Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Blaðsíða 13

arins ljósar, og eftir það fékk
hann Aristóteles til að kenna
honum afar vel, en sá maður var
fremstur heimspekinga meðal
Grikkja.
En það skuluð þið vita að við
þá einu orðræðu sem ég nú hef
haft við son minn Gargantúa í
ykkar návist hefur runnið upp
fyrir mér að skilningur hans er
af einhverjum guðlegum toga,
svo skarpur sem hann er, djúpur
og traustur. Hann mun sannar-
lega ná yfirburða viskustigi ef
hann fær góða uppfræðslu.
Fyrir því mun ég fá hann ein-
hverjum lærðum manni í hend-
ur, til þess að hann kenni honum
eftir hans hæfileikum, og í því
skyni mun ég ekkert til spara.
Samkvæmt því var honum
fenginn að uppfræðara doktor
mikill og sófisti að nafni meist-
ari Túbal Holofernes, sem
kenndi honum stafrófið svo vel
að hann gat þulið það afturábak;'
og það tók hann fimm ár og þrjá
mánuði. Þá las hann honumn
fyrir Donatum, Facetum, Theo-
dolum og Alanum3* (Dæmisögur),
en það tók þrettán ár, sex mán-
uði og tvær vikur.
En gáið að því að allan þann
tíma kenndi hann Gargantúa
gotneska letrið, og hann endur-
ritaði sjálfur allar þessar bæk-
ur, því þá var prentlistin ekki
enn komin í gagnið.
Hann bar líka yfirleitt með
sér gríðarstórt skrifborð, sem vó
meira en sjö þúsund kvintala,4*
en pennastokkurinn á því var
jafn mikill og digur og súlurnar
í Ainay-kirkju,5) og blekbyttan
hékk við það í járnkeðju mikilli
sem hefði getað haldið uppi
vörutonni.
Sófistinn las honum fyrir De
modis significandi,6), með skýr-
ingum eftir Hvell-fret, Burðar-
jálk, Einskisverðan, Gala-hál,
Jón kálf, Koparklink, Leikan,7)
og fjölda annarra; og þetta tók
hann meira en tíu ár og ellefu
mánuði. Og Gargantúi kunni
bókina svo vel að hann þuldi
hana á prófi utanbókar afturá-
bak, og sannaði á fingrum sín-
um fyrir móður sinni að de mod-
is significandi non erat scientia.8).
Sófistinn las honum Compost-
um,9) og það tók hann sextán ár
og tvo mánuði, en þá andaðist
fræðari hans. Árið fjórtán
hundruð og tuttugu fékk hann
bólusóttina.
Var þá til fenginn annar gam-
all vindbelgur, meistari Jobekin
Bridé að nafni, sem las honum
fyrir Hugotionem, Hebrards
Grecimum, Doktrinalinn, Hluti
málsins, Quid est, Supplementum,
Mammotreptum, De moribus in
mensa servandis, De quatuor vir-
tutibus cardinalibus eftir Seneca,
Passavantum cum Commento og
Dormi secure,10) en við lestur
þeirra varð hann jafn vitur og
hver annar maður bakaður í
ofni.
1) Þetta heiti gaf Erasmus guð-
fræðingunum í Sorbonne.
2) í 13. kap. hér á undan er því lýst
hvemig Gargantúi sýnir gáfur
sínar meö því að uppgötva marg-
víslegustu „skeinara“, og endar
kapítulinn með ræðu hans:
„ímyndarðu þér að sæla hetj-
anna á Ódáinsvöllum stafi af
narsissu, hunagnsfæöu og
óminnisdrykk þeirra, eins og
lýst var í fornöld? Að mínu viti
stafar hún af því að þeir þrifu sig
um rassinn á gæsarhálsi, og það
er einnig skoðun Duns Scotuss.“
3) Helstu skólabækur miðalda.
4) Quintal, úr arabísku qintal =
100 pund.
5) Elsta kirkjan í Lyon: Saint
Martin-d’Ainay.
6) Málfræöi.
7) Nafnskrípi fengin skýringar-
mönnum; en þeir voru sambæri-
legir greiningarmönnum nútím-
ans.
8) Málfræði var engin vísindi.
9) Almanak.
10) Allt eru þetta fræðirit skóla-
spekinga, sem húmanistar
hæddu.
troðið upp á þá. En við það sagði
Gargantúi:
Þið eru djöflinum verri reið-
menn. Ykkar bíður taglskertur
afeyrningur þegar þið þurfið
með. Og ef þið farið héðan til
Cahusac, hvort viljið þið heldur
ríða gæs eða hafa gyltu í taumi?
Ég vildi heldur drykk, sagði
hestastrákurinn.
