Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1983, Page 13

spurðir hvers vegna konur fengjust ekki meira
við vísindi, en þeir hörmuðu að þær skyldu enn
ekki hafa snúið sér af alvöru að vísindaiðkunum
og vonuðu að þær færu nú brátt að vakna til
vitundar um þau. Svo manni varð á að segja: Nei,
hættiði nú! Og vinur minn stundi: í guðanna bæn-
um, er ekki nóg komið!
Vegna þess að borgarinn er síþreyttur heimtar
hann vísindi, því þau ein eru fær um að dekra við
lágkúrulegustu hneigðir hans. Og hann leitar
þeirra vegna þess að þau þarfnast þess ekki af
honum að hann tjái sig á einn eða annan hátt,
eða réttara sagt, þau vernda hann gegn því að
hugsa eitthvað sjálfstætt og að hann þurfi nokk-
uð að hugsa fyrir því að vera persónulegur. Hann
hefur úrkynjað eðlishvatirnar algerlega og undir-
vitundin (sem ég kalla stundum innið, fjölbreytn-
innar vegna) er að glopra úr sér sínum frábæra
spuna, því honum er hjálpað til að forðast það líf
sem krefst þess endilega af honum að hann sé á
lífi.
Maður freistast til að hugsa sér að millistétt-
armenn — þeir sem fjálgast reyna að gerast
eignamenn — séu áhyggjuminnstir allra manna í
dag, og fyrir það eitt að þeir gera sig sæla í
efninu og láta sig ekki þurfa að brjóta heilann
um alvarleg mál. Því getur nokkur lifað þessa
tækni við hamíngju nema honum gefist sú bless-
un að gera sig að robot? Því jafnvel öllum hávað-
anum er farið að verða Ijóst að enginn nýtur
framar þvílíkra vinsælda og einmitt robotinn.
En þegar við getum farið að sjá robotinn eins
og hann í raun og veru er, er hann eins glæsilegur
og af er látið? Þá er það! Getur jafnvel þessi
maður, þótt hann njóti þess að vera robot, staðist
á við þá sem í hefðbundnum skilníngi eru menn?
Þótt ég geti ekki talið mig vísindalega sinnaðan
og hafi takmarkaðan áhuga á vélgengu lífi þá
þekki ég hann samt að nokkru: í bókmenntunum.
Hann er þá kominn þángað!
Hann er alls staðar!
Það er satt, hann er alls staðar, og smám sam-
an verða menn því líkari hver öðrum því lengur
sem þeir fikta við að búa til fleiri.
Manneskjan er hætt að nenna að vera forvitin
um kostulega hluti, hætt að nenna að undrast,
hætt að leika sér við álfa — forvitin aðeins í þeim
greinum þar sem hún þarf ekki að hvarfla huga,
og þess vegna fá vísindamennirnir sína sérstöku
ró, og þar fyrir vegnar þeim vel: því vísindin
þróast ekki við mannlega æðrusemi, engan per-
sónulegan æsíng, heldur gefa þeir lífið fyrir það
að fá að lifa á hinum hreinu ópersónulegu svið-
um ...
Og ekki stendur á djúpum skilníngi stjórn-
málamannanna, vina þeirra. Engir vita betur en
þeir að „vísindin efla alla dáð“.
Stjórnmálamaðurinn hefur aldrei fengið orð
fyrir að fljúga hátt í andanum, en nú er svo
komið að hann verður stakur á meðal mannanna:
að hann stendur fastur fyrir þegar aðrir eru farn-
ir að eigra um í ráðaleysi, leiðir og hræddir og
verklausir. Hann einn virðist vilja eitthvað! Er
það ekki kostulegt! Svo við hugsum undrandi:
hvort það hljóti ekki að vera hann, og hann einn,
sem er Maðurinn sjálfur. Því hann kemur fram
eins og hann væri gæddur löngun til að hafast að!
Hann vill í rauninni hafast að! Er það ekki
makalaust! Og er hann ekki allrar elsku verður
fyrir það? Hann vill berjast, berjast við eitt, berj-
ast við annað, og hann virðist geta rétt þá á fætur
sem falla!
Vísindamaðurinn tjáir sig í áþreifanlegum
hlutum og svo miklum að jafnvel guðunum er
farið að blöskra. Og það má sjá að hann býst
jafnan við að finna hinn eina sannleika, því hann
er þannig maður: hann heldur að til sé sannleik-
ur, hann heldur að eitthvað sé satt!
Þess vegna verða vísindi hans ekki nema bara
sannleikur — sem verður að telja heldur ánalega
útkomu. Það skaðar hann ekki að vera andlega
sljór þar sem hann getur lifað í hreinni óspilltri
hluthyggju, sáttur við hlutina!
Meiri djöfuls asninn það!
Steinar Sigurjónsson hefur veriö rithöfundur að atvinnu
í 20 ár og er höfundur 12 bóka. Greinar eftir hann hafa
áöur birzt í Lesbók og fleiri blöðum.
»Er æskilegt að ísland verði ferðamanna-
land?« — Þetta var algengt skólaritgerðar-
verkefni í minni skólatíð og vafalaust áður
og síðar. Nemendur, sem voru í sátt við
skólakerfið og sóttust eftir háum einkunn-
um, sögðu nei. Það væri ekki samboðið
frjáisbornu fólki að stjana við ferðamenn.
Aukþess væri tungan íhættu. (Sú mótbára
að erlendir ferðamenn mundu stórspilla
náttúru landsins kom ekki fyrr en síðar.)
