Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1983, Síða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1983, Síða 11
þeir hafa öðlast með langtíma skoðun og sjónrænni upplifun. Það er því skiljanlegt af hverju djúpfræðilegar listtegundir eins og t.d. súrrealisminn og dada- isminn hafa aldrei höfða til ís- lenskra listamanna. Aftur á móti eru þeir fljótir að tileinka sér expressionisma, lýríska abstraktion og nú Nýja mál- verkið þar sem spurningin er umfram allt að túlka tilfinn- ingalegt ástand. Frjálst íslenskt málverk Með Nýja málverkinu fær olíumálverkið uppreisn æru í bókstaflegri merkingu. Ennfr- emur hefur nú verið brotin upp þessi einstefna, ísland — Hol- land, sem einkenndi hvað mest Coneeptlistina. Nú sækja ís- lenskir listamenn menntun til ólíkra menningarsvæða og þá sérstaklega til Italíu, Þýska- lands og Bandaríkjanna. Um þessar mundir hefur fjöldi ungra íslenskra lista- manna tileinkað sér Nýja mál- verkið eins og sjá má af þeim sýningum sem renna í gegnum Nýlistasafnið. En einn sá at- hyglisverðasti af þessum ungu listamönnum er eflaust Helgi Þorgils Priðjónsson, sem einna fyrstur innleiddi þetta myndmál hérlendis. Þó listamaðurinn sé ungur að árum (fæddur 1953) á hann þegar að baki feril hlaðinn listaverkum, þar sem í upphafi má greina ákveðin tengsl við þekkta erlenda listamenn eins og t.d. Picasso og Voss en lista- manninum hefur síðar tekist að framleiða einkar persónulegan stíl þar sem frásagnartæknin brýtur upp og riðlar öll hefð- bundin gildi um teikningu, myndbyggingu, víddir og tíma. Ekki getum við talað um tján- ingarofsa í verkum listamanns- ins líkt og er algengt í-Nýja mál- verkinu, heldur virðast mynd- verkin þrælskipulögð og hver hlutur nákvæmlega skilgreindur og læsilegur. Þá eru athyglis- verðar þessar fígúrur/styttur, sem virka líkt og tákn í verkum listamannsins og minna okkur á skyldar fígúrur í ítalska nýmál- verkinu, sem raktar hafa verið til listmálarans De Chirico en eins og fram hefur komið hefur hann haft djúp áhrif á mynd- heim ítalska trans-avant- gardsins. Þá má einnig nefna fleiri nöfn eins og Kristin G. Harðarson sem einnig tengist ítalska mál- verkinu, Jón Axel sem kom fram með athyglisverð myndverk á síðastliðnu ári, Valgarð Gunn- arsson, sem verið hefur í New York og sýndi í Nýlistasafninu ekki alls fyrir löngu. Og Kjartan Ólafsson, sem einnig hefur dval- ist í New York og væntanlega kynnst enn einu sjónarhorni á hið nýja frjálsa málverk. Og ekki skulum við gleyma sjö ungu listamönnunum sem sýndu í Norræna húsinu á síðastliðnu hausti. Sagt er að nú sé öll unga ís- lenska listkynslóðin sest við trönurnar með léreft, pensla og liti. Þetta er því málarabylgja þar sem myndverkin gerjast Framhald á hl.s. 16 x> Af skáldsnilld Marquesar og vizku Císeros „Sendu mér Rabb, góði Gnð- mundur,“ sagði Gísli umsjónar- maður Lesbókar við mig gegnum rándýran símaþráðinn milli Reykjavíkur og Selfoss. „Kannski éggeri það núna, Gísli. minn góður, ég er svo oft búinn að neita þér um sams konar bón. En geturðu stungið upp á einhvurju efni, sem éggæti hugsanlega rabb- að um á þremur vélrituðum síð- um ?“ „Gætirðu ekki skrifað um bæk- urnar sem þú last um síðustu jól, það er gott efni.