í því bili sem hann sagði þetta
komu þeir inn í meðri skálann,
en þar var allur mannsöfnuður-
inn; og þegar þeir sögðu þessa
splunkunýju sögu þá fór allt
fólkið að hlæja eins og flugna-
ger.
1) Allvíða voru hús byggð inn í
hæðardrag eða kletta, og enn í
dag má sjá þau (troglodytes) í
Leiru-dal.
2) Hcstur runninn upp f Fríslandi.
3) Það er að segja: gabbað okkur.
Franskt orðtak.
4) Vart þýðanlegur orðaleikur.
Cent = hundrað, á frönsku.
Fjórtándi kapítuli
Hvernig
sófisti1)
uppfræddi
Gargantúa
í latneskum
fræðum
Við ræðu þessa2) varð
Grandgussi frá sér numinn af
hrifningu vegna hins hárfína
næmleiks og dásamlega skiln-
ings Gargantúa, sonar síns, Og
hann sagði við kennslukonur
hans:
Filipusi konungi af Make-
doníu urðu gáfur sonar síns Al-
exanders ljósar af leikni hans
við að temja hest. En hestur
þessi var svo kröftugur og bald-
inn að enginn þorði honum á
bak, því hann kastaði öllum
knöpum af sér, hálsbraut einn,
fótbraut einn, höfuðkúpubraut
einn og kjálkabraut einn. Þegar
Alexander kynnti sér þetta á
paðreimnum (það var staðurinn
þar sem hestarnir voru þjálfaðir
og tamdir) tók hann eftir því að
ofsi hestsins stafaði af þeim
ótta sem hann hafði af skugga
sínum. Hann fór því óðara á bak
honum og knúði hann til að
hlaupa á móti sólinni, svo
skugginn féll aftur af honum, en
við það varð skepnan meðfæri-
leg. Með þessu móti urðu föð-
urnum hinar guðlegu gáfur son-
ar miklu, en til þeirra sótti Rab-
elais söguhetju sína Gargantúa
og margan efnivið annan. Garg-
antúi merkir „hinn kokmikli“,
enda var hann matlystugur mjög
eins og Pantagrúll sonur hans
þambaði vínið. I Króníkunum er
Gargantúi talinn vera sonur
Grandgosier og Galamele, sem
Merlin seiðskratti skóp úr bein-
um tveggja karlhvala til að
verða þjónustumenn Artúrs kon-
ungs, en á þann máta tengjast
Króníkurnar „chansons de
geste“ og bálkinum mikla um
hringborðið. Ymis atriði í bókum
Rabelais eru tekin beint þaðan,
svo sem lýsingin á klæðnaði
Gargantúa; sagan um skóginn í
Beauce, sem hryssan felldi með
taglinu og breytti ísléttu: hvern-
ig Gargantúi snæddi tvo skips-
farma af ferskri síld og þrjár
tunnur af söltuðum makríl;
hvernig hann rændi klukkum
Vorfrúar-kirkju og hengdi þær
um hálsinn á hryssunni; hvernig
hlátrasköll hans berast 36 kíló-
metra.
En líkindin eru eingöngu efn-
isleg. Risar Rabelais eiga heima
í tímanum sem er að líða, meira
að segja fær hann þeim aðsetur í
heimabyggð sinni, í Dývinju (La
Deviniére) eða Sinn (Chinon);
þarna er pílviðarlundurinn
þangað sem þau fara þegar
Gargamela elur soninn, þarna er
La Roche-Clermaud kastalinn,
sem gnæfði yfir héraðið á þeim
tíma og PikroIIs-stríðið snýst
um; enn eru miklar rústir þar
sem hann stóð.
Afinn Grandgussi er heittrú-
aður og bænrækinn, fróm sál
sem efast ekki um almættið og
gegnir skyldum lénsherrans með
prýði. Gargantúi sonur hans er
jafn ákafur trúmaður, en í
ofanálag hefur hann fengið nýj-
ar hugmyndir húmanista, t.d.
um uppeldi, og hann fagnar
endurreisn vísindanna. Pantagr-
úl er lýst frá því hann er baldinn
strákur í heimahúsum þar til
hann hefur agað sig og fágað
eins og hetjur biblíunnar.
Þeir standa föstum fótum í
veruleik hversdagsins en um
höfuðin leika sviptivindar nýrra
tíma, og lífsgleði þeirra er vafa-
laust kynjuð frá höfundinum:
hvernigþeir halda veislu hvenær
sem færi gefst og spara hvorki
mat né drykk; hvernigþeir halda
uppi fjörugum samræðum um
fornar hetjur og smámuni
hversdagsins; hvernig þekk-
ingarþorsti þeirra er óslökkvan-
legur og skynfærin opin og við-
kvæm.
13