íslensk ferðamál eru búin að vera í deigl-
unni áratugum saman. Og ekkert gerist.
Stundum fjölgar erlendum
ferðamönnum lítið eitt. Ann-
að veifið fækkar þeim.
Skömmu eftir stríðið tók
ungt fólk að koma hingað
erlendis frá með bakpoka og
tjald og sníkja far um landið.
»Takið það upp í« sögðu
ferðamálafrömuðir, »þó ekk-
ert sé á því að græða núna,
það kemur aftur þegar það
hefur efnast og borgar þá
fyrir sig.« Ekki hefur heyrst
að þetta bakpokafólk hafi
efnast svo að það hafi komið
aftur og borgað fyrir sig, að
minnsta kosti fara af því fá-
ar sögur enn sem komið er.
Fátt laðar venjulegan erl-
endan ferðamann að þessu
landi. En margt fælir frá,
svo sem verðbólga. Og verkföll sem oft hafa
skollið yfir á versta tíma og óvænt. Veðr-
átta er oft óhagstæð: rigningasumur sunn-
anlands, kuldaköst fyrir norðan. Vegakerfið
er svo afleitt að slíkt fyrirfinnst naumast á
byggðu bóli nema í þróunarlöndum þar sem
umferð er jafnframt mjög lítil. Bjór telst til
daglegrar fæðu í flestum löndum Evrópu og
Ameríku (líkt og t.d. kaffið hér). Bjórbann-
ið íslenska er útilokað að útskýra fyrir fólki
um leið og allt flýtur hér í sterkum drykkj-
um. Gisting á miðlungshótelum er hér of
dýr, að ekki sé talað um matinn. Og far-
gjöld að og frá landinu eru mörgum óyfir-
stíganlegur þröskuldur. Ekki má heldur
gleyma að hér er næsta fátt til afþreyingar
fyrir venjulegan ferðamann. Ef Reykjavík
væri í alfaraleið í veröldinni, væri örugg-
lega búið að leggja svifbraut upp á Esjuna
með útsýnissvæði, minjagripaverslun og
bjórkrá á fjallsbrún. Að bera fram ein-
hverja slíka tillögu hér væri þó talin slík
fjarstæða að það væri talið ganga vitfirr-
ingu næst. Fólki er ætlað að ganga á fjöllin.
Nema hvað! Gallinn er aðeins sá, að fjall-
ganga er í öðrum löndum talin til íþrótta.
Og þá íþrótt stundar tæpast einn af þús-
undi. Víðáttuna hér kunna fæstir erlendir
ferðamenn að nota sér hjálparlaust. Þó
landið sé fagurt og frítt fyrir okkar sjónum,
sjá ekki allir aðrir það sömu augum. Auðn-
irnar, t.d. hér í nágrenni Reykjavíkur, orka
þannigá suma útlendinga að þá langar sem
snarast heim aftur. Skógur þykir alls stað-
ar prýða nema hér. Trjáleysið hér er aumk-
unarvert í augum allra nema íslendinga.
Verstur er þó sá ruddaskapur sem ferða-
menn verða hér fyrir, svo sem að tjöld eru
skorin ofan af þeim, veist að
þeim á skemmtistöðum og
þar fram eftir götunum.
Ófyrirleitnir atvinnubófar
eru til í öllum löndum. Al-
menn skrílmennska er á
hinn bóginn séríslenskt
fyrirbæri. Allt um það er
mannlífið hér ekki nógu
frumstætt til að forvitnin
reki nokkurn útlending út
hingað til að grúska í því
sem slíku. Hins vegar er a 1-
menn þjónusta hér lakari en
svo að nokkrum erlendum
ferðamanni sé bjóðandi
hingað upp á þau býti að
fara hér um sem túristi líkt
og í öðrum löndum. Enginn
útlendingur leggur hingað
leið sína í raunverulega
skemmtiferð. íslandsferð er fremur farin
sem eins konar leiðangur.
Nú hygg ég að unnt væri að auka hér
ferðamannastraum og afla þar með gjald-
eyris um leið og íslendingar gætu kynnt
útflutningsvörur sínar á ódýran hátt, milli-
liðalaust. Til þess þarf eihs og stundum er
sagt, samstillt átak, en — umfram allt hug-
arfarsbreytingu. Ennfremur þurfum við að
átta okkur á hvar Island er og hvað það er.
ísland er ekki heimskautasvæði í venju-
legum skilningi, þó mörgum útlendingi þyki
nafnið ótvírætt benda til þess. Hér er ekki
heldur þróað iðnríki þar sem unnt sé að
ferðast fyrirhafnarlítið líkt og t.d. í löndum
Vestur-Evrópu. Hins vegar eru hér ýmis
sérkenni sem erlendir ferðamenn mundu
gjarnan vilja sjá ef það kostaði ekki alltof
mikið fé og fyrirhöfn: fjölskrúðugt fuglalíf,
hverir, laugar og eldfjöll, fossar, jöklar og
jarðsöguundur ýmiss konar sem óvíða blasa
við augum jafngreinilega og hér. Mun fleiri
mundu leggja hingað leið sína ef þeir vissu
að þeir gætu ferðast hér þægilega og örugg-
lega. Og snúið heim að ferð lokinni, hressir
og endurnærðir. Erlendur Jónsson
Hvað dregur
ferðamenn
norður á ber-
angurinn og
hraglandann?
13