Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1983, Side 3

ar hafa alltaf verið að þrengja
frönskum viðhorfum upp á Dani.
Og hér ríkir danskur mórall í list-
um, segir Finnur. Þessar myndir
mínar frá árinu 1925 eru hér á
veggjunum og við því Verður ekk-
ert gert. Þær vöktu mikla eftirtekt
á sýningunni í Strassborg og við
því verður heldur ekkert gert. Þeir
sem telja sig brautryðjendur hér
komu hingað árið 1945 og eru
mjög drjúgir yfir.
Ég mála enn, segir Finnur. Og
ég hef ferðast mikið um landið,
þakkað veri Pálma Hannessyni, og
ég þekki víða til. A þessum ferða-
lögum gerði ég skissur, en á lit-
brigði og birtu er ég minnugur,
svo það hefur ekki verið erfiðleik-
um bundið að mála eftir skissun-
um.
Við ræddum um sölu á myndum
hans, og Finnur rifjaði upp þær
helstu. Borgin hefur keypt af mér
eina mynd, segir hann. En það fór
allt í skatta. Það er eins með lista-
mannalaunin. Þau fara öll í
skatta. Skiptir engu þótt það heiti
heiðurslaun. En ég hef líklega selt
þá dýrustu mynd, sem hér hefur
verið seld. Það var í sambandi við
Reykholtshátíðina 1947. Þá var
eins og kunnugt er afhjúpuð stytta
af Snorra Sturlusyni, sem Norð-
menn gáfu hingað. Ég var beðinn
að mála mynd af Reykholti. Mér
leist illa á kumbaldana hans Jón-
asar frá Hriflu og fékk því lánaða
gamla mynd af Reykholti hjá
Helga Guðmundssyni vini mínum.
Hann gladdist yfir því að ég vildi
ekki mála kumbaldana. Ég málaði
gamla prestsetrið með fjalla-
hringinn í baksýn. Þessi mynd var
gefin til Noregs. Vátryggingarfé-
lagið Storebrand átti afmæli og
því var færð myndin. Ég fékk sex-
tíu og sex þúsund krónur fyrir
hana þá. Þetta var geysileg fjár-
hæð og ég byggði mér hús fyrir
hana. Þetta var mikil mynd og
borið í hana eins og hægt var. Ef
þeir hefðu tekið hana eftir vigt
stóð hún vel líka. Hún hangir nú
uppi í fundarsal Storebrand.
Brunabótafélagið hér heima og
ríkið voru mér innan handar við
söluna. Stefán Jóhann Stefánsson
var þá forsætisráðherra. Ein-
hverjum hefði nú þótt nóg um, en
menn voru ánægðir með myndina
og þótti hún falleg. Ég setti verðið
upp sjálfur. Áður hafði ég kynnt
mér verð á norskum málverkum
og vissi því um hvað ég var að
tala. Mér fannst talan mun hrika-
legri en kaupendum. Norska krón-
an var þá þrefalt verðmeiri en sú
íslenska. Þetta voru margföld árs-
laun.
Svo á Alþingi myndina „Fugla-
bjarg í morgunmund", segir Finn-
ur. Það eru fjörutíu og tveir fuglar
í bjarginu, en þrír fuglar eru á
flugi, sem sagðir eru vera þing-
sveinar. Þingmannatalan var þá
fjörutíu og tveir. Þingmenn
bjuggu þetta til — söguna um
fuglabjargið. Þeir héldu að ég
hefði verið að gera táknmynd af
Alþingi.
Af hverju eru fuglarnir fjörutíu
og tveir?
Það veit ég ekki. Ég bara bjó þá
til svona af því þeir fóru vel í
bjarginu frá myndrænu sjónar-
miði.
Finnur á minnst af myndum frá
1926—1940. Þær eru allar seldar.
Hins vegar á hann mikið safn af
myndum, sem fylltu góðan sal
dytti mönnum í hug að koma upp
Finns-safni. En Finnur Jónsson er
harður í horn að taka og segist
ekki gefa safn sitt séu einhverjir
aumingjar í ríkisstjórn. Menn
geta skilið það eins og þeir vilja,
en þegar listmálarinn lét þessi orð
falla sat að völdum ríkisstjórn dr.
Gunnars Thoroddsens.