“ „Jæja, þú segir það, vandkvæð- um er það nú samt bundið. Ég er orðinn latur að lesa mikið í seinni tíð. Það er af sem áður var, þegar ég reif í mig hérumbil allt sem gefið var út. Ætli ég hafi lesið meira en svo sem fimm eða sex bækur núna um jólin. Mér er svo sem sama þó að ég segi þér nöfn þeirra, því að þetta eru allt góðar bækur. En ég ætla að treysta þér og öðrum sem lesa rabbið til þess að taka skýrslu mína um lesnar bækur á síðustu jólum ekki sem yfirlýsingu þess efnis, að þetta séu bestu bækurnar sem völ var á. Margar þeirra mörgu bóka,sem ég las ekki, kunna að vera eins góðar eða betri en bækurnar sem ég las. Kæru skáld og rithöfundar takið umfram allt ekki orð mín á þann veg, að ég sé búinn að raða ykkur eftir gæðum eða greiða ykkur at- kvæði með tölustöfum, fyrsti, ann- ar, þriðji, eins og gert er í próf- kjörum stjórnmálaflokka þessa dagana vegna væntanlegra alþing- iskosninga. Nokkrar þeirra bóka, sem mér bárust fyrir jólin hefur mér enn ekki gefist tóm til að lesa, en hér er skrá yfir þær sem ég hef lokið við: „Frásögn um margboðað morð“ eftir nýjasta Nóbelsverðlauna- skáldið Gabriel Carcia Marques, „Hjartað býr enn í helli sínum, “ grátbrosleg satýra um nútímalíf í Reykjavík eftir Guðberg Bergsson, „Misskipt er manna Iáni“, vand- lega unnir þjóðlífsþættir úr Skagafirði, eftir Hannes Péturs- son, „Ragnar í Smára“, litskrúðug lífssaga Ragnars, í formi 14 við- tala, afar myndskreytt og fallega útgefin, eftir Ingólf Margeirsson, „Ingólfur á Hellu“, merk stjórn- málasaga og ævisaga Ingólfs, eftir Pál Líndal, og að síðustu „ Um ell- ina“ eftir Marcús Túllínus Císero. Allt eru þetta bókmenntaverk af besta tagi. Og sem fyrr segir, þá bíða nokkrar af jólabókum mínum þess enn, að ég ljúki þeim upp og að ég ljúki mér sjálfum upp fyrir þeim. Þrjár vélritaðar blaðsíður Rabb-dálks Lesbókar rúma auðvit- að ekki lýsingar svo nokkru nemi á þeim bókum, sem nefndar eru hér að framan, tveimur þeirra ætla ég þó að víkja svolítið nánar að: Mikill skáldsnillingur er Col- umbíumaðurinn Marques, það verð ég að segja. Þetta er þriðja bókin sem ég les eftir hann, í afar góðri þýðingu Guðbergs Bergssonar. Þó að sagan snúist um morð á glöðum og góðum dreng og morðingjarnir tveir séu vinir hans, þá er enginn glæpur framinn — í venjulegum skilningi. Morðingjarnir eru að- eins knúðir til voðaverksins til að endurheimta það sem þeim er dýrmætast og þeir geta síst án verið: heiður sinn og sóma. Þó að lesandinn viti frá upphafi hvur drepinn verður og hvurjir það eru sem ætla að drepa, þá hríslast um mann mögnuð spenna alla bókina á enda. Aðferð höfundarins er sú, að 20 árum eftir að þessir atburðir gerð- ust, gengur hann milli allra þeirra þorpsbúa,sem enn muna þessa sóttheitu brúðkaupsnótt og ógnarlegar morgunstundirnar sem á eftir fóru, þegar nálega hvurt mannsbarn vissi að eftir stundar- korn mundi blóði verða úthellt, nema fórnarlambið eitt, sem ekk- ert grunaði. Höfundurinn týnir saman endurminningabrot fólks- ins um það sem fyrir það bar, svo að þetta minnir dálítið á réttar- rannsókn, og smátt og smátt rað- ast brotin saman og verða að heil- steyptri og áhrifamikilli mann- lífsmynd. Marques tekst