Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1985, Qupperneq 2

Markverð heimild
um mannlega reisn
og mannlega neyð
Ljósmyndasýning Margaret Bourke-White
á Kjarvals stööum 22. febrúar til 10. marz
Of veikburða til að standa á eigin fótum. Myndina tók Bourke-White í
Indlandi um 1946.
AKjarvalsstöðum stend-
ur nú yfir sýning á
myndum hins kunna
bandaríska ljósmynd-
ara Margaret Bourke-White
(1904-1971).
Bourke-White vakti fyrst á sér
athygli á þriðja áratugnum fyrir
afar sérstæðar myndir úr banda-
ríska þungaiðnaðinum, en mesta
frægð hefur hún hlotið fyrir
fjölda mynda sem reynst hafa
hinar markverðustu heimildir
um sögulegustu tímabil ald-
arinnar. Þá er þess að geta, að
Margaret Bourke-White starfaði
við hið þekkt tímarit Life frá
stofnun þess og tók hún m.a.
fyrstu myndina sem var á for-
síðu tímaritsins.
Sýningin, sem valin er úr um
það bil 20.000 myndum eftir
Bourke-White, skiptist í eftir-
talda þætti:
Heimildamyndir teknar í Sov-
étríkjunum 1930—1932 og 1941,
sem sýna iðnvæðinguna miklu
sem hrundið var af stað fyrir til-
stilli fimm ára áætlunar Stalíns.
Myndir frá 1936 úr Suðurríkj-
um Bandaríkjanna, sem túlka
glögglega þá miklu örbirgð sem
þá ríkti þar.
Árið 1938 dvaldist Bourke-
White um skeið í Tékkóslóvakíu
og tók eftirminnilegar myndir
með stoltum, frjálsum Tékkum.
Nokkrum mánuðum seinna
grúfði skuggi nasismans yfir
Tékkóslóvakíu.
Á stríðsárunum síðari náði
hún að festa á filmu magn-
Jú, það er enginn vafi, þetta er Gandhi, leiðtogi Jndverja, enda harla
óvenjulegt að stjórnmálamenn gangi þannig kæddir. Bourke-White tók
margar myndir af Gandhi, þessa árið 1946, og hún nefndi hana „Vefar-
inn“.
þrungna atburði, enda var hún
jafnan stödd þar sem þungamið-
ja stríðsins var hverju sinni.
Myndirnar frá ftalíu, Sovétríkj-
unum og ekki síst frá Þýskalandi
eftir uppgjöf nasista eru óvið-
jafnanlegar og sýna óhugnað
stríðsins frá mörgum sjónar-
hornum.
Á Indlandi tók Bourke-White
myndir á árunum 1946—1948 og
eru þekktastar af þeim myndir
af Mahatma Gandhi, en Gandhi
áritaði eina þeirra fyrir ljós-
myndarann hinn 29. janúar 1948,
aðeins nokkrum klukkustundum
áður en hann var ráðinn af dög-
um.
Árið 1950 fór Margaret
Bourke-White á vegum tímarits-
ins Life til Suður-Afríku og tók
þar myndir sem eru gagnmerkar
heimildir um kjör blökkumanna
þar.
I Kóreu fylgdist hún með
stríðinu 1952, en það var í síð-
asta sinn sem hún myndaði
ógnir þær sem styrjaldir hafa í
för með sér.
A’uk þessu eru á sýningunni á
Kjarvalsstöðum fjölmargar
myndir sem teknar voru í
Bandaríkjunum á árunum
1934-1954.
Sýning þessi á ljósmyndum
Margaret Bourke-White mun
fara víða. Hingað til Reykjavík-
ur kemur hún eftir að hafa verið
í Búkarest, Stokkhólmi, Bonn,
Stuttgart, Berlín, Valetta og
Moskvu.
Að uppsetningu á sýningunni
hér standa Ljósmyndasafnið,
Menningarstofnun Bandaríkj-
anna og Kjarvalsstaðir.
ÍVAR GISSURARSON
forstööumaöur Ljósmyndasafnsins
John Mortimer:
In Character.
Penguin Books 1984.
„Er hægt að kenna teikn-
ingu?"
„Það má kenna hluta henn-
ar. Skáldskapinn er aldrei
hægt að kenna." Svo svarar
málarinn David Hockney
spurningu rithöfundarins og
blaðamannsins Johns Mortim-
er. Þetta viðtai við Hockney er
einsog velflest hin í þessari
bók, bráðskemmtilegt og upp-
lýsandi. Það er þessi hæfileiki,
að fá eitthvað afgerandi upp úr
mönnum, sem öllum blaða-
mönnum, eða viðtölurum ann-
arra fjölmiðla er ekki gefið en
Mortimer á svo auðvelt með.
Það er til það fólk, grár almúg-
inn, sem kann þessa list og á
það helst til að viðra kunnáttu
sína á öðru-þriðja glasi, öðrum
sem svipað ástatt er með til
mikillar armæöu oft á tíðum.
Og í þessari bók er glösum lyft.
