Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1986, Síða 6

míofmss^fáH aiiBfÍ TOÖHhó iM .idfcmlöxð; | •.fofifcaÉfe aciáE .^^ferfri&nH am\W
-198 *LBbnulörí BnnBfríainiöf? fri98 Jsnníín i uðöisfiiBnnorí usiv öb jWsft .BrnÍBíi lörí ioibÍB
HVERJIR
VORU
Baldvin Einarsson Jónas Hallgrímsson
FJOLNISMENN?
Jónas hefur gjarnan þótt
holdtekning hins upp-
flosnaða Hafnarstúd-
ents, var líklega hallur
að flöskunni á stundum
og um kvenfólk gantast
þeir Konráð í bréfum,
þótt ekki væru tilefnin
mikil. Það er ekki hin
harðsnúna karlmanns-
ímynd sem mætir okkur
í bréfum Fjölnismanna.
þeir eru hlýlegir, eigin-
lega ástúðlegir við vini
sína, tilfinningaheitir og
bræðraþel er áberandi í
umgengni þeirra við aðra
karlmenn.
2. hluti greina-
flokks eftir
Sigrúnu Davíðsdóttur
svipmyndum Fjölnismannanna ijögurra hér á eftir
er einkum stuðzt við þá mynd, sem bréf þeirra
gefa af þeim, en minni áherzla lögð á að rekja
æviferil þeirra. Auk þess sem bréfin segja mikið
um þá hvern og einn, er að finna í þeim sameigin-
leg einkenni, sem eru upplýsandi um tíðar-
andann.
í kvenna- og karlamálumræðu nútímans
er karlmönnum gjaman stillt upp sem harð-
soðnum, yfirveguðum verum, sem byrgi inni
tilfinningar sínar og láti þær ekki stjóma
sér. En það er allt önnur karlmannsmynd,
sem mætir okkur í bréfum Fjölnismanna.
Tómas ávarpar Jónas elskan mín og svona
mætti lengi telja. Þeir eru hlýlegir, eiginlega
ástúðlegir við vini sína, tilfínningaheitir,
tala stundum léttúðlega um kvenfólk, eigin-
lega óvirðulega fyrir nútímasmekk, en líka
stundum hlýlega. Bræðraþelið er áberandi
í umgengni þeirra við aðra karlmenn.
Og ef við gefum okkur það að mann-
skepnan breytist ekki mjög á um 150 ámm,
þá er víst óhætt að setja spumingamerki
við áðumefnda mynd af nútímakarlinum og
velta fyrir sér hvort skýringin liggi ekki
fremur í tíðarandanum en karleðlinu. En
þessum þönkum verður ekki sinnt frekar
hér, þeim er aðeins varpað fram hér af létt-
úð og alvöruleysi... En víst er að bréf
þessa tíma em hinar merkustu heimildir um
allt milli himins og jarðar.
Þó fleiri kæmu við útgáfusögu Fjölnis,
þá em það þeir Brynjólfur Pétursson, Jónas
Hallgrímsson, Konráð Gíslason og Tómas
Sæmundsson sem átt er við þegar Fjölnis-
menn em nefndir.
BRYNJÓLFUR PÉTURSSON
Brynjólfur fæddist 1810, sonur Péturs
Péturssonar prófasts á Víðivöllum. Sá var
sagður auðmaður, svo honum varð ekki
skotaskuld úr að mennta syni sína þtjá, sem
allir luku háskóiaprófi. Pétur, bróðir Brynj-
ólfs, varð á endanum biskup, Jón varð dóm-
stjóri, Brynjóifur fór í Bessastaðaskóla
1824, varð stúdent 1828 og fór f Hafnar-
háskóla 1829. Skólavegurinn varð honum
beinn og breiður, hann útskrifaðist sem
lögfræðingur 1837. Hann gerðist sjálf-
boðaliði í Rentukammerinu eins og algengt
var og fékk svo æ betri embætti þar. 1848
var stofnuð sérstök íslenzk stjómardeild og
yfir hana var Brynjólfur settur. Framan af
var hann að velta fyrir sér ernbættum heima,
fékk reyndar sýslumannsembætti, en aldrei
varð úr heimferð. Seinni hluta árs 1850
veiktist hann, varð líklega hálf mglaður
með köflum. Hann hafði verið lélegur til
heilsunnar áður, kenndi um of mikilli vinnu,
sem hann dró þó ekki úr. Hann stundaði
vatnskúra úti í Klampenborg sér til styrk-
ingar, drakk þar vatn á hressingarhæli, sem
Jón Hjaltalín, seinna landlæknir hér, rak.
Sjálfur talar hann um að taugaveiki hafi
htjáð sig. Sóttin elnaði og í vetrarbyrjun
1851 dó hann. Látum þetta nægja um lífs-
hlaup Brynjólfs, en hvemig kom hann fyrir?
Benedikt Gröndal lýsir honum sem háum
og herðalotnum, nefljótum, með „smáar
hendur og fætur og var ætíð snyrtiíegur í
fötum og framgöngu; hann gekk með gull-
gleraugu eins og Konráð. Hann var hneigður
til hjartveiki, og málrómurinn veiklegur og
skjálfandi. Hann var einhver hinn dreng-
lyndasti og göfuglyndasti maður, sem ég
hef þekkt, og þar eftir hygginn og séður“.
Benedikt bætir við fémildi hans, Brynjólfur
hafi oftlega vikið að honum pening óumbeð-
inn, þegar þeir hittust á götu.
