Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Síða 2

Breskur hermaður á Islandi 1940
Kristín Sveinsdóttir
ræöir viö FRED
NORTON, sem var í
hernámsliöinu
1940, gekk aö eiga
íslenska stúlku,
batzt íslandi sér-
stökum böndum og
baröist í Evrópu
eftir innrásina í
Normandie.
Fyrri hluti.
Fred Norton bast íslandi tryggða-
böndum og síðan stríðinu lauk, hef-
ur hann komið 35 sinnum til ís-
lands.
lega varst þú orðinn atvinnu-
hermaður og tilheyrðir her-
námsliöinu á íslandi?
„Ég var fæddur og alinn upp í
bænum Woodlands nálægt Don-
caster í Yorkshire á N-Englandi
árið 1915. Ég var af kolanámu-
mönnum kominn. Afi minn, fað-
ir og bróðir unnu allir í kola-
námunum. í Doncaster var talið
eins sjálfsagt að piltar hæfu
störf í námunum strax og skóla-
skyldu lauk og unglingar í sjáv-
arplássum á Islandi færu beint
til sjós eða til vinnu í fiski um
leið og þeir lykju skóla.
Ég var aðeins 14 ára gamall
þegar ég fór niður í námurnar
fyrst. Þá voru erfiðir tímar á
Englandi. Við höfðum aðeins
tveggja til þriggja daga vinnu í
viku hverri og launin voru væg-
ast sagt léleg. Þegar við bræð-
urnir, faðir okkar og afi komum
heim frá vinnu á kvöldin, böðuð-
um við okkur allir í sama bað-
vatninu. Lágum í kolarykinu
hver af öðrum. Heitt vatn var af
skornum skammti eins og allt
annað.
Ástæðan fyrir því að ég gerð-
ist atvinnuhermaður var fyrst
og fremst sú, að bróðir minn lét
lífið í námaslysi. Eftir það hafði
ég enga löngun til að starfa þar
settir voru á land á Seyðisfirði.
Þar dvaldi ég um mánaðartíma,
en var síðan sendur við þriðja
mann til Norðfjarðar. Ég var
settur yfir hina tvo og hlaut
nafnbótina liðþjálfi.“
— Hvert var meginverkefni
ykkar?
„Meginverkefni okkar var að
fylgjast með skipaferðum og
gera veðurathuganir og síma
þessar upplýsingar síðan til
Seyðisfjarðar. Þetta var nú oft
dálítið broslegt því að í þá daga
var aðeins ein símalína til Norð-
fjarðar. Allir gátu hlerað þessa
einu línu. Þó var hægt að panta
símtal með dags fyrirvara ef
maður vildi tala prívat, og oft
beið ég á símstöðinni í þrjá eða
fjóra tíma eftir að röðin kæmi
að mér.
Símstöðin var svo ævinlega
lokuð frá klukkan 18 að kveldi
til klukkan 8 næsta morgun. Til
allrar hamingju gerðust aldrei
afdrifaríkir atburðir á þeim
tíma sólarhringsins. Yfirleitt
voru allir þorpsbúar búnir að fá
fréttir um skipakomur á undan
mér. Ég hitti krakkana á göt-
unni og þeir sögðu við mig: Fred
minn. Esjan er að koma og þessi
og þessi og þessi eru um borð.
Éinnig áttum við að taka á
móti togurum og bátum sem
voru að koma úr veiðiferðum og
beina þeim til Seyðisfjarðar
strax eftir löndun. Ég hafði
ströng fyrirmæli um að hleypa
engum frá borði á Norðfirði.
Hins vegar hafði ég ekki brjóst í
Liðþiálfi á Norðfirði
— og kunni nákvæmlega ekkert í hermennsku —
„Ég kom til íslands í maí árið 1940. Ég var í hópi hinna fyrstu
hermanna er stigu fæti sínum á íslenska grund í upphafi heimsstyrjald-
arinnar síðari. Við vorum sendir hingað í flýti frá Norður-Noregi, þrjú
þúsund breskir landgönguliðar. Þetta var svokallað „rush jobw á her-
mannamáli. Það þýddi, að við vorum sendir hingað án alls útþúnaðar. Af
vopnum höfðum við einungis rifflana okkar, það var allt og sumt.
