Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.1983, Blaðsíða 5

„Þessir kallar stjórnuöu allir samkvæmt gamla skólanum — sem sagt meö
heraga.“
Jean-Pierre: „Fyrstu kynni
mín af músík urðu í Rhone-
dalnum í Suðaustur-Frakklandi,
þegar ég var 7 ára snáði. Það var
árið 1942; Þjóðverjar búnir að
hernema Frakkland og fjöl-
skylda mín hafði flutzt í stríð-
inu frá París og suður í Rhone-
dal, þar sem við bjuggum í þrjú
ár. En þarna var einhver upp-
ákoma eða hátíð, sem ég man
ekki hver var, en við það tæki-
færi lék lítil staðarhljómsveit.
Eg hreifst nú samt svo mjög, að
ég bað foreldra mína þá þegar
að fá að læra eitthvað í músík.
En það voru erfiðir tímar og
ekki einu sinni kennari til taks.
Svo þetta beið unz ég var 12 ára;
þá hóf ég píanónám í París,
enda vorum við þá flutt aftur
þangað. Ég er samt ekki alveg
innfæddur Parísarbúi, heldur
frá Versölum, sem ekki eru bara
þessar hallir kenndar við Lúð-
víkana þrjá, heldur útborg frá
París með um 300 þúsund íbúa.
Ég bý í París og konan mín
starfar líka í músík; hún er
fiðluleikari og um þessar mund-
ir er hún að spila austur í Japan.
En það er undantekning, oftast
hefur hún vinnu í París.“
„Þú hefur þá í fyrstu stefnt
aö því aö verða píanisti?“
„Það stóð ekki lengi. Jafn-
framt píanónáminu fór ég að
leggja stund á slagverk. En ég
var ekki bara staðráðinn í að
verða tónlistarmaður, heldur
fyrst og fremst hljómsveitar-
stjóri og sú ákvörðun stóð
óhögguð frá því ég var 15 ára.
Tónlistarnámið stóð annars i 6
eða 7 ár við Conservatoríið í
París, en um það bil 18 ára fór
ég að vinna fyrir mér í slagverki
og lék með nokkrum beztu
hljómsveitum Parísarborgar,
uppundir 7 ár. Sú þjálfun var
mjög mikils verð og raunar þýð-
ingarmikil fyrir hvaða hljóm-
sveitarstjóra sem er, enda munu
um 80% af hljómsveitarstjórum
heimsins hafa farið þá leiðina.
Ég lék á þessum árum með
Orchestre du Opera, National
Orchestre de la Radio og hljóm-
sveit á vegum Societie de Con-
certs de Conservatory."
„Þar hefur þú unnið undir
stjórn einhverra þessara goð-
umlíku hljómsveitarstjóra og
lært sitt af hverju?“
„Jú, sannarlega. Þarna stjórn-
uðu frægir kallar eins og Bruno
Walter, Cloitens, Furtvangler,
Bernstein, Karl Schurist, Otto
Klemperer og Hans Knapers-
busch. Allir voru þeir stórkost-
legir stjórnendur, — en hver á
sinn hátt. Og það var mér góður
skóli að sjá og upplifa, hvernig
þeir stjórnuðu.
Allir voru þeir fremur gamlir
og stjórnuðu samkvæmt gamla
skólanum — sem sagt: Með her-
aga. Það var þá og hafði verið
hin ríkjandi hefð. Sumir
hljómsveitarstjórar voru þvílík
ofurstirni, að það hefði verið
fráleitt að efast um nokkurn
skapaðan hlut hjá þeim. Toscan-
ini var þar á meðal, hann var
alveg af gamla skólanum.
En þetta átti eftir að breytast
eins og fleira og sú breyting
varð um 10 árum eftir stríðið.
Þá voru komin til skjalanna
samtök hljóðfæraleikara og
stjórnandi gat ekki lengur skip-
að mönnum að taka pokann
sinn. Enda hrikalegt öryggis-
leysi, fyrir hljóðfæraleikara að
eiga á hættu að stjórnandi í
slæmu skapi skipi honum út og
að láta ekki sjá sig framar."
„Ríkir þá minni agi í
hljómsveitum nú á dögum?“
„Agi verður alltaf að vera í
þessu samstarfi, en hann er
öðruvísi nú. Þetta er eins og að
sitja hest. Þú hefur stíft taum-
hald, en ef allt gengur vel, þá er
slakað lítið eitt á taumunum —
en ekki um of — og þegar
minnst varir tekur maður aftur
í taumana.