Elzta bréfið í útgefnu bréfasafni Brynjólfs
er til Jónasar, frá 1829. Brynjólfur segist
hafa lítið fréttnæmt handa vini sínum, „Jeg
les — Horatz Virgil Cicero Holberg Heiberg
Ossian og allrahanda stóra menn enn þó
held eg að eg sjálfur ætli ecki að verða
neitt stór við það. Að sönnu finst mjer
stundum að það vera farinn að lifna í mer
ofurlítil Musa enn þegar eg fer að hugsa
betr eptir því er það ecki annað en sú gáfa
að geta talað so að hverki skilji aðrir eða
sjálfur jeg.“ í seinni bréfum til Jónasar frá
Höfn sézt að hann hefur m.a. reynt að
greiða úr veraldlegum málum hans, t.d.
peningamálum, þegar Jónas var ekki í Höfn.
Þessi bréf eru hlýleg, full af glensi, hálfkær-
ingi, og hálfkveðnum vísum, en oftast býsna
efnislítil. Bréfin til Konráðs eru þessum lík,
sami skólapiltaandinn, sem verður næstum
óviðeigandi, þegar þeir félagar eldast.
I bréfum til Jóns bróður er það ailt öðru
vísi Brynjólfur sem talar. Auk þess að vera
hlýlegur og innilegur, er hann alvarlega
þenkjandi. Fréttir um lát föður hans hræra
hann til óvenjulegrar einlægni „Mjer finnst
ástir hjá mer til þeirra sem eptir lifa fái við
þetta níar glæður, og verð jeg þó að segja
að jeg hefi ætíð elskað Ikkur heitt í huga
mínum, þó mótlæti (sem jeg hef þókst verða
firir) hafi gjert mig nokkuð kaldranalegan
í umgeíngni. Þegar sá stofninn er fallinn,
sem við allir studdumst við, þurfum við
því betur að stiðjast hvur við annan í ást
og samheldni, til að gjeta staðið fastar í
huga sjálfra okkar og líka í veröldinni."
í Skuldafeni
í bréfum til Jóns miðlar Brynjólfur honum
heimsfréttum, ræðir danska pólitík og reifar
skoðanir sfnar á íslenzkum málefnum.
Honum er tíðrætt um stöðuveitingar hér,
vill góða menn í embætti og er áfram um
að koma Jóni í góða sýslu. Peningamál
hans voru honum dijúgt umræðuefni. Brynj-
ólfur var nánst alltaf í skuldafeni og er
stöðugt að reyna að greiða úr þeim, m.a.
með foreldraarfi og eignahlutum hér. Hann
skýrir þó aldrei fyrir Jóni hvemig stóð á
skuldunum, en Jón hefur vafalaust vitað
sitt um það, því um skeið var hann samtíma
bróður sínum við háskólann. Brynjólfur var
alþekktur meðal landanna fyrir góð-
mennsku, lánaði nauðstöddum og félausum
löndum sínum, — og af þeim var nóg, ef
hann mögulega gat. Gröndal segir Brynjólf
einan hafa borgað 9. árg. Fjölnis, „ .. .hann
hafði alltaf pening og sá ekki í skildinginn."
I erfðaskrá sinni gaf hann sumum kunningj-
um upp skuldir þeirra við sig. Hann nefnir
nokkmm sinnum að ekki þýði sér að hugsa
til kvonbæna, fjárhagurinn leyfi ekki slíka
léttúð.
Grímur Thomsen var góðvinur Brynjólfs,
þó hann væri 10 ámm yngri. Hann gerði
víðreist um Evrópu uppúr 1845 og þá gengu
bréf milli þeirra. Þau em hressileg, þar
bregður fyrir sama stráksskapnum og í bréf-
um til Jónasar og Konráðs. Hann reytir í
Grím fréttir úr Höfn og af íslandi í mun
léttari tón en til Jóns bróður.
Brynjólfur skipti sér lítið af stjómmálum.
Hann reyndi sem ungur að láta kjósa sig
til þings, en svo samræmdist slíkt brölt illa
dönskum embættisferli. En skoðanalaus var
hann ekki. Hann studdi hugmyndir um þing
heima fyrir, sem færi með íslenzk mál. Síð-
ustu árin vann hann með Jóni Sigurðssyni,
þrátt fyrir andúð á honum, fannst hann of
stjómsamur og var honum t.d. ósammála
um þingstaðinn. En merkilegasta framlag
Brynjólfs í þjóðmálaumræðuna er án efa
grein í 8. árg. Fjölnis um íslenzku ríkisreikn-
ingana. Þar sýnir hann fram á að andstætt
því sem danskir létu gjaman í veðri vaka,
þá voru íslendingar enginn bónbjargarlýður
á Dönum. Það munaði býsna litlu að íslend-
ingar skiluðu aftur að fullu, því sem Danir
lögðu til landsins. Jón Sigurðsson hélt svo
áfram að skrifa um einmitt þetta efni.
Brynjólfur dó 41 árs, útslitinn maður,
þreyttur á líkama og sál af mikilli vinnu
og peningaáhyggjum. Lífið virðist hafa lagzt
þungt á hann, hann var mæddur af mótlæti
sem efldi hann ekki, heldur dró úr kröftum
hans, eins og orð hans hér að ofan segja
glöggt til um.
JÓNAS HALLGRÍMSSON
Jónas fæddist 1807, sonur aðstoðar-
prests, sem dó, meðan Jónas var bam.
Hann hafði því engan stuðning þaðan við
nám sitt, fór í Bessastaðaskóla 1823 og
útskrifaðist 1829 með góðum vitnisburði.
Hann var skrifari hjá Ulstrup fógeta í
Reykjavík þangað til hann komst utan til