Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1983, Blaðsíða 6

Rex Harrison og Diana Rigg f Heartbreak House eftir Bernard Shaw.
ar, og uppfærslan er svo sterk, að
hún hrífur mann meira en orð frá
lýst.
Leikstjórinn, Phil Yong, segir
frá því í leikskrá sýningarinnar,
að kveikjan að verkinu hafi verið
kynni sín af ungum manni, sem
varð blindur vegna sykursýki á
hæsta stigi. Sýningin segir frá
slíkum manni, bæði áður en hann
verður blindur og eftir það og
sambandi hans við tvær stúlkur
óllikra heima — önnur er sjáandi
og á leið út úr lífi hans, hin blind
sem hann hefur nýverið kynnst og
þróar æ sterkari vináttu við eftir
því sem á leikinn líður. Þrátt fyrir
alvarlegan undirtón verksins, er
það leiftrandi fyndið og leikur
þeirra þremenninganna er frómt
sagt með því besta sem ég hef séð
í sambærilegum sýningum (það
má skjóta því að til fróðleiks, að
leikararnir, sem áttu að leika
blinda, notuðu sérstakar linsur,
sem blinduðu þá meðan á æfing-
um stóð).
Þessar tvær fyrstu leiksýningar
fjölluðu báðar að verulegu leyti
um fötlun og fatlað fólk; þó þótti
mér það dálítið merkilegt, og
raunar jákvætt þegar á allt er lit-
ið, að fötlunin var í sjálfu sér ekki
líklega kunnust. Það er að sumu
leyti út í hött, jafnvel óviðeigandi,
að ætla að segja eitthvað um slíka
leiksýningu. Þessir góðkunningjar
manns eru að sumu leyti hafnir
yfir alla gagnrýni og fyrir löngu
orðnir traustir punktar í menn-
ingartilverunni. Og það felst alveg
ákveðin stemmning í því að sjá þá
allt í einu sprelllifandi á leiksviði
fyrir framan mann. Ég man fyrst
og fremst eftir Rex Harrissyni
sem sprækri stríðskempu í ótölu-
legum fjölda svart/hvítra sjón-
varpsmynda. Nú er hann víst
kominn yfir sjötugt og sómir sér
vel í hlutverki Shotover skipstjóra
í þessari „fantasíu" Bernhard
Shaw „með rússneskum brag um
ensk þemu“. Jú, það var sérstakur
blær yfir London, þegar við geng-
um út úr leikhúsinu það kvöld.
Björgum baðhúsinu
Það reyndust hins vegar tals-
verð vonbrigði að eiga í vændum
gamanleik kvöldið eftir, sem
reyndist svo enginn gamanleikur,
þegar allt kom til alls. Leikritið
hét „Steaming" (og hefur verið
leikið hér í Svíþjóð undir heitinu
„Damturken"; e.t.v. mætti þýða
Jakob S.
Jónsson
segir frá
leikhúsferð
til London
sinni mynd, og af því er heiti
verksins dregið.
Sem allur heimurinn
ætti að sjá
„Crystal Clear“ eða „Deginum
ljósara“, er leikrit sem hefur ekki
hlotið neina opinbera viðurkenn-
ingu, en hins vegar hafa gagnrýn-
endur breskra blaða verið ósparir
á hrósyrðin og í Daily Telegraph
ku hafa verið sagt að hér væri á
ferðinni leikrit, „sem allur heim-
urinn ætti að sjá“. Og þegar ég
gekk út að lokinni sýningu, var ég
gagnrýnanda Daily Telegraph
hjartanlega sammála. Leikritið er
bráðvel samið af leikurunum
þremur og leikstjóra sýningarinn-
aðalumfjöllunarefni þessara sýn-
inga. Miklu fremur var hún um-
gjörð, táknrænar kringumstæður,
sem mörkuðu ákveðinn hug-
myndafræðilegan ramma um efni
beggja sýninga, sem höfðu hvor á
sinn máta að geyma áþekkan boð-
skap. Og ég hygg að einmitt vegna
þess hve höfundar þessara tveggja
ólíku verka taka á fötluninni hisp-
urslaust og blátt áfram, verði þau
bæði áleitin og krefjandi — og
auðvitað góð. Aðeins slík verk geta
vakið upp tilfinningar áhorfenda,
eins og raunin er með þessi tvö
verk.
Gamlir kunningjar
í London er ekki einasta hægt
að sjá góðar leiksýningar; þar er
einnig hægt að sjá á leiksviði þá
leikara, sem hafa orðið frægir
fyrir leik í kvikmyndum og sjón-
varpsþáttum — og ég þykist him-
in höndum hafa tekið að hafa átt
kost á því að sjá eina sýningu, sem
var í raun heilt fýrverkerí af
stjörnugliti: Hartbreak House eftir
Bernard Shaw með stórstirnum á
borð við Rex Harrison, Diönu
Rigg, Rosemary Harris og Simon
Ward, svo nefnd séu þau nöfn sem
eru íslenskum kvikmyndahúsa-
gestum og sjónvarpsáhorfendum
Líf í tuskunum — Úr Cats.
