Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1986, Blaðsíða 5

nefndinni?
Ég_ man eftir íslenska fulltrúanum. Það
var Ásgeir Ásgeirsson. Hann kom til mfn
og ræddi við mig um starfið og spurðist
fyrir um ýmsar hugmyndir og hvort hægt
væri að fá þeim framgengt. Einnig Ólafi
Thors og konu hans og Hermanni Jónassyni
og konu hans. Svo var jafnaðarmaður, sem
ég held að hafi verið Finnur Jónsson. Thor
Thors var þar einnig sem sendifulltrúi og
sendiherra í Washington. Það var mannval
stjómmálamanna, gáfaðra íslendinga, sem
ég hitti þá í fyrsta skipti í París. Þá vissi
ég ekki að ég ætti eftir að fara til dvalar
á íslandi. Það var í nóvembermánuði sem
undrið gerðist. Þeir sem þekkja til í utan-
ríkisþjónustunni vita að helst er kosið að
reyndir menn taki að sér vandasöm störf.
Það hafði verið samþykkt að fela manni
mínum sendiherrastarfíð á íslandi og sagt
við hann um leið: „Konan yðar hefur tekið
þátt í alþjóðlegri samvinnu og það væri
heppilegt að hún færi til íslands." En
maðurinn minn tók gjaman áhættu og var
skjótur til ákvarðana. Hann sagði: „Skipið
konuna mína sendiherra á íslandi, þá skal
ég draga mig í hlé úr utanríkisþjónustunni
og fara með henni." Þeir urðu algjörlega
undrandi og ráðuneytisstjórinn í utanríkis-
ráðuneytinu sagði: „Haldið þér að það væri
réttlætanlegt?" „Já, ég held að hún gæti
hverfí þau næstum 1 skuggann
þeim smáu eftiislegu kröfum sem þarf að
sinna samtímis. Og þannig var það einmitt
þegar mér verður hugsað til íslandsferðar-
innar. Þar beið mín mikið viðfangsefni, hið
stærsta í lífi mínu. Á sama tíma var alltaf
verið að spyija mig um það hversu marga
bolla og hve marga stóla og hve mikið af
hinu og þessu við þyrftum að hafa með
okkur. Láfíð var undarleg blanda stórra og
smárra hluta og þetta var alveg táknrænt
dæmi. En af stað komumst við og húsgögnin
hentuðu mjög vel.
Þér komuð til íslands um hávetur. Fannst
yður þá ekki að þér hefðuð tekið ákvörðun
sem þéríraun og veru hefðuð ekkióskað
aðtaka?
Nei, veðrið hefúr aldrei skipt mig miklu.
Það hefur alltaf verið fólkið og það er indælt
fólk á íslandi og ég hafði, eins og ég sagði
áður, hitt skemmtilegan hóp íslendinga f
París.
Þér sögðuð áðan að þér hefðuð hitt
Hermann Jónasson, Ólaf Thors, konur
þeirra, Finn Jónsson og fleiri. En hittuð
þérekki sendiherra okkar?
Jú, það var Pétur Benediktsson. Hann
var þar líka. Það var dásamlegur maður,
glaður, sérstakur og óvenjulegur. Já, það
voru mikil hátíðarhöld hjá Sameinuðu þjóð-
unum. Þá sá ég hann fyrst á allsheijarþingi
ferð burt frá íslandi?" Og ég svaraði:
„Breyttra sögukennslubóka."
Hvers vegna? Viljiðþérskýra það nánar?
