Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1986, Blaðsíða 14

Hikandi skref
Athugasemd við niðurstöðu Sveins Skorra Höskuldssonar prófessors um tímasetningu
á ljóði Gunnars Gunnarssonar, Rauðir skógar
Gunnar Gunnarsson
Itímaritinu Bókaorminum (nr. 15),
málgagni Páls Skúlasonar, sem
kom út 1. sept. 1985 birtist grein
eftir prófessor Svein Skorra Hös-
kuldsson, sem hann neftiir „Rauðir
skógar. Þegar Gunnar Gunnarsson
skrifaði í póesíubók Erlu.“ Sveinn
Skorri hefur grein sína með frásögn af
því þegar hann hitti son Erlu skáldkonu
(Guðfinnu Þorsteinsdóttur frá Teigi í
Vopnafirði):
„ (Hann) rétti mér/ / blað úr póesíu-
bók móður sinnaar Guðfinnu Þor-
steinsdóttur, skáldkonunnar Erlu.
Á eina síðu þessarar hókar hefur
Gunnar Gunnarsson skrifað Ijóð I
frjálsu formi/ . . . /“
í greininni gerir Sveinn Skorri tilraun
til að tímasetja ljóðið Rauðir skógar
enda telur hann það: „eitt fyrsta ljóð í
fijálsu formi á íslenska tungu". Þá tengir
hann það einnig skáldkonunni Erlu
meðal annars með því að leiða fram
hlutverk hennar í lífi Gunnars eins og
það speglast í skáldverkum hans, Skip
heiðríkjunnar og Nótt og draumur.
Sveinn Skorri getur ekki um frumprent-
un ljóðsins á íslensku heldur birtir aðeins
gerð þess sem er í póesíubók Erlu skáld-
konu. Ætla verður því að hann telji Ijóðið
ekki annarsstaðar að finna ella hefði
hann að sjálfsögðu tekið það fram. Það
virðist því vera skoðun Sveins Skorra
að Gunnar Gunnarsson hafi ætlað að
Erla skáldkona yrði eini viðtakandi ljóðs-
ins og sem sönnunargagn birtir hann
mynd af blaðinu úr póesíubók Eriu. Á
myndinni má sjá að fyrir neðan ljóðið
hefur Gunnar skáid skrifað: „st. Krossa-
vík (bær í Vopnafirði) 6/10 1913. Gunn-
ar Gunnarsson". Á myndinni er tölustaf-
urinn 3 nokkuð óskýr, eða ekki ólíkur
tölustafnum 9. Af þeirri ástæðu leitast
Sveinn Skorri við að sanna að ártalið
sé 1913 en ekki 1919. Rökleiðsla hans
er þannig:
„Eins og sjá má dagsetur Gunnar
kvæðið 6. okt. 1913. Sumum kann
að sýnast ártalið vera 1919, en það
kemur ekki til greina. Þó að Gunnar
væri á íslandi 1919 vegna kvikmynd-
unar á Sögu Borgarættarinnar þá
var hann kominn aftur til Kaup-
mannahafnar í byijun október það ár
og segir um það í Berlingske Tid-
ende 9. okt. 1919: „For et Par Dage
siden ankom Forfatteren Gunnar
Gunnarsson (...) hertil fra Island."
Síðsumars 1913 kom Gunnar á
æskustöðvar sínar í Vopnafirði eftir
sex ára útivist í Danmörku og dvaldist
þar fram á vetur."
Þessi orð Sveins Skorra sýna að hann
telur að Ijóð Gunnars í fyrmefndri póes-
íubók hafi orðið til eigi síðar en í október
1913. Þessi ábending er óþörf. Ljóðið
birtist fyrst í aprílblaði tímaritsins Óð-
ins 1913, þ.e. rúmum fimm mánuðum
áður en Gunnar skrifaði það í póesíubók
Erlu. Ljóðið er að sjálfsögðu eldra og
hefur orðið til í Danmörku þar sem
Gunnar Gunnarsson kom ekki til íslands
frá því er hann sigldi fyrst þar til síðsum-
ars 1913 (kom „til Reykjavíkur 9.