það sem er á fárra færi: að gera það fjar- stæðukennda jafn trúanlegt og það raunsæilega, líkt og víða er að finna í fornsögum okkar. Þetta á ef til vill fremur við um skáldsöguna „Hundrað ára einsemd“ en hinar tvær, sem Guðbergur hefur þýtt á íslensku, eftir Marques. Að lokum vil ég víkja að bókinni „Um ellina“ eftir Císero. Meira en tvö þúsund ár eru síð- an hún var rituð, en ekki virðist fjarlægð tímans hafa mistrað upp- runalega heiðríkju hennar, enn er hún tær. Framsetning höfundar- ins og boðskapur virðast eiga er- indi við okkurjafnt sem Rómverja hina fornu. Þó að nemendur í menntaskól- um hafi lengi lesið bókina sem námsbók í látinu,,, Cato maior de senectute“, þá hef ég öngvan hitt, sem man hvað í henni stendur. Fólk virðist hafa lesið orð hennar án samhengis og ekki hafa hirt um efnið. Kjartan Ragnars hefur nú þýtt hana fyrir „Hið íslenska bókmenntafélag“, sem gaf hana út skömmu fyrirjól. Císeró leggur Cato hinum eldri í munn speki sína um ellina, vinur hans Scípíó spyr og hlustar á svör- in: „þeir sem ekki hafa tök á að áorka neinu sér til farsældar í líf- inu, þeim er sérhvurt aldursskeið þungbært. Þeir sem á hinn bóginn leita lífsins gæða hið innra með sér, þeim verður ekkert það vand- meðfarið sem lögmál lífsins hefur í för með sér. Á það einkum við um ellina, sem allir þrá að höndla, en fárast svo yfir þegar hennar verð- ur vart-------Og þar sem náttúr- an hefur hagað öðrum þáttum mannlegs lífs við hæfi, þá er ekki Iíklegt, að hún kasti höndunum til lokaþáttarins eins og hroðvirkt skáld.--------Öldungar sem rata meðalhófið og eru hvorki upp- stökkir né önugir eiga þolanlega elli. Fyrtni og önuglyndi eru hins vegar sérhvurju aldursskeiði til mæðu.---------Þegar ég hugleiði þessi málefni kem ég auga á fjórar ástæður til þess að menn telji ell- ina ömurlega: Þá fyrst að ellin svipti menn starfshæfni, í öðru lagi að hún veikli líkamann, hin þriðja að hún ræni oss næstum öll- um lystisemdum, og fjórða að hún sé fyrirboði dauðans-------“ Allar þessar ástæður eru vegnar og léttvægar fundnar í vandkvæð- um rökstuddum ályktunum Císer- ós. Heyrum að lokum hvað hann scgir um dauðann: „Xenófón lætur Kýros eldri komast svo að orði á banadægri: „Synir mínir elskulegir, gerið yður ekki í hugarlund að tilvist minni sé lokið er ég hverf héðan. Meðan ég dvaldist meðal yðar, sáuð þér ekki sál mína, en ályktuð- uð af athöfnum mínum, að hún væri í líkamanum. Trúið því fram- vegis að hún sé enn við lýði, jafn- vel þótt þér sjáið engan.----- Ég hef aldrei fellt mig við þá skoð- un, að önd vor lifi aðeins meðan hún býr í líkamanum, en tortímist er hún hverfur þaðan, né heldur að hana bresti skyn er hún skreppur úr skynlausum líkama. Miklu frek- ur held ég að viska hennar dafni þegar hún hrein og ómenguð losn- ar úr læðingi. Enn fremur er auð- sætt hvað verður að efniseindum líkamans, þegar dauðinn hefur skilið að hold og anda, enda hverf- ur það allt til upphafs síns. En sál- in er ósýnileg jafnt í þessu ljósi sem öðru.“ Ég verð að setja punktinn hér. Rabbið á sinn afmarkaða bás í Lesbók, og líklega er ég orðinn að- eins of rúmfrekur. Guðmundur Daníelsson 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.