Ja, þess þarf ég víst ekki með því öll
skólaböm á Islandi hafa lesið kennslubækur
Jónasar Jónssonar í sögu. Þá getið þér sjálf-
ur sagt yður hvers vegna ég tók svona til
orða. Ég veit ekki hversu oft ég hef skrifað
heim til Danmerkur og spurt um eitt og
annað. Spurt um einokunarverzlunina, dóm-
kirkjumar og fleira. Það var málefni sem ég
fékk mikinn áhuga á; endurreisn Skálholts-
dómkirkju. Það er sagt að Absalon biskup
hafí gefíð kirkjunni fyrstu glerrúðumar. Þá
fannst mér Danmörk ætti að sýna það
veglyndi að gefa hinni nýju Skálholts-
dómkirkju gjafír og að því unnum við í
mörg ár í samvinnu við biskup íslands, herra
Sigurbjöm Einarsson. Hann var formaður
nefndarinnar. Við höfðum nána samvinnu
um samband Danmerkur við Skálholtskirkj-
una nýju, sem hefur verið mjög gott. Ég
hafði líka sérstakan áhuga á gömlu dönsku
steinhúsunum á íslandi. íslendingar ásök-
uðu Dani fyrir að þeir hefðu orðið að búa
í óhollum torfbæjum. Þá man ég að Sveinn
Bjömsson sagði einu sinni: „Sérhver þjóð
verður að búa að því efni sem til er í
landinu." Þetta róaði mig nokkuð, en þér
getið skilið að þegar manni fínnst að maður
beri ábyrgð á öllum vandamálum, hundruð-
fór ég til Vestmannaeyja. Við höfðum kons-
úl í Vestmannaeyjum sem átti að kanna
málin á okkar vegum, hveiju unnt væri að
ná fyrir þeirra hönd. Þetta var um það bil
að verkfallinu var að ljúka. Ég tók kassa
af koníaki með mér til að hjálpa upp á
skapið. Fyrst fengum við okkur kaffí, svo
koníak. Það gerði gæfumuninn. Það kom
maður með harmoniku og spilaði fyrir
okkur. Ég man það ennþá. Við sungum og
sungum enn og aftur lag sem hét „Sara, ó
Sara ég bíð eftir þér“. Þama sátum við öll
og dmkkum og sungum og komumst í gott
skap og eftir einn eða tvo daga var verk-
fallinu lokið. Sumir héldu að það væri mér
að þakka. Það var nú ekki en það var gott
að því lauk.
Svo komumst við ekki heim. Það var
skollið á hvassviðri og vindurinn stóð að
mig minnir þvert á litla flugvöllinn. Flugvél-
in gat ekki hafíð sig á loft. Svo biðum við
og biðum og það er nú alltaf þannig að
þegar maður bíður þá er það sem ógert er
heima svo áríðandi að maður vill umfram
allt komast heim. Náttúrlega vildi ég endi-
lega komast heim. Svo kom sendiboði hlaup-
andi sem sagði konsúlnum að það væri bátur
til Eyrarbakka. Biskupinn var líka í Vest-
mannaeyjum ásamt nokkrum prestum sem
höfðu verið á kirkjuhátíð í Vestmannaeyja-
kirkju. Hann tók sér einnig far með bátnum
Páll ísólfsson talar í kveðjusamsæti, sem haldið var til heiðurs Bodil Begtrup í maí 1956. Næst á myndinni sitja Valtýr Stefánsson, ritstjóri, og kona hans, Kristín
Jónsdóttir, listmálari, ogfjærmá sjá Eggert Kristjánsson, stórkaupmann.
gert það.“ Og síðan var þessi hugmynd
borin undir utanríkisráðherra og forsætis-
ráðherra, Hans Hedtoft. Af ýmsum ástæð-
um vildi Hans Hedtoft að breytingar yðru
á sambandi milli Danmerkur og íslands.
Bráðum kæmi betri tíð, tími nýrra hug-
mynda og gamlir fordómar að víkja. Hans
Hedtoft hafði talað við Stefán Jóhann um
sumarið á Þingvöllum, þar sem þeir dvöldust
í Konungshúsinu og ræddu um, að nú færu
nýir tímar í hönd svo honum leist raunar
vel á hugmyndina. Öllum og ekki síst mér
til undrunar var þetta ákveðið og ég útnefnd.
Um hvaða leyti ársins varþetta?
Það var um veturinn. Það var erfiðast. Ég
kom ekki heim til Kaupmannahafnar fyrr
en í desember og við áttum að fara til ís-
lands eftir einn mánuð. Þá átti allt að vera
tilbúið. Ég var formaður í Þjóðarráði
danskra kvenna og það þurfti að velja nýjan
formann. Einnig í Neytendaráði, þar þurfti
einnig nýjan formann og í kvikmyndasafn-
inu, þangað þurfti að fá konu í minn stað.