ágúst“) eins og Sveinn Skorri upplýsir
réttilega í grein sinni. Á þessum árum
voru póstferðir til landsins stijálar og
verður því að gera ráð fyrir nokkrum
aðdraganda. Auk þess sem ekki verður
fullyrt neitt um það hve lengi Ijóðið hefur
verið í fj'órum ritstjórans, Þorsteins
Gíslasonar, áður en það birtist. Könnun
á Ijóðum skálda sem þau hafa skrifað í
póesíubækur hefur að sjálfsögðu mikið
gildi en óneitanlega hefði það gefið
rannsókn prófessors Sveins Skorra auk-
inn þunga að vísa til frumprentunar
þessa Ijóðs í tímaritinu, en Óðinn var
sem alkunna er m.a. vettvangur ungra
skálda framan af öldinni. I mörgum til-
vikum munu og skáldin leggja annan
mælikvarða á þau ljóð sín sem þau skrifa
aðeins í póesíubækur en þau sem þau
birta einnig opinberlega. Þá hefði það
einnig veitt frekari upplýsingar um
„fyrstu hikandi skrefín sem ung skáld
stigu í átt til ljóðagerðar í ftjálsu formi"
ef rannsakandinn hefði einnig birt eða
a.m.k. nefnt annað ljóð Gunnars Gunn-
arssonar „í fijálsu forrni". Ljóð sem hann
nefndi_ „í myrkrinu" og birti í október-
blaði Óðins 1913. Ljóð þetta er alllangt
og verður því hér aðeins birt upphaf
þess og lokaerindi:
JegH og veltist vakandiírúminu.
Þykt myrkurlá ofaná opnum augunum.
Ogjeghugsaði íhjartans angist minni:
Löngu, niðdimmu nætur,
fölu, daufu dagar-
skylduðþiðliðasvona umaldiralda?
Sálmín barðist ðrvona, eins og uppgefínn fugl,
scmörmagnastáflugisínuyfírhafíð. —
Kafdi, tvlegi vatnsflöturínn dregurhann nærsjer
ognærsjer,
oghann eygirékkert land - ekkertsker.
Þá sájegallt íeinu ásjönu einverunnar.
Helblá varhún, reuðeygog voteygog vatnaði allar
tennumar.
- Hún brosti til mín, afskræmdogillileg.
OgStormurinn þrýsti rauða nefinu flötu móti
frosinni rúðunni,
ogblístraði hátt oghæðilega,
ogspurðimeðskrækróm gegn um opnaglufu:
- Értu eihi-einmana?
Til eru svartar, skínandiperlur,
eiturperlur...
Einu sinni sájeghlæjandimann íleik láta eina
afþeim perlum upp ísig -
afógátibrotnaðihúnmillitveggja jaxla, en
bresturinn heyrðist varla.
Maðurinngrettisig, spýtti, hló - ogdatt dauður
niður.
Hér á eftir fer skrá yfir það efni í
tímaritinu Óðni sem Gunnar Gunnars-
son lagði ritinu til:
1907 janúarblað. Tvö kvæði: Vor-
morgunn og Sólarupp-
koma.
septemberblað. Kvæðið: Vor.
októberblað. Tvö kvæði: Kvöld
og Órar. nóvemberblað. Tvær
vísur: Morgunn og Sólin
kveður.
1908 októberblað. Smákvæði:
Bragi, Vissi ég, Þrá og í
tunglsljósi.
1912 marsblað. Tvö þýdd ævintýri
eftir Viggo Stuckenberg: Ást
og Fjandinn.
aprílblað. Kvæðið: Blás, blás
— (stælt eftir Thor Lange).
júlíblað. Kvæðið: Davíð eftir
Viggo Stuckenberg (þýðingu)
og ritdómur um bókina Igna-
tius Lyoola eftir Ivar Sæter.
októberblað. Kvæðið Við
Sundið (I Kvöld og II Morg-
unn).
1913 apríiblað. Tvö kvæði: ísland
(sonnetta tileinkuð Jóhanni
Siguijónssyni) og Rauðir
skógar.
septemberblað. Kvæðið Jökl-
ar eftir Viggo Stuckenberg
(þýðing).
októberblað. Kvæðið: I
myrkrinu.
1914 nóvember. Kvæðið Skógur-
inn eftir Viggo Stuckenberg
(þýðing).
