Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1984, Blaðsíða 7

Málverkið „Nóttin“ (133x154), sem lokið rar árið 1919, rerður að teljast tríþætt afrek innan listrænnar þróunar Max Beckmanns. Þótt myndin megi kallast síðbúin að þvíer
stíl rarðar, hefur málarinn í þessari mynd þó tekið skrefið til fulls yfir í formbyltingu nútíma málaralistar. Vm leið kreður í þessari mynd við roldugan grunntón
heildarlistsköpunar Beckmanns: Mótmæli. Við bókaútgefandann Reinhard Piper sagði málarinn til skýringar: „fmyndunum mínum ásaka ég Guð um allt það, sem bann hefur
gert skakkt.“
fjölmargar athugasemdir, sem Beckmann
skráði á spássíur bókarinnar, bera vott um
þá alúð, sem hann lagði í lestur fræðanna
og þann skilning, sem hann lagði í hinar
flóknu og torráðu kenningar.
Eins og alltaf er sjálfur kjarninn í öllum
dulfræðum, í hvaða myndum sem þau
kunna að birtast, boðar einnig sú tegund
dulfræði, sem undir lok fornaldar tók að
þróast í mörgum afbrigðum launhelgana,
ekki einungis áþreifanlega tilvist og grein-
ingu jarðneskra hluta, heldur einnig um
leið „yfirskilvitlega", það er að segja dulda
merkingu þeirra, sem bendi til guðdómlegs
uppruna alls sköpunarverksins. Aðeins
með því að tileinka sér þessa duldu
merkingu hlutanna, getur maðurinn öðlast
hugboð um það, að sái hans eigi hlutdeild í
guðdómi, er standi utan og ofan við al-
heiminn, haldi öllu í sinni hendi, og sé of
helgur og fjarlægur til að unnt sé að nefna
hann. Frá þessum hreina grundvelli and-
ans hafi svo efnið klofið sig i eins konar
himnesku upphlaupi, alheimurinn um-
hverfis okkur með uppreisnarsinnuðum
and-guðum, sem eigi ekkert sameiginlegt
með hinum æðsta guðdómi, heldur þjóni
lægstu hvötum með grimmdarlegum, auð-
virðilegum skollaleik. Demiúrgar og arch-
ontar heita þessir voldugu andguðir í
dulfræðum launhelgananna, og leikur
þeirra heitir: Sköpunarverkið, veröldin.
DULINN BOÐSKAPUR í
MYNDVERKUM HANS
Max Beckmann útskrifast frá Myndlist-
arskólanum í Weimar eftir fjögurra ára
nám og heldur sumarið 1904 í námsferð til
Parísar, hinnar miklu höfuðborgar evr-
ópskrar málaralistar. Hann stendur á tví-
tugu og hefur þegar fengið sér eigin vinnu-
stofu í Berlín. Dvölin í París veldur honum
vonbrigðum:
„Það rignir stanzlaust úti, og mér finnst
ég vera svo tómur. Leikari lífsins, sem
vildi svo gjarnan heyra af vörum annarra,
að hann sé ekki svona; um það bil þannig
kemst Nietzsche að orði. Þetta á víst við
um mig. Ég blístra „Mansönginn" eftir
Trær afmörgum sjálfsmyndum Beckmanns. „Sjálfsmynd íhlutrerki trúðs“ til rinstri, er frá
1921, en „Sjálfsmynd með sígarettu“ er frá 1947.
Schubert og leyfi mér að sökkva niður í
dapurleika." Þetta skrifar hinn ungi, upp-
rennandi málari frá Frakklandi.
Þegar hann kom aftur heim til Þýzka-
lands, tók hann til óspilltra málanna í
vinnustofu sinni í Berlín við að mála
stærðar málverk af alls konar voveiflegum
atburðum sögunnar og úr samtímanum.