Það heppnaðist að fá bestu hugsanlegu
fulltrúa í allri Danmörku í þessi störf, svo
það var ekki áhyggjuefni.
Svo þurftum við að velja húsgögn, glös
og postulínsborðbúnað og hið danska „Hvíta
hús“ í Reykjavík var indælt. Það var rúm-
gott, þar var hægt að taka á móti mörgum
gestum, heilum hópum. En það var búið
hræðilegum húsgögnum. Ég held að hús-
gögnin hafi verið frá árinu 1920 með hrylli-
legu flosáklæði, munum sem maður gat
varla hugsað sér að hafa á heimili sínu.
Þess vegna tókum við með okkur alla hús-
muni okkar. Enginn hafði í rauninni sagt
okkur hvers við þyrftum með. Það var erfitt
að koma mununum fyrir á hagkvæman
hátt. Öllum þessum nauðsynlegu hlutum.
Það er reynsla mín í lífinu að þegar maður
fæst við pólitísk eða persónuleg verkefni,
sem Trygve Lie aðalritari hafði undirbúið.
Allt í einu kom hár maður þjótandi og
ruddist í gegnum mannfjöldann, greip utan
um mig og sveiflaði mér í hringi óg sagði
svo: „Svona tökum við nú á móti sendiherr-
um á íslandi." Þannig var Pétur.
En viljið þér segja okkur frá Hermanni
Jónassyni?
Já, ég vissi ekki hver Hermann var. Við
sátum saman við borð og allir voru í góðu
skapi. Maður gat sagt það sem manni kom
í hug. Þá sagði ég: ^Hvað starfið þér þegar
þér eruð heima á Islandi?" Þá sagði Her-
mann þetta ógleymanlega: „Jeg er glima-
konge. Ég er glímukóngur."
Þegar við komum til íslands var ég
undrandi og hafði ég á tilfinningunni að við
hyrfum beint inn í sögu Danmerkur og
bærum ábyrgð á öllu því sem Danir hefðu
gert allt frá 1380, bæði konungar, kaup-
menn og bændur. Það var svo margt sem
maður hafði aldrei heyrt um áður, bilið
milli Danmerkur og íslands hafði verið mikið
bæði efnislegs og andlegs eðlis og nú lá
fyrir mér að upplifa þetta og reyna og
rannsaka hvort beiskja þjóðanna væri ekki
óþörf. Ég vonaði að þetta breyttist í framtíð-
inni. Það hefur líka gerst. Ég gleymi aldrei
þegar ég var á Þingvöllum á ellefuhundruð
ára hátíðinni. í öllum þeim fjölda af ræðum
sem fluttar voru var ekki sagt eitt einasta
niðrandi orð um Danmörku. Þá fannst mér
þrátt fyrir allt að eitthvað í sambandi þess-
ara landa hefði verið einhvers virði. Þetta
var næstum því ótrúlegt vegna þess að það
voru fluttar svo margar og langar ræður
um fortíð íslands og þróun. Þetta gladdi
mig svo mikið. Ég man þegar við vorum
að fara frá íslandi. Við sátum boð síðasta
kvöldið á Bessastöðum hjá Ásgeiri og Dóru
með Stefáni Jóhanni og Helgu, þá sagði
Ásgeir við mig: „Hvers óskar þú þegar þú
um vandamála getur það stundum orðið
þungbært.
Eg leyfí mér að segja að árangurinn af
verkum yðar hefur verið einstakur, og
get fullvissað yður um að landar mínir
minnast þess tíma erþér voruð sendiherra
á íslandi meðgleði ogmuna lengi.