Vika í
WEST END
Ég fór til London á dögunum;
það eitt út af fyrir sig væri varla í
frásögur færandi nema af því að
ég var að líta heimsborgina aug-
um í fyrsta skipti á ævinni og
slíkt þykir auðvitað ævinlega tíð-
indi. Það vantaði heldur ekki, að
frændur og frænkur, vinir og
kunningjar gæfu góð ráð og leið-
beiningar áður en haldið yrði inn
fyrir borgarmúra stórborgarinnar
ógurlegu. „Gættu þín vandlega á
þjófum og hafðu allan farangur
tryggðan", „þú verður að skoða
söfnin", „þú ferð auðvitað á ein-
hverja hljomleika og konserta",
„ætlarðu ekki að sjá einhverja
leiksýningu" — og ég jánkaði öllu
af einskærri tilhlökkun og áður en
ég vissi af, var allt þetta góða og
hugmyndaríka fólk búið að skipu-
leggja fyrir mig ársdvöl í London.
Flugmiðinn minn gilti í viku, frá
sunnudegi til sunnudags.
Það fór því varla hjá því,
skyldmennum mínum, vinum og
kunningjum til sárra vonbrigða,
að ég yrði að sleppa ansi mörgum
af þeim góðu kostum, sem mér
hafði verið bent á að taka. Ég ein-
skorðaði mig því við leikhúsin, og
tókst að sjá sjö leiksýningar þenn-
an vikutíma, og var bara býsna
ánægður með þann árangur.
West End og Fringe
Eitt vandamál skýtur þegar í
stað upp kollinum, þegar búið er
að ákveða að fara í leikhús í Lon-
don, og það er að velja þær sýn-
ingar, sem vert er af einhverjum
ástæðum að sjá. í West End-
hverfinu einu er möguleiki á að
sjá vel yfir fimmtíu leiksýningar,
svo ekki sé minnst á öll leikhúsin
og leikhópana, sem starfa utan
þessa frægasta leikhúshverfis í
heimi. Ég og Erlendur Magnús-
son, sem tók að sér að leiðbeina
mér um leyndardóma Lundúna-
borgar, ákváðum að einskorða
okkur við West End, þótt oft megi
sjá athyglisverðari sýningar í
„fringe“-Ieikhúsunum í úthverf-
unum; þar er oft látið reyna á
vinsældir leiksýninga áður en þær
eru sýndar í einhverju West End-
leikhúsanna. Sá er þó ljóður á, að
sá sem kemur eins og hver annar
túristi til London og veit lítið um
það, hvaða sýningar eru merki-
legri en aðrar, kaupir oft köttinn í
sekknum, fari hann að sjá leiksýn-
ingar í úthverfaleikhúsunum; það
er því vænlegra að sjá West End-
leiksýningu upp á það að verða
ánægður, og það má þó alltaf
verða til þess að vekja einhverjar
kenndir með manni, að hafa sé t.d.
þennan eða hinn þekkta leikarann
á Ieiksviði, ef annað kemur ekki
til.
Hver er fatlaður?
Það má telja nokkuð öruggt, að
leikrit, sem hefur verið valið Ieik-
rit ársins 1981, sé þess virði að á
það sé horft. Og sú varð og raunin;
„Children of a Lesser God“ eftir
Mark Medoff er skínandi gott
leikrit og boðskapur þess svo heil-
brigður að það er óhætt að segja
að það sé hverjum manni hollt að
bregða sér í Albery Theatre og sjá
leiksýninguna. Auk þess (þótt það
sé auðvitað ekkert aukaatriði) er
leikritið hnyttið og skemmtilegt.
„Children of a Lesser God“ —
eða Börn hins vanmáttugri guðs —
er öðrum þræði ástarsaga heyrn-
arlausrar og mállausrar stúlku og
talkennara hennar og er sú sam-
antekt langt í frá laus við vanda-
mál eins og láta má nærri. Skóla-
stjóri heyrnleysingjaskólans er
ekki par hrifinn af þessu ævintýri
þeirra, a.m.k. ekki sem embættis-
maður, þótt hann persónulega
leggi blessun sína yfir samantekt
þeirra, og móðir stúlkunnar efast
um að samband elskendanna leiði
til nokkurs góðs. Það væri sem
sagt úr nógu að moða fyrir höf-
und, sem vildi velta sér upp úr
vandamálum vandamálanna
vegna. Mark Medoff gerir það
ekki, en velur þess í stað að líta á
þessi vandamál sem birtingar-
myndir ákveðins umburðarleysis.
Þegar elskendurnir eru giftir og
byrjaðir að búa sama, vill hann
skiljanlega, að hún læri að lesa af
vörum og tala. En hún kveðst þeg-
ar eiga sér mál, sem er táknmálið
og það séu aðrir, hinir heyrandi og
talandi, sem eru fatlaðir í hennar
augum, þar sem þeir kunni ekki
hennar mál.
Þetta verður hið dramatíska
deiluefni leiksins, sem magnast í
og með því að það birtist gegnum
hin ólíku hlutverk hinna tveggja
aðalpersóna: karl — kona, eigin-
maður — eiginkona, kennari —
nemandi, heyrandi — heyrnar-
laus, talandi — mállaus. Verkið
fjallar þannig fyrst og síðast um
andhverfur hinna ólíku hlutvérka
hans og hennar; stúlkan kemst á
endanum að þeirri niðurstöðu —
ekki óvænt — að enginn hafi rétt
til þess að breyta öðrum og gera í