Listamaður á undan sinni samtíð
Kafli úr texta
Franks Ponzi
í bókinni um Finn
Ef draga má lærdóm af ævi litamanna er ferill
Finns Jónssonar sígilt dæmi. Hann minnir óneitan-
lega á hin fornu sannindi að venjulega hljóti brautr-
yðjendur á sviði lista misskilning, afskiptaleysi og
jafnvel gleymsku að launum fyrir verk sín. Þetta
virðist vera óumflýjanlegt hlutskipti allra þeirra
sem ekki eru í takt við ríkjandi hefðir eða hafa
vogað að stíga óviðeigandi spor. Jafnvel þótt Finnur
Jónsson hafi seint og um síðir hlotið uppreisn æru
var það ekki fyrr en tiltölulega nýlega, á síðasta
fjórðungi ævi listamannsins sem fagnar nú sínu ní-
tugasta og öðru aldursári, að frumafrekum hans var
fyrst veitt athygli fyrir alvöru og sýndur skilningur
og viðurkenning. Þá var loks bætt úr brýnni þörf og
hafist handa við að endurmeta ævistarf hans, og þá
fyrst þegar menn með tíð og tíma fóru að sjá verkin
ínýju Ijósi, gátu þeirgert sérgrein fyrirgildi þeirra,
viðurkenndu þau og skipuðu þeim eins og vera bar á
fremsta bekk í sögu íslenskrar nútímamyndlistar.
Til allrar hamingju hefur þessi seinfengna viður-
kenning ásamt þeim heiðri sem hinum sístarfandi
níræðingi hefur síðan verið sýndur bæði hér heima
og erlendis komið í veg fyrir að þessi listamannsævi
sverji sig í lokakaflanum í ætt við sígilda og kald-
hæðnislega harmsögu.
Að undanskildum tveimur ferðum heim að sumri
til dvaldist Finnur Jónsson rúmlega fimm ár, frá
1919 til 1925 við myndlistarnám erlendis. Eftir
stutta dvöl í Kaupmannahöfn hélt hann til Þýska-
lands og stundaði þar nám við ýmsa iistaskóla næstu
árin. Litamaður sem kom til Weimarlýðveldisins fór
ekki varhluta af hinni öflugu félags- og menningar-
vakningu sem skotið hafði upp kollinum fyrir stríð
og hélt nú áfram með endurnýjuðum krafti. Ömur-
legt ástand, verðbólga, örbirgð og aimenn svartsýni
hafði komið í kjölfar stíðsins, en um leið kom upp
andstæða þess, andleg endurvakning sem blés um-
hverfis sig nýju lífi, ekki síst í listina. Hvarvetna
gætti frjósamrar litsköpunar sem lýsti sér í óbil-
gjarnri leit að nýjum viðhorfum og aðferðum til að
leysa af hólmi hin útjöskuðu, ófullnægjandi og
stöðnuðu hugtök fortíðarinnar. Rithöfundar, tón-
skáld og listmálarar gerðu uppreisn gegn hinu hefð-
bundna skipulagi og hristu af sér það sem þeir töldu
þrúgandi ok kreddutrúar frá nítjándu öld. Þýska-
land var ekki aðeins sæluríki innlendra listamanna;
hin sigraða þjóð var að rísa upp aftur og land henn-
ar að verða vin hugvísinda og listsköpunar í Mið-
Evrópu, enda sóttu þangað frömuðir frá Rússlandi,
Hollandi, Frakklandi, Italíu, Sviss, Bandaríkjunum
og Norðurlöndunum. Þessar miklu hræringar ollu
því að allar listgreinar tóku með ýmsum hætti kröft-
ugum og nýstárlegum breytingum. Nýjar hugmyndir
og margs konar nýlunda blómstruðu í byggingarlist,
bókmenntum, leikritun, tónlist og myndlist; menn
voru ákafir í að leita fyrir sér og ötulir við að hrinda
í framkvæmd.
Jafnframt því sem þeir fylgdust grannt með verk-
um Munchs og nýjungum í franskri myndlist hafði
framsæknum þýskum myndlistarmönnum á þessum
tíma þegar áskotnast arfur sem reyndist þeim
drjúgur í leitinni að auknu frjálsræði og var að
mestu fenginn úr tveimur áttum. Fast á eftir Die
Briicke-hópnum (Brúin), sem Kirchner, Nolde,
Pechstein, Heckel, Schmitd-Rottluff, van Dongen,
Mueller og aðrir stóðu að í Dresden áríð 1905, var
Der Blaue Reiter-hópurinn (Blái riddarinn) stofnað-
ur í Munchen árið 1913, en hann skipuðu þeir Kand-
Frh. á bls. 16.
3