
sem rekja má til meistaranna
eins og gerist í öðrum listgrein-
um. Á sama veg fer um verðgildi
teppanna, það eykst með árun-
um, því eldri þeim mun betri og
verðmætari.“
Um gerð og slitþol aust-
urlenskra gólfteppa
Lætur það ekki í eyrum líkt og
öfugmæli að listaverk, sem svo
mikið mæðir á og haft er undir
fótum manna, gerist betra með
aldri og notkun?
Gerð teppanna er miðuð við
nær óendanlegt slitþol að sögn
A.V. í uppistöðuna í vefstólnum
er notuð ull, sem er best, en í
stað ullar er nú oft höfð bómull.
Teppin eru handhnýtt úr ull eða
silki, þannig að hverjum ein-
stökum þræði í munstrinu er
brugðið gegnum þráð í uppi-
stöðu vefsins, hnýtt og þjappað
að næstu hnútum með þar til
gerðum kambi. Þeim mun þétt-
ari hnýting því meira slitþol.
Þegar teppið er fullgert er það
lóskorið.
Kunnáttumenn í listinni auka
enn á slitþol teppanna með því
að láta nýgert teppi liggja í
vatni og gegnblotna og breiða
það síðan út til þerris í sólinni.
Að því loknu sæta teppin þeirri
meðferð að liggja nokkurn tíma
framan við fjölskyldutjaldið þar
sem þau eru fótum troðin og
jafnvel hjólað yfir þau, eftir að
þau farartæki komu til sögunn-
ar þar um slóðir. Eftir slíka
meðferð er skiljanlegt að fátt
geti orðið þessum gersemum að
grandi. En ef til vill gæti sú
skýring læðst að Vesturlanda-
búum, að í og með sé framleið-
andinn með þessu að auglýsa
vöru sína þegar kaupendur eru á
ferð, því vissulega hljóta þessir
austurlensku farandbændur að
vilja selja teppin sín. Þau eru
þeirra verðmætasta búskaparaf-
urð en fjárbúskap stunda þeir
til að fá ull til teppagerðar. En
víst má telja persneskum gólf-
teppum það til gildis, að þau
hvorki sporast af fótum manna
né þungum húsgögnum.
Áðspurður segir A.V. að
jurtalitum, sem oftast eru not-
aðir í teppin, sé ekki hætta búin.
Þeir breyti að vísu örlítið um
blæ í byrjun en haldist síðan
óbreyttir og verði jafnvel mýkri
og fallegri með aldri og notkun
teppanna.
Verða austurlensk
teppi ófáanleg í
náinni framtíð?
„Eins og áður var fram tekið
byggist þessi listgrein á mjög
fornri hefð. Upphaflega var til-
gangurinn sá að skreyta fjöl-
skyldutjaldið, híbýli hinna
snauðu hjarðbænda og gera þau
vistlegri og þannig eru þau not-
uð enn í dag. Síðar urðu þau
ekki eingöngu híbýlaprýði held-
ur leið til betri lífskjara, því
fleiri teppi því meiri velmegun.
Og nú hefur olían gert strik í
reikninginn: viðhorf og kröfu-
gerð almennings til lífskjara er
breytt; vinnulaunin við teppa-
gerð eru úrelt síðan vélvæðing
tók við á öðrum atvinnusviðum.
Því er alls óvíst hve lengi þessi
forna, hefðbundna listgrein
verður stunduð. Það eykur á eft-
9