Hljómsveitarstjórinn getur
aldrei orðið alveg eins og einn af
áhöfninni, — þar verður alltaf
smádjúp eða bil á milli — ég
held að maður geti ekki leyft sér
að líta svo á, að maður sé bara
einn úr hópnum. Annars er ekki
hægt að alhæfa um þetta, því
menn eru svo misjafnlega gerð-
ir.“
„Já, sem sést meðal annars í
því, hversu ólíkt menn fara að
á stjórnpalli: Sumir standa
kyrrir, aðrir hreyfa sig mikið,
sumir stjórna með stórum
hreyfíngum, en aðrir ef til vili
aðeins með fingrunum. Þarna
er um stíl að ræða, sem
kannski má rekja til stóru og
frægu kallanna. Átt þú þér ein-
hverjar fyrirmyndir þar, eða
hefur þinn stíll átt sína upp-
sprettu hjá þér sjálfum?“
„Já, ég vona að ég geti sagt
það með sanni. Þegar ég var
ungur, þótti mér gott að fara á
konserta til að sjá hvernig fræg-
ir hljómsveitarstjórar fóru að
því að stjórna. En ekki lengur,
— ég hef mitt eigið lag á því
núna. Ekki svo að skilja, að
maður geti ekkert lært og sé
ekki alltaf að reyna að læra. Því
mun ég halda áfram á meðan ég
endist í þessu.
En ég man líka hvað kennari
minn sagði eitt sinn: Annað-
hvort er maður fæddur með
stjórnunarhæfileika eða ekki;
það er ekki hægt að kenna nein-
um það sem mestu máli skiptir í
því efni. Og mergurinn málsins
er þessi, hvað mig snertir: Þú
fylgir því, sem tónskáldið hefur
lagt fyrir með því sem nóturnar
segja og skrifað stendur. Að
sjálfsögðu leyfir það svigrúm til
persónulegrar túlkunar innan
ákveðins ramma og er hliðstætt
því svigrúmi, sem píanóleikari
hefur. Hvað er forte til dæmis?
Ætli einhver treysti sér til að
svara því nákvæmlega?
Hver stjórnandi hefur sinn
stíl, rétt er það. Við getum orðað
það þannig, að allir erum við að
„skrifa" það sama, en með mis-
munandi rithönd — ákjósanleg-
ast væri ef allir gætu séð það
sem við erum að „skrifa“. Sumir
hafa stórar og miklar hreyf-
ingar; „skrifa,, stórkarlalega, en
aðrir hafa smáa rithönd, sem
líkist fingramáli. Og svo eru
aðrir þar á milli. Þá eru og þeir,
sem hafa einhver persónuleg af-
brigði, sem þeirra eigin hljóm-
sveit skilur nákvæmlega. Mér
kemur í hug sá frægi maður
Herbert von Karajan, sem
stundum stjórnar með lokuð
augun og með sínu eigin fingra-
máli, sem aðrar hljómsveitir en
Berlínar-Fílharmonían og Vín-
ar-Fílharmonían mundu ekki
vita hvað táknar. En Karajan er
ekki bara frægur, heldur mjög
góður stjórnandi. Við getum
sagt, að hann sé ofurstirni,
„superstar", og það krefst einnig
sérstakrar stjórnunar að ná og
viðhalda sessi í slíkum stjörnu-
flokki.
Umfangsmikil og góð hljóm-
plötuframleiðsla á einnig sinn
þátt í frægð Karajans. Þar sem
plötur með klassískri músík eru
á annað borð seldar, blasa við
myndir af honum á plötu-
umslögum, ekki síður en af
Beethoven og Mozart."
„Nú þegar lög hafa gengið í
gildi um Sinfóníuhljómsveit ís-
lands, er frcistandi að meta
stöðuna og gera sér grein fyrir
því, hvar skórinn kreppir að.
Hvaö segir aðalstjórnandinn
um það?“
„Þegar rætt er um árangur,
þá er margs að gæta og marg-
víslegar skýringar á því, hvers-
vegna sumt er í lagi og annað
miður gott. Þegar staðan er
metin, þá er kannski mesti hem-
illirin sá, að laun hljómsveitar-
fólksins eru ekki nema þriðjung-
ur af sambærilegum launum í
Frakklandi. Þessvegna eru
menn á kafi í kennslu og annarri
vinnu og hafa ef til vill ekki
tíma eða þrek til þeirra heima-
æfinga, sem nauðsynlegar eru.
Annar hemill og kannski verri
er sá, að hljómsveitin er of liðfá.
Það er til dæmis 10 manns í 1.
fiðlu, en þyrftu að vera 14 til að
geta flutt alla rómantíska músík
og má geta þess til fróðleiks, að
í Berlínar-Fílharmoníunni eru
þeir 20. Nú stendur þetta von-
andi eitthvað til bóta; næsta ár
eigum við að hafa 12 í 1. fiðlu, ef
þeir fást þá, — en einn vandinn
sem við er að glíma er sá að fá
gott tónlistarfólk til að ganga til
liðs við hljómsveitina. Sumum
finnst það nokkuð bindandi og
svo er þetta augljósa, að launin
freista ekki.“
„Menn hafa ekki verið alveg
á eitt sáttir um það, hversu
mikla áherzlu eigi að leggja á
nýja tónlist eftir ung tónskáld.
