Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 10

Afurðir
hirðingjanna
irspurnina, persnesk teppi
hækka í verði. Fólk sækist ekki
aðeins eftir endingargóðu og fal-
legu gólfteppi, en telur að með
því sé forgengilegum fjárupp-
hæðum vel borgið, ekki síst
verði listmunir þessir ófáanleg-
ir,“ segir A.V.
„Þetta fer eftir því hvað gerist
í heiminum á næstu árum. Eftir
svo sem hálfa öld verða ef til vill
engin persnesk teppi á markaði
og gætu þá orðið miljónavirði,
sambærileg að verðgildi við
málverk stórmeistaranna," segir
hann.
Nú gæti einhverjum þótt
óvarlegt að hafa svo dýr gólf-
teppi í notkun, þau gætu orðið
fyrir skemmdum.
A.V. telur engin vandkvæði á
að gera við skemmdir á þeim
fremur en öðrum listaverkum.
Sjálfur hefur hann viðgerða-
þjónustu í tengslum við fyrir-
tæki sitt. Tekur hann dæmi af
konu, sem hafði látið blóma-
kassa standa lengi á sama stað á
persnesku teppi. Við vökvun
blómanna hafði teppið orðið
gegnsósa af vatni og eyðilagst á
stórum bletti. Sérhæfðum
manni tókst að gera svo vel við
teppið að varla mátti greina, en
viðgerðin tók nokkrar vikur.
Teppin segir hann að geti
skemmst í eldi, en þau brenna
seint vegna þess hve þétt unnin
þau eru.
Hvernig má ráða í listgildi og
gæði teppanna þar sem þau eru
svo ólík að engin tvö eru ná-
kvæmlega eins?
„Teppin eru öll merkt stað-
arnafni, þar sem þau eru unnin,
eða þá ættflokks og jafnvel fjöl-
skyldunnar, sem vann teppið.
Þessi merking segir mikið um
gerð og gæði; þá er smekkur
fólks misjafn og hann hefur sitt
að segja. Auk þess fylgja vottorð
til kaupenda, sem tryggja að
teppið sé ósvikið þ.e. handunnið
í Austurlöndum. En til þess að
hið raunverulega gildi komi í
ljós verður fólk að þúa við tepp-
ið/á heimili sínu,“ segir Abbie
Vischschoonmaker að lokum.
Af orðum hans má helst ráða
að auk þess að vera listaverk
hafi persnesku teppin sál eins og
stundum er sagt um gömul hús.
Fáein orð um vinnu-
aðferðir og hráefni
Hér að framan hefur verið
drepið á þau atriði, sem fram
komu í stuttu spjalli við A.
Vischschoonmaker.
En þá er enn margt ósagt um
austurlenska teppagerð. Bækur
hafa verið ritaðar um þetta efni
eingöngu, þar sem greint er
mjög ítarlega frá hinum ýmsu
gerðum í hnýtingu, munsturgerð
og litum. Eins og A.V. tók fram
eru öll austurlensk teppi hand-
unnin, gólfteppi sem eru hnýtt
og veggteppi (Tapestry) og
smærri hlutir sem eru oftast
ofin. Talað er um tvennskonar
hnúta (e.t.v. fleiri) þ.e. persnesk-
an hnút og tyrkneskan. Þéttleiki
hnútanna virðist geta verið æði
misjafn, allt frá 6 hnútum upp í
60—70 hnúta á hvern fersenti-
metra og þaðan af vafalaust
fleiri.
Munstrið er nákvæmlega út-
fært í hnýtingu, hver einstakur
handbrugðinn og hnýttur þráð-
ur í ákveðnum lit þarf að vera á
sínum stað í munstrinu. Þar
gildir kunnátta, mikil elja og
nægjusemi þar sem launin eru í
lágmarki.
Og þar sýnist komið að hlið-
stæðum listrænum vinnubrögð-
um við persnesku teppin og
lopapeysurnar íslensku, sem
prjónaðar eru lykkju fyrir
lykkju og veltur á að hver litur
og lykkja sé á réttum stað í
munstrinu. Á sama hátt fylgir
þar persónulegt handbragð
hverri flík og gæðin verða mis-
jöfn eftir því hver á heldur.
Þá er ullin mikilvægt hráefni.
Fjárbúskap reka hjarðbændur
me.ð það fyrir augum að fá ull-
ina af sauðfé og geitum sem
hreinasta og besta; þess er jafn-
vel getið að fé sé baðað áður en
rúning fer fram. Áferðin á tepp-
inu fer eftir ullinni sem í það er
notuð. Sé haustull notuð (þ.e.
tekin af fé eftir slátrun) er það
nefnd „dauð“ áferð og lækkar
teppið mjög í verði. Ullin er
spunnin heima á halasnældur.
Jurtalitir eru eitt af því sem
sérfróðir telja austurlensku
teppunum til mikils gildis.
Hjarðbændafólk hefur hefðb-
undna kunnáttu í heimagerðri
jurtalitun og minna þau vinnu-
brögð (á myndum) mjög á ullar-
þvott á íslenskum sveitaheimil-
um fyrr á árum. Blæbrigði
jurtalita eiga sérlega vel heima í
persnesku teppunum, og jurta-
litirnir mildast með aldri og
notkun og gefa teppinu hlýjan
og lifandi blæ, jafnvel óregluleg
blæbrigði í litum auka á gildi og
fegurð. En nútíminn heimtar
hraðari vinnubrögð og jurtalitir
eru sjaldséðari á nýjum teppum.
Elstu og upprunalegustu meist-
araverkin í þessari listgrein eru
nú að sögn orðin fáséðir gripir í
Austurlöndum, þar sem þau eru
flest niður komin á listasöfnum
eða einkasöfnum í Evrópu,
Bandaríkjunum og víðar, en
þangað hafa þau komist eftir
ýmsum leiðum á undangengnum
öldum.
Listiðnaðarskóli á
vegum Kashkai-
ættflokksins
Varla verður skilist svo við
þetta efni að ekki se lítillega
minnst á þá þjóðfélagshópa, sem
listina hafa stundað um aldir.
Svo sem áður var nefnt, hafa
margar Austurlandaþjóðir lagt
stund á þessa þjóðlegu listiðn,
en um framtíð hénnar ríkir
óvissa. Kashkai-ættflokkurinn í
Iran er sennilega eitt öruggasta
vígi þessarar fornu menningar-
10
Hirðingjar á ferð milli staða með fénað og búalóð — hér hafa teppin verið bundin upp á asna.
Skrautofið teppi var upphaflega munaður hirðingjanna; með þeim voru tjðldin skreytt, — en síðar veröa
þau verzlunarvara. Við sjáum einnig hár, að þessir bændur eru menn með reisn og svipar að því leyti til
íslenzkra bænda, bæði fyrr og nú.
Kona af Qashqai-þjóðflokknum í fran, apinnur ull.
Svipmikið fólk: Kona af Qashqai-þjóðflokki, sem
hefur á sór sérstakt orð fyrir framúrskarandi teppa-
gerð.