Já, það þykir mér vænt um að heyra,
því það er gagnkvæmt. Ferðimar sem við
fórum um landið vom sérstaklega skemmti-
legar, þar sem við höfðum alltaf góða ferða-
félaga. Við ferðuðumst með Steingrími
Steinþórssyni og konu hans og Pálma
Hannessyni og konu hans, og þau þekktu
hvem bæ og hveija íjölskyldu. Við komum
að Burstarfelli í Vopnafirði og til margra
annarra staða. Ég ferðaðist með Guðmundi
Hlíðdal. Hann þekkti landið mjög vel. Við
ferðuðumst með Storr aðalræðismanni vest-
ur á land og gengum á Helgafell um mið-
nætti án þess að Iíta um öxl. Á vissan hátt
„lifðum við okkur inn f“ Islandssöguna. Ég
hef á tilfinningunni að maður hafí næstum
því hitt persónumar sem þar er fjallað um
og nöfnin era þau sömu og jafnvel ættir
o.s.frv. Maður hrífst af krafti Islands til að
takast á við erfíðleika, sjúkdóma, eldsum-
brot og af menningu þjóðarinnar.
Þér voruð í Vestmannaeyjum á meðan á
verkfalli stóð?
Þekkið þér þá sögu? Já, Færeyingamir
komu á hveiju vori til íslands á vorvertíð
og eitt vor komu margir til Vestmannaeyja.
Togaramir vora stórir og skipveijar vora
áfjáðir í að vinna. Þá var verkfall og Færey-
ingamir voru ekki komnir til að taka þátt
í verkfalli heldur til að þéna peninga og ég
fékk margar margar óskir frá Færeyingun-
um. Við reyndum alltaf að verða við þeim.
Svo kom að því að þeir gátu ekki fengið
fötin sín þvegin og síðan gátu þeir ekki
fengið fæði og margt og margt. Áð' lokum
auk skipstjórans sem ætlaði til Esbjerg.
Hann ætlaði að semja um fisksölu þar og
sagði: „Ef þér þorið að sigla með Ásmundi
biskupi þá held ég að það sé engin hætta
á ferðum." Síðan fórum við um borð og við
tókum afar mikið tillit hvort til annars.
Hann varð sjóveikur neðan þilja, ég á þil-
fari. Og í haugasjó sigldum við til Eyrar-
bakka. Þar var ekki lendandi. Það mun
vera ein siglingaleið sem hægt er að sigla
inn á Maríudjúpið. Þangað gátum við ekki
siglt vegna ofveðurs, svo við sigldum um
það bil flóra tíma fram og aftur fyrir utan
og biðum eftir tækifæri til að ná landi.
Og þá fékk ég allt í einu dýpstu samúð
með einokunarversluninni. Það hlýtur að
hafa verið ægilegt, að koma frá Danmörku
þegar vatnið var fúlt og kjötið þrátt og
þörfín var svo mikil að ná landi, þá tók það
6 til 8 vikur að komast til íslands. Það
varð að sigla og sigla og hvergi hægt að
ná landi. Að lokum náðum við landi og þá
sagði biskupinn: „Nú föram við heim á
prestssetrið. Við þurfum að fá okkur kaffi-
sopa.“ Þar vora nokkur börn sem alls staðar
era, þar sem maður síst býst við þeim. Þau
hrópuðu: „Biskupinn úr Reykjavík, biskup-
inn úr Reykjavík." Svo gengum við upp
ströndina. Þá stóð dásamleg kona á hlaðinu
sem heitir Pálína Pálsdóttir. Hana þekkti ég
mjög vel. Hún var í sóknarnefnd og fékk
strax að vita að biskupinn var á ferðinni
og hún bauð okkur strax inn til sín. Hjá
henni sátum við, drakkum kaffí og borðuð-
um pönnukökur og jöfnuðum okkur eftir
ferð sem hafði verið svo feiknarlega erfíð.
Ég hef alltaf verið svo hrifín af Eyrar-
bakka vegna „Hússins". Ég hef verið svo
oft á Eyrarbakka með Páli ísólfssyni og
Ragnari Jónssyni og öðram vinum mínum
sem þekktu þetta hús. Og það gladdi mig
svo mikið að heyra að í fyrsta skipti sem
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 7. JÚNl 1986 5