Þeir Mortimer og Graham
Greene sitja á rúmgafli hótels
og dreypa á viskíi úr tann-
burstaglösum og Greene segir:
„f rauninni veit ég ekki neitt
um persónur mínar fyrr en ég
hef gefið þeim nafn. í Vestur-
Afríku bera allir strákar þrjú
nöfn. Eitt fyrir yfirmanninn,
annaö fyrir ættbálkinn og svo
dulnefnið sem foreldrar hans
einir þekkja. Ég verð fyrst að
komast að dulnefninu." Og
minnir þetta um margt á
kattanafnakenningu T.S. Eliot.
Og Mick Jagger segist ekki
JOHN 0
Mortimer
In Character
Interviews with Some of
the'Most Influential and
Remarkable Men
AND WOMEN OF
Our Time
‘Hl fRACKJ IME
TH£ hOTCRIOUS A«p TKi
FAWICAL OOWH ro Tht'R
LAIKS, Af*p ÓOtÍI’T SÖ
MCCH QVltryM THiM
AS EXS'OS£ TH£M rc H.T
ðÚIIHrtXHIS. MhTLV
$cr»i!C».L nttstuct’
- saaassjmt*
hafa breytt neinu fyrir ungu
fólki nema þá kannski agnar-
agnar ögn.
Þessi bók er gleðileg heim-
sókn.
André Gide:
Þýðing, val og rit-
stýring: Justin O’Brien.
Penguin Books 1984.
Það var ungur maður sem
settist á bak við skrifborð í
París, þar sem vel sást yfir
borgina, og lét sig dreyma um
að skrifa nú í eitt skipti fyrir
öll meistarastykki sitt. Það var
árið 1889. Rétt tæplega öld hef-
ur riðið hjá garði síðan þá og
tiðarandmn allur annar þó svo
rómantískir straumar sem upp
hefur verið rótað séu nú sem
þá eftirsóttir.
Þessi ungi maður var André
Gide og átti eftir að skrifa
margt meistaraverkið og
hljóta heimsfrægð fyrir skáld-
sögur sínar og önnur skrif.
Þetta rit, Journals
1889—1949, teygist ekki ein-
asta yfir mörg ár, heldur öll
svið, held ég sé óhætt að segja,
mannlegrar hugsunar. Sem
sýnishorn eru þessi, tekin héð-
an og þaðan úr bókinni: „Rit-
höfundurinn þráir ekki að sjá
til ljónsins bíta gras. Hann veit
að einn og sami guðinn skóp
bæði úlfinn og lambið, brosti
síðan „og sjá, það var harla
gott“.“
„Það sem ég kalla þreytu er
ellin, og ekkert losar þreytuna
annað en dauðinn." Og þegar
Gide sat kvöldstund með
Proust ræddu þeir ekki annað
en kynvillu og Proust efaðist
Vunicorn AmongLions
/ictoriaGlendinning
ekki um það að Baudelaire
hafði verið kynvilltur einsog
þeir fóstbræður báðir.
Hér verður Gide ekki kynnt-
ur, enda þótt þörf sé á því.
Journals er þykkt rit og mikið,
tekur yfir áttahundruð síður
með nafnaskrá og inngangi eft-
ir þýðandann.
Victoria Glendinning:
Edith Sitwell
A Unicorn Among Lions.
Oxford University Press
1983.
Edith Sitwell fæddist á
Englandi 1887. Sjálf kvaðst
hún hafa verið óvelkomið af-
kvæmi foreldra sinna. Ekki var
það af þeirri einu ástæðu að
barnið reyndist kvenmaður,
heldur var samband þeirra
hjóna heldur tæpt frá upphafi.
Og ekki bætti úr skák að Edith
Sitwell gat varla talist til fríð-
leiksbarna. Ekki var hún há í
loftinu þegar hún lýsti því yfir
að þegar hún yrði stór ætlaði
hún að verða snillingur.
Og Edith óx úr grasi. Hún
varð áberandi í listalífinu á
Englandi á árunum upp úr
styrjöldinni fyrri. Á þeim ár-
um var „Bloomsbury“-hópur-
inn atkvæðamikill en ein-
hverra hluta vegna átti Edith
aldrei heima í þeim félagsskap.
Hún var vinamörg og meðal
kunningjanna voru tilamunda
Nuxley, Eliot og Gertrude
Stein. Sitwell var mikill unn-
andi frönsku symbólistanna og
bera kvæði hennar því vitni.
Edith Sitwell hafði ekki mik-
ið dálæti á skáldsystrum sin-
um, gat þess, að með sárafáum
undantekningum væru afurðir
þeirra einfaldlega hryllilegar
(simply awful), ófullnægjandi,
klunnalegar, fullar af sjálfs-
meðaumkvun og voli og hún
benti þessum stallsystrum sín-
um á, að ef þær hygðust ná
einhverjum árangri þá skyldu
þær yrkja eins og menn, að
öðrum kosti ekki nokkurn
skapaðan hrærendis hlut. Sit-
well var ómyrk i máli um menn
og málefni og er þessi ævisaga
hennar hafsjór af óvæntum
uppákomum. Hér er lýst lífi
hennar og list, ástum og vin-
skap. Hafi yfirhöfuð nokkur
maður áhuga á skáldinu Edith
Sitwell, þá ætti þetta rit að
vera honum kærkomið.
GUÐBRANDUR SIGUUGSSON
TÓK SAMAN