Handbragðið er í átt við impressionisma,
litavalið bjart og áberandi. Að mestu fyrir
áhrif frá stórri Delacroix-sýningu, sem
haldin var í Berlín árið 1907, hverfur Beck-
mann í málverki sinu til grænna og
brúnna blæbrigða og tóna í litavali og
pensilfarið verður grófara. „Skipbrot"
(1908), óhugnanleg mynd, „Atriði frá tor-
tímingu Messínu," (1909), „Titanic ferst“
frá árinu 1912, ásamt stórum málverkum,
þar sem hann tekur fyrir ýmis atriði úr
gamla og nýja testamentinu: „Syndaflóð-
ið“ „Upprisan", „Krossfesting Krists".
I vali Max Beckmanns á myndefnum á
þessu tímabili kemur í ljós greinileg til-
hneiging hans til að fjalla um hið stór-
brotna, um átakamikil atvik, þar sem
ofbeldi er jafnvel oft á tíðum áberandi
þáttur.
Séu þessar myndir nánar gaumgæfðar
og reynt að skyggnast dýpra ofan í kjölinn
á einstökum atriðum þeirra átaka, sem
blasa við á yfirborðinu, koma í ljós leynd-
ardómsfull tákn að baki yfirborðslýsingar-
innar, torræðir þættir í rýthmískri endur-
tekningu, er ljá myndunum ósvikna dulúð
og hjúpa boðskap þeirra leyndardómsfullri
tvíræðni. Því átakameira, sem myndefnið
er, þeim mun ákveðnari skorður setur mál-
arinn einstökum hinna öfgakenndari at-
riða innbyrðis í myndbyggingu sinni og
litavali og heldur þessum atriðum í hár-
nákvæmu jafnvægi hvoru á móti öðru. Því
fleiri mannslíkamar, sem eru að steypast í
glötun og tortímingu eða búast til upprisu,
halda á vit ljóssins, þeim mun torveldara
reynist að draga fram sérstakan megin-
boðskap myndverksins. Eftir því sem líður
á listamannsferil Beckmanns, færist mál-
verk hans stöðugt meir yfir á svið hins
táknræna, dulúðga og torráðna.
í fyrri heimsstyrjöldinni verða viss
þáttaskil í listsköpun hans, en þau standa
í beinu sambandi við þær voðasýnir, sem
bar fyrir augu hans á vígvöllunum:
Stríðsvélin svalg ókjörin öll af heitu blóði
— maðurinn var ekkert nema hjálparvana
peð í járngreipum þessarar gráðugu,
ógurlegu ófreskju, sem spúði eldi og eisu í
allar áttir, tætti sundur tugi þúsunda
mannslíkama og dreifði þeim rétt eins og
hráviði um völlinn.
VlÐURKENNING, VlÐ-
SJÁR, VOÐI
Max Beckmann gerðist sjálfboðaliði í
fyrri heimsstyrjöldinni og var sendur sem
sjúkraliði til vígstöðvanna í Belgíu í byrj-
un árs 1915. Hann var gjörsamlega óviðbú-
inn þeirri helberu skelfingu, sem alls stað-
ar blasti við á hersjúkrahúsum þeim, þar
sem honum var gert að vera til aðstoðar
við flutninga á særðum og dauðum frá
vígvöllunum. Hann var í fyrstu ýmist grip-
inn taumlausum viðbjóði á því, sem fyrir
augu hans bar eða eins konar andlegri
upplyftingu yfir hinu ægilega sjónarspili
stríðsins:
„í mínum augum er stríðið einna líkast
undri, enda þótt það sé heldur hrjúft og
óþægilegt. List mín hefur nóg æti hérna,"
skrifaði hann fyrri konu sinni, Minnu
Beckmann-Tube, sem hann hafði gengið að
eiga árið 1906. Á vígvöllunum teiknaði
hann lík, örkuml hinna deyjandi,
sprengju-eldregnið, sundurtættar skot-
grafir. Eftir nokkurra mánaða dvöl á þess-
um skelfilegu slóðum fékk hann alvarlegt
taugaáfall, var í skyndi sendur burt frá
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 3. NÖVEMBER 1984 7