Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1986, Qupperneq 5

ROLF JACOBSEN
Tvö
minningarljód
Jón úrVörþýddi
Saumavélin
Bjart höfuðið sígur lengra og lengra
niður að saumavélinni
og nemur við kjólinn gula
sem hún er að keppast við að Ijúka.
Við skæri og þijá efhisbúta
leika geislar morgunsólarinnar.
Hljóður stendur lítill drengur
í dyragætt: — Hún sefur.
Rödd hennar. — Ó,
éghefþá sofnað.
Tvö augu senda mérhikandi bros.
— Ég er alveg að verða búin:
Nú hefurðu lokið við allt.
Ekkert að gera á föstudaginn
eða á laugardaginn
og ekkert sem kallar að,
hvorki hjá þér eða mér.
Þekkti
ég þig?
Þekkti égþig
íraunogveru. Vareitthvað
sem þú komst aldrei
orðum að
eða við létum ósagt.
Eitthvað hugsað til hálfs.
AugnatiIIit
sem skuggi á flökti
yfírásjónu þína.
Nei
þvíget égekki trúað.
En enn hvarflarþetta að.
HÍjóðlát ernóttin,
aðeins góðar hugsanir.
Orð
sem risa afsvefni:
Þekkti égþig?
í þessari litlu ljóðabók er að finna ljóðlist sem býr
yfir mikilli fegurð og hrifkrafti — og þar að auki mjög
sjaldgæfa einlægni þar sem spurt er spuminga em allir
lesendur hljóta að kannast við: Um það sem okkur tókst
aldrei að segja, um að þekkja aðra manneskju, um ástina.
Fyrst og síðast um ástina eins og t.d. í ljóðinu frá Vel-
letri og heitir „Ildfluene" þar sem segir frá því þegar
þau sjá tvö gamalmenni kyssast og hún segir:
Sá sem lengi hefur elskað
hefurekki lifað til einskis.
Ogþað varþá sem égkom auga á fyrstu
eldflugurnar í myrkrinu, leiftrandi
með Ijósblikum kringum höfuð þitt.
Þaðvarþá.
Með einkennilegu móti gera þessi ljóð athugasemdir
við lýsingun á því í fyrri hluta bókar hvemig vegið er
að hinu mannlega og hvemig lífið sjálft lendir í óhirðu.
Þannig er dregin upp skörp mynd af skorti okkar á
innlifun og samlíðun og mér þykir sem ég heyri spámann-
lega rödd að baki orðum skáldsins: — En þeirra er
kærleikurinn mestur. Því allt mun iíða undir lok nema
þetta eitt: kærleikurinn. Þar er von okkar, von alls sem
lifir.
Heimir Pálsson þýddi.
Knut Ödegárd er forstöðumaður Norraena hússins.
í
A l J S T A N
Eftir séra
H E 1 Ð 1
Heimi Steinsson
Lýði og
byggðum
Gefðu, að móðurmálið mitt,
minn Jesú, þess ég beiði,
frá allri villu klárt ogkvitt
krossins orð þitt út breiði
umlandiðhér
til heiðurs þér,
helzt mun það blessun valda,
meðan þín náð
læturvortláð
lýði ogbyggðum halda.
Hallgrímur Pétursson
Passíusálmur 35.
Við íslendingar eigum
margt að þakka. Eitt
af þakkarefnum okkar
er það að hér hefur aldrei þróazt
nein hámenning og þar af leiðandi
heldur engin lágmenning. Ein-
uiigis þjóðmenning.
Sumir telja, að þetta sé að
breytast í tíð núlifandi manna.
Sennilega lætur hliðstæður uggur
að sér kveða á hverri öld. En til
þessa hefur sá ótti reynzt ástæðu-
laus. Ekki er vert að gjöra óttan-
um öflugri skó í dag en fyrrum.
Þó er einlægt brýnt að hver og
einn haldi vöku sinni. Mestu skipt-
ir ævinlega að stefnan í menning-
arefnum sé ljós. Skyndilæti skoð-
anakannana eru t.a.m. vafasamur
mælikvarði á menningarástand
þjóðar. Hæpið er að láta slík
stundarfyrirbæri ráða ákvarðana-
töku í menningarmálum. Hitt
varðar meiru að hafa fasta hönd
á þeirri arfleifð, sem öllum er
fengin — og halda arfleifðinni
svikalaust að ungum og öldnum.
Við getum ráðið nokkru um fram-
vinduna sjálf, ef við vitum hvað
við viljum og forðumst að hlaupa
hugstola um víðan völl.
MóðurmáliðMitt
Hvergi birtist samhengi ís-
lenzkrar menningar skýrar en í
tungu landsmanna. Ritmál íslend-
inga er að mestu óbreytt frá því
að farið var að skrifa bækur í
landinu. Að sjálfsögðu eykur hver
öld nýjum orðum við hinn forna
sjóð. I því efni hafa síðari kynslóð-
ir verið mikilvirkar. En grundvöll-
urinn er óhaggaður enn sem
komið er. Stofninn er gamall, þótt
laufið sé annað en forðum.
Órofín hefð íslenzkrar tungu
frá öld til aldar er öllum kunn.
En eigi er síður ástæða til að
gefa þeirri staðreynd gaum, að
hér gekk ávallt ein tunga í landi
og gengur enn. Sérkenni tungu-
taks í hinum ýmsu landshlutum
eru smávægileg og því ekki tilefni
til að tala um mállýzkur. Lítt
gætir greiningar stétta eða starfs-
hópa eftir orðaforða eða málfari.
Margt ber til þessarar einingar.
Tvennt skal nefnt. Annað er arfur
Islendingasagna. Hitt áhrif kirkj-
unnar í aldanna rás.