Áheyrendur fagna henni lítið,
vægast sagt, og í samtali við
Einar Sveinbjörnsson konsert-
meistara í Malmö, sem birtist í
Lesbók í fyrra, kom fram, að
þessi togstreyta var einnig þar.
Finnst þér verk af þessu tagi
skemmtileg viðfangsefni fyrir
þig og hljómsveitina?"
„Ég hef ánægju af margri
nútíma framúrstefnumúsík, en
hún er misjöfn eins og annað.
Vissulega getur verið gaman að
glíma við þesskonar verk fyrir
hljóðfæraleikarana — tækni-
lega séð — og það getur verið
áhugavert að stjórna þessari
músík einnig. En ég er ekki frá
því, að sú skemmtan verði meiri
fyrir hljómsveitina og stjórn-
— andann en áheyrendur og þá
komum við að því, sem er merg-
urinn málsins: Þeir hafa ekki
heyrt verkið áður. Ég held að
nauðsynlegt sé að marghlusta á
verk af þessu tagi til þess að
njóta þeirra. Og þá er ég kominn
að muninum á okkur, mörgum
nútíma hljómsveitarstjórum og
þessum gömlu og frægu, sem ég
kynntist áður og við höfum
minnst á. Við erum sífellt að
bregða okkur í allra kvikinda
líki; við stjórnum kannski Vi-
valdi og Bach og síðan gæti
komið mjög svæsin framúr-
stefnumúsík. Þessir kallar eins
og Klemperer og Furtwángler
voru alltaf að stjórna því sama:
Það var Haydn og Mozart og
Beethoven og eitthvað smávegis
til viðbótar.
Hvað framúrstefnumúsík
varðar, þá þykir sjálfsagt nú á
dögum að kynna hana einnig,
svo hún verður einn rétturinn á
matseðlinum. En aðeins fram-
tíðin getur svarað því, hvort
eitthvað af því lifir.“
„Þegar talið berst að hljóm-
lcikum Sinfóniunnar í Há-
skólabíói, heyrist stundum sú
skoðun, aö það sé alger óþarfí
nú til dags að flengjast á tón-
leika. Maður setji þess i stað
plötu á fóninn og hafí það gott
heima hjá sér.“
„Það er nú gott og blessað að
kynnast verkum með því að
hlusta á þau af plötum. Vissu-
lega er það betra en ekki neitt.
En flutningur af plötu annars-
vegar og lifandi flutningur hins-
vegar, er tvennt ólíkt. Ekki að-
eins það sjónræna bætist við,
heldur sjálf stemmningin — og
svo heyrir maður tónlistina
beinlínis öðruvísi í lifandi flutn-
ingi.“
„Og nú fer nýtt ár í hönd, —
hefur þú einhverjar óskir fram
að færa varðandi starf þitt
hér?“
: „Já, — á þessum árstíma þyk-
ir viðeigandi að horfa fram á
veginn og óska sér einhvers, en
æðsta ósk mín er sú að sjá í
náinni framtíð bætt vinnuskil-
yrði hjá hljómsveitinni og aukn-
ingu á mannafla í henni, svo
hljómsveitin verði jafnvel ennþá
þýðingarmeira afl í menningar-
lífi landsins."
Gísli Sigurðsson
Hverju stjórnar Jean-Pierre
Jacquillat næst?
Samkvæmt samningi við Sinfóníuhljómsveit ís-
lands, er aðalstjórnandinn með hljómsveitinni þrisv-
ar á hverjum vetri, fimm vikur í hvert sinn. Hann
kom síðla september og var út október, en kemur að
nýju í janúarlok og á hljómleikaskránni er þá:
3. febrúar: Divertimento eftir Béla Bartok.
Píanókonsert eftir Schumann. Einleikari verður
Philip Jenkins.
Romeo og Julia. Ballettsvíta eftir Prokofieff.
17. febrúar: La Muse et le Poeté. Eftir Saint-Sáens.
Sinfónía nr. 40 eftir Mozart.
consert fyrir fiðlu og selló eftir Brahms. Einleik-
arar: Guðný Guðmundsdóttir og Nina Flyer.
2. mars: Óperan Tosca eftir Puccini í konsertbúningi.
í vor kemur Jean-Pierre Jacquillat í þriðja sinn og
stjórnar hljómsveitinni þá á þrennum tónleikum;
28. apríl: Fjalla-Eyvindur. Forleikur eftir Karl O. Runólfsson.
Óbokonsert eftir Mozart. Einleikari: Sigríður Vil-
hjálmsdóttir.
Sinfónía nr. 6 (Pastoral) eftir Beethoven.
19. maí: Friðarkall eftir Sigurð Garðarsson.
Píanókonsert eftir Saint-Sáens. Einleikari Gabriel
Tacchino.
Sheherazade eftir Rimsky-Korsakoff.
2. júní: 9. sinfónía Beethovens — kórsinfónían með Fíl-
harmóníukórnum og ef til vill fleiri kórum.
5
«