Þess má og geta að í sama tölublaði
tímaritsins Öðins og ljóð Gunnars,
Rauðir skógar, birtist er einnig grein
um skáldið.
Prófessor Sveinn Skorri segir enn-
fremur í grein sinni:
„Þegar Gunnar Gunnarsson var
nú aftur á heimaslóðum í Vopna-
firði á haustdögum 1913 ungt
skáld og sigldur heimsborgari,
heimsótti frændfólk sitt í Krossa-
vík og skrifaði eitt fyrsta Ijóð í
frjálsi formi á íslenska tungu í
póesíubók Guðfmnu Þorsteins-
dóttur, vissi hann vel að viðtak-
andinn var engin venjuleg ósigld
sveitastelpa heldur tilfinninga-
næm, ung skáldkona. “
Þegar Gunnar Gunnarsson birti þetta
kvæði sitt, Rauðir skógar, í Óðni 1913
varð öll íslenska þjóðin viðtakandi þess.
Einu „fyrsta ljóði í ftjálsu formi" á ís-
lenska tungu. Sú staðreynd varpar þó
engri rýrð á hina ágætu skáldkonu Erlu
(Guðfinnu Þorsteinsdóttur).
Sveinn Skorri Höskuldsson birtir í
grein sinni danska gerð ljóðsins og
upplýsir að hún hafi birst í Hjemmet
3. nóvember 1912 og að heiti þess þar
sé: Röde Skove. Hér verður ekki leitt
að því getum hvor gerðin, sú íslenska
eða sú danska, sé eldri. Þetta Ijóð Gunn-
ars Gunnarssonar er hér prentað eins
og það birtist í Óðni 1913:
Rauðu blöðin falla hljótt.
Afgreinum trjánna -
Dijúpa einsograuðirdropar.
Frá brjósti skógaríns.
Drjúpa eins ograuðir dropar.
Niðuríjörðina -
Falla eins ograuð tár
ískógarkyrrðinni.
Fallaeinsograuðtár
ísvartamoldina. -
Á hverju haustisyrgirtrjeð.
Liðna sumaríð.
A hverjuhaustisyrgirtrjeð.
Oggræturblóði. -
En næsta sumarsefur.
Djúptírótþess.
Örlítill munur er á íslensku gerðun-
um í Óðni og póesíubókinni. Skáldið
víxlar orðunum ,jörð“ og „mold“ í ís-
lensku gerðunum. Geta má sér til að
þessi munur stafi af því að Gunnar
Gunnarsson hafi skrifað ljóðið í bók
Erlu skáldkonu eftir minni. Sú víxlun
á sér hins vegar ekki stað þegar um
er að ræða hinar íslensku og dönsku
prentgerðir Ijóðsins. Önnur lína annars
erindis í póesíubókinni er: „Niður í
moldina" en önnur lína annars erindis
í íslensku og dönsku prentgerðunum
er hins vegar: „Niður í jörðina“ og
„til Jorden ned“. í annarri línu þriðja
erindis í póesíubókinni stendur: „Á
svarta jörðina" þegar í annarri línu
þriðja erindis íslensku og dönsku
prentgerðanna stendur: „í svarta
moldina" og „i Mulden sort“. Á þessu
má sjá að prentgerðir ljóðsins standa
að þessu leyti merkingarleg nær hvor
annarri en þeirri sem skáldið skrifaði
í póesíubók Erlu skáldkonu.
I Iok greinar sinnar segir Sveinn
Skorri:
„Langt er síðan slík Ijóð sættu
nýlundu hérlendis, en þetta kvæði
Gunnars í íslenskri gerð þess má
standa sem dæmi um fyrstu hik-
andi skrefin sem ung skáld á ís-
landi stigu í átt til Ijóðagerðar í
frjálsu formi. “
Þegar þetta er ritað hefur ljóð Gunn-
ars Gunnarssonar, Rauðir skógar, stað-
ið sem dæmi um „fyrstu hikandi skrefín
í ljóðagerð í fijálsu formi" á íslenskri
tungu í næstum þijá aldarfjórðunga_ eða
allt síðan það birtist í tímaritinu Óðni
árið 1913.
Eirikur Tómasson er fyrrverandi kennari á
Laugarvatni og varlektorviö Kennaraskólann.