Á nýliðinni lönguföstu höfutn
við verið minnt á hið síðarnefnda.
Hallgríraur Pétursson
Passíusálmar hafa borizt lands-
mönnum til eyma á öldum ljós-
vakans að kvöldi dags um níu
vikna bil. Óvenju vel heppnaðir
útvarpsþættir um sama efni hafa
glatt hlustendur á sunnudags-
morgnum. Skáldið góða í Saurbæ
sem kvað um „móðurmálið mitt“,
hefur enn einu sinni til okkar talað
kliðmjúkum rómi.
KrossinsOrð
Seint verður það nógsamlega
áréttað að orð séra Hallgríms um
„móðurmálið mitt“ eru hluti af
bænaversi. Þar er þess beðið að
móðurmál skáldsins útbreiði
„krossins orð“.
Það getur verið lítið eitt spaugi-
legt að heyra góða menn velta
því fyrir sér, hvers konar skáld
höfundur Passíusálma hefði orðið
á einhverri annarri öld. Sérlega
gaman er að heyra þess getið til,
að séra Hallgrímur hafí e.t.v. ekki
verið öldungis eins „trúaður" og
sálmar hans gefa til kynna. Sú
vangavelta helzt löngum í hendur
við aðra: Ljóðaunnandi lýsir ást
sinni á Passíusálmum, en sér jafn-
framt ástæðu til að láta þess
getið, að sjálfur sé hann nú ekki
sérlega „trúaður“.
Trú er margslungið fyrirbæri.
Gagnlegt er að sá sem keðst vera
„trúaður“, skýri nánar hvað hann
á við. Sama máli gegnir um hinn
sem hefur uppi andstæða lýsingu
á viðhorfi sínu.
Það fer varla milli mála að
Passíusálmar séra Hallgríms eru
að innihaldinu til ein samfelld
viljayfírlýsing og þar tneð stefnu-
skrá. Um skáldskapinn ræði ég
ekki að sinni. En markmiðin eru
svo augljós að ekki er tilefni til
að gjöra þau að álitum.
Stefnumark höfundar birtist
einkar skýrt í fléttunni um móður-
málið og krossins orð. Þar kemur
cinnig til skila í fáum orðum
stefna íslenzkrar kirkju í menn-
ingarmálum í bráðum þúsund ár.
Kirkjan færði okkur ritmál, óf ís-
lenzkri tungu þann stakk sem hún
hefur borið æ síðan. Hann er rúm-
ur og voðfelldur, stakkurinn sá,
og leggur engan fjötur á þann er
ber hann. En vefarinn bar ævin-
lega í bijósti þá von, að krossins
orð yrði með þeim hætti sam-
slungið uppistöðunni og ívafínu,
að enginn sæi þar missmíði á.
UMLANDIÐHÉR
Stundum heyrist sú kenning,
að föðurlandsást hafí ekki orðið
til fyrr en seint á öldum. Eitthvað
er bogið við þessa kenningu, ef
hún er þá rétt eftir höfð. Kannski
þarfnast hún sinna skýringa.
Víst er um það, að ekki virðist
séra Hallgrímur hafa minni elsku
á ættjörð sinni en margur róman-
tískur snillingur 19. aldar. En
þegar hann yrkir „um landið hér“
fer honum á sama veg og í hinu
tilvikinu, þ.e. þegar móðurmálið
er til umræðu: Landið er sá vett-
vangur, þar sem útbreiða skal
krossins orð, Jesú til heiðurs.
Vefurinn er samfelldur hér sem
endranær. Móðurmálið, landið og
krossinn haldast í hendur. Og þó
er það ósagt, sem e.t.v. gengur
hvetjum manni til hjarta um
önnur efni fram. Landið, tungan
og trúin eru ekki ein saman
hugtök í vitund skáldsins. Þau eru
ætluð „lýði og byggðum“. Þjóðin,
sem landið byggir, fólkið í landinu,
er lokaviðfangsefni þessara bæn-
armála.
Hér situr enginn álengdarspek-
ingur, er yrki fyrir upphafinn hóp,
handan við alþýðu manna. Kirkj-
an, sem hann þjónar, er að sínu
leyti ekki fulltrúi neins konar
yfírstéttar, til eða frá. Reyndar
eru þau bæði tvö að mestu leyti,
Hallgrímur og kirkjan, „upp á
slétta bændavísu“, eins og um
getur í öðrum stað. Lýðir landsins
og byggðir eru þau sjálf, kirkjan
og skáldpresturinn, sem til
skamms tíma hafði ásamt hyski
sínu verið „þurfamaður þrælanna
í Hraununum". Bæði eru þau seld
undir þá náð Guðs, sem ævinlega
er síðasta orðið í kveðskap séra
Hallgríms.
Síðan er gott til þess að vita,
að hámenning heimsins nær
sjaldnast þeirri reisn, er einkennir
íslenzka þjóðmenningu, eins og
hún birtist í Passíusálmunum, sem
hver smælingi kunni.
íslendingar eru alltaf að karpa.
En um alda bil hefur þeim ekki
tekizt að búa til verulega heiftúð-
ugt stríð sín á milli, þrátt fyrir
allt karpið. Samstaða þessarar
þjtíðar er meiri en gjörist, jafnvel
í annáluðum grannlöndum okkar.
Getur hugsazt, að rætur sam-
stöðunnar liggi einhvers staðar í
námunda við lindina, er niðar í
því erindi Passíusálma, sem hér
hefur verið gjört að umtalsefni?
Séra Heimir Steinsson er prestur og
þjóðgarðsvörður á Þingvöllum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12.APRIL1986 5