Siglingin hingað tók sex daga. Siglt var suður fyrir landið til að
forðast kafbáta. Það var ægilega vont í sjóinn og hef ég aldrei orðið jafn
veikur um ævina. Á þessum sex sólarhringum tókst mér aðeins að koma
niður einu eggi. Ég man eftir því að þegar við nálguðumst landið vorum
við allir kallaðir upp á dekk, látnir gera „honour" fárveikir eins og við
vorum, og taka við okkar fyrstu launum í íslenskri mynt, sem þá námu
10 krónum.
Þegar skipið kom til Reykjavíkur var ég svo máttfarinn að ég hafði
ekki nokkurn áhuga á að koma upp á dekk og berja mín nýju heimkynni
augum. Um ísland og íslendinga vissi ég minna en ekki neitt og hafði
engan áhuga eins og málin stóðu þá.“
Sá sem talar er Fred
Norton, Englendingur sem
hér dvaldi á hernámsárun-
um. Áhugi hans á íslandi
og Islendingum og tíðar
komur hans hingað hafa
vakið forvitni mína. Mér er
ljóst strax í upphafi, að
hann er minnugur og hefur
frá mörgu að segja. Enskan
hans er hrein og auðskilin
og frásagnargleðin leynir
sér ekki.
— Varst þú mikijl hermaður
þegar þú komst til íslands?
„Nei, biddu fyrir þér. Hefði ég
þurft á rifflinum að halda til að
verja hendur mínar, hefði ég
enga hugmynd haft um hvernig
ég átti að halda á honum. Ég
hafði notið sáralítillar herþjálf-
unar. Var satt best að segja eins
og kjúklingur sem er nýskriðinn
úr egginu."
— Aður haföir þú verið
kolanámumaður í Bretlandi.
Hvernig stóð á því, að skyndi-
lengur. Þar sem menntun mín
var léleg og atvinnumöguleik-
arnir engir, lét ég innrita mig í
herinn. Þjálfun okkar var harla
lítil og venjulega vorum við kall-
aðir „Saturday Afternoon Sold-
iers“. Æfingar fóru sem sé fram
á laugardagseftirmiðdögum.
Þetta var árið 1939 og
skömmu síðar braust stríðið út.“
— Varst þú sendur beint til
íslands?
„Nei, herdeildin sem ég var í
var send til Finnlands og þaðan
til Namsos í N-Noregi. Það tók
okkur þrjár vikur að komast inn
í Noreg, en við vorum aðeins
þrjá daga á leiðinni út aftur.
Þjóðverjar voru nefnilega
komnir þangað á undan okkur.
Eins og ég sagði þér áðan, vor-
um við sendir til íslands nánast
eins og við stóðum, án nauðsyn-
legra hergagna og útbúnaðar. Á
undanhaldinu frá Noregi urðum
við að skilja allt draslið eftir.
Þegar við komum til íslands var
okkur skipt niður í fjóra staði.
Stærsti hópurinn var settur á
land í Reykjavík. Hluti þeirra,
sem þá voru eftir, var skilinn
eftir á Akureyri og hinum skipt
niður á Seyðisfjörð og Reyðar-
fjörð. Ég var í flokki þeirra sem
mér til að senda strákagreyin,
sem hvorki höfðu séð konuna né
krakkana í tvær eða þrjár vikur,
strax burt, svo að ég var vanur
að leyfa þeim að skreppa í land
gegn því skilyrðislausa loforði
að þeir segðu ekki til mín. En
auðvitað endaði með því, að einn
þeirra kom upp um mig í fyll-
eríi. Ég lenti í rekistefnu út af
því. Ég var alltaf að lenda í ein-
hverjum vandræðum meðan ég
dvaldi á íslandi, en við komum
nú að því síðar.“
— Síðan var ykkur skylt að
gera veðurathuganir og senda
þær símleiðis tii Seyðisfjarðar?
„Já, þetta var nú ekki alltaf
hárnákvæmt hjá okkur. Stund-
um vorum við latir að fara út og
tókum veðrið „svona á að giska",
eins og þeir segja, út um glugg-
ann. En upp komst um strákinn
Tuma og ég fékk líka ofanígjöf
fyrir það. Að öðru leyti höfðum
við enga ákveðna skipun að fara
eftir.
Eitt sinn er yfirmaður minn
kom í eftirlitsferð sagði hann
við mig: Fred, ef Þjóðverjarnir
koma hingað, verður þú að vera
við því búinn að sprengja olíu-
tankinn í loft upp fyrirvara-
laust. Ég starði á hann og sagði:
2