Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1982, Síða 12

Geir Sigurðsson frá Skerðingsstöðum
Kvöldvökur
í Nýja Bíói
1924-1925
Fyrri hluti
Siguröur Nordal prófessor, hvatamaður aö kvöldvökunum.
Á þriðja áratugi aldarinnar hafði Útvarp Reykjavík enn ekki hafið
göngu sína; meira en tveir áratugir liðu unz Þjóðleikhúsið tók til
starfa og fjórir þar til sjónvarpið varð hluti af hinum daglega
veruleik landsmanna. Þá var engin Sinfóníuhljómsveit, þaðan af
síöur Ópera, en örfáir brautryðjendur myndlistarinnar héldu stöku
sinnum sýningar. Okkur finnst nú, að þetta hafi verið heldur fá-
tæklegt menningarlíf, og enginn vafi að þá var miklu færra, sem
hinn almenni borgari gat notið. Engu að síöur voru í bænum allstór
hópur gáfaðra menntamanna, sem iökuðu sín fræði í kyrrþey.
Almenningur átti þess lítinn kost að njóta andríkis þeirra, þar til sá
atburður átti sér stað, sem hér greinir frá.
Um þetta leyti og síðan um langan aldur, var Sigurður Nordal
rómaður fyrir lærdóm sinn og gáfur. Síöar, eftir að útvarpið kom til
sögunnar, hélt hann svo eftirminnileg erindi um líf og dauða, að
fjöldi fullorðins fólks minnist þeirra enn. En nú förum viö lengra
aftur í tímann, til vetrarins 1924—25. Þá geröist þaö, að Siguröur
Nordal beitti sér fyrir kvöldvökum, sem haldnar voru á hverju
mánudagskvöldi í Nýja Bíói, þar sem fremstu andans menn bæjar-
ins lásu upp úr bókmenntaverkum, gömlum og nýjum.
Greinarhöfundurinn, Geir Sigurðsson frá Skerðingsstöðum,
stundaði nám í Samvinnuskólanum þennan vetur. Þar kenndi þá
m.a. Tryggvi Þórhallsson, áhrifamikill maður og glæsimenni að
sögn greinarhöfundar, og það var vegna skólatengsla við Tryggva,
að höfundurinn ásamt öðrum nemendum skólans, lagði leið sína í
Nýja Bíó og segir hér frá kvöldvöku, þar sem þeir lásu upp séra
Magnús Helgason, Tryggvi Þórhallsson og Freysteinn Gunnarsson.
Síðan komu þeir Magnús Jónsson dósent, Baldur Sveinsson
blaðamaður og Helgí Hjörvar — og enn síöar Theódór Thoroddsen,
Sigurður Nordal, Guðmundur Finnbogason, Matthías Þórðarson,
Kristján Albertsson, Benedikt Sveinsson og Halldór Kiljan Lax-
ness.
Mér er minnisstæð sú stund, þegar ég
kom inn í Nýja Bíó í fyrsta sinn aö kvöldi
þess 17. nóvember 1924. Flestir þeir, sem
koma á þennan staö, munu koma þangaö
til aö horfa á kvikmyndir, og mikill hluti
fólks, sem kemur þangaö í fyrsta sinn, mun
eiga þangaö slíkt erindi, en svo var ekki að
þessu sinni. Viö, nemendur Samvinnuskól-
ans, fengum sæti í efri hluta áheyrenda-
svæöisins á umgetnum kvöldvökum. Þegar
viö komum þarna upþ þetta kvöld, var
mannfjöldinn sem óöast aö ganga til sæta
sinna, bæöi uppi og niöri. Tjaldað var fyrir
sjálft leiksviöiö, en framan viö þaö haföi
veriö útbúinn ræöupallur, þar sem upples-
ararnir komu fram í þeirri röö, sem þelr
höföu valiö sér. Á þessum palli gaf nú aö
sjá lifandi mann, þó aö ekki væri þar
kvikmynd. Þaö var stór maður, dökk-
klæddur — á aö giska á sjötugsaldri. Ég
haföi aldrei séö þennan mann áöur og ekk-
ert spurt um, hverjir ætluöu aö lesa þarna
upp auk Tryggva Þórhallssonar. Ég spuröi
sessunaut minn, hvort hann þekkti mann-
inn, en hann kvaö nei viö því. En þessl
maöur vakti strax athygli mína. Andlit hans
var svipmikiö og stórskoriö, ennið hátt og
hvelft, augun djúp og snör, svipurinn mild-
ur og hreinn — mótaöur af festu og ró.
Hann var meö alskegg en þó ekki mikiö.
Þaö var eins og tvö orö svifu ósjálfrátt í
hugann, þegar horft var á þennan mann.
Oröin voru: gáfur og göfugmennska. Þeg-
ar hann stóö þarna á ræöupallinum og
horföi á hinn iöandi mannfjölda, sem gekk
til sæta sinna, ieiftruöu augu hans. Þaö var
ekki gagnrýnishroki eöa mannfyrirlltnlng,
sem út úr þeim skein, heldur hlýja og ást-
úöarkennd ihygli. Þaö var líkast því, aö
hann stæöi þarna meö framrétta hönd og
héldi á litlu Ijósi, sem bæröist ekkl, þó
nokkur gustur færi um salinn. Og þegar
hann renndl augum yfir hinn stóra hóp, var
engu líkara en aö hann væri aö gæta þess,
aö enginn yröi útundan, en allir fengju aö
njóta birtunnar. Seinna um kvöldiö fékk ég
aö vita aö maöurinn var Magnús Helgason,
skólastjóri Kennaraskólans.
Þegar allir áheyrendur höföu komiö sér
fyrir, hóf séra Magnús upplestur sinn. Hann
las langt kvæöi um frelsisbaráttu Finna.
Hann mælti fyrir Ijóðinu og setti sig í spor
viðkomandi skálds og þjóöar á þann hátt,
aö áhrifin voru hrífandi. Þaö var auövelt aö
gleyma stund og staö viö þaö eitt aö hafa
þennan upplesara fyrir framan sig og heyra
milda og yljandi rödd hans. Þegar séra
Magnús haföi lokiö upplestri sínum, gekk
hann niöur af ræöupallinum tígulegur og
teinréttur.
Tryggvi Þórhallsson kom næstur upp á
ræöupallinn. Viö, nemendur Samvinnu-
skólans, þurftum ekki aö eyða miklum tíma
í aö gera okkur grein fyrir mannlnum, því
aö hann var okkur aö góöu kunnur. Hann
var hinn sami á ræðupallinum í Nýja Bíói
eins og viö kennaraborðiö í Samvinnuskól-
anum — sama glæsimenniö og sami aödá-
andi íslenskunnar og hinna fornu fræöa.
Þegar hann talaöi viö nemendur sína um
þessi mál, var frásögn hans gædd slíkri
einlægni — slíkum hita og þrótti, aö hrifn-
ing gisti huga þelrra, er hlustuöu á.
Tryggva var mjög hugstætt þaö tímabil Is-
landssögunnar, sem kaþólska kirkjan mót-
aði mest. Fáir íslendingar síöari tíma munu
hafa lagt meiri alúð við þetta tímabil. Kostir
þess virtust honum ijósari en flestum öör-
um, og þegar hann fluttl stuttar ræöur um
sjálfvaliö efni á mannafundum, notaöi hann
oft tækifæriö til aö breiöa Ijós samúöarinn-
ar yfir þessa tíma. Þaö mun ekkl hafa veriö
12