Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1986, Blaðsíða 11
Samklippa eftir Elytis.
þróunarferils síns skapað verk sem bera af,
og munu standa.
Eiytis talar sjálfur um að hús sitt muni,
þótt lágreist sé, standa á sendinni strönd
Hómers.
Ljóðbálkurinn Axion Esti ijallar sem
löngum fyrr um baráttu lífs við dauðann,
og öfl myrkursins. Hin listræna sköpun er
tæki mannsins til að vekja umhverfi sitt.
Það er baráttan gegn myrkri og óskapnaðin-
um, sem ógnar sífellt, og hvarvetna. Og
máiið er verkfærið, hljóðfærið mikla; raddir
náttúrunnar, hafíð bjargið sólin, hafa skap-
að allar forsendur mannsins; það er allt
hann; málið er af þessu mótað, og ber í
sjálfu sér vizku og reynslu allra liðinna
kynslóða; verður festin milli veruleika og
vitundar mannsins, jafnframt því að tengja
manninn öðrum mannverum, þeim sem iifa,
og hinum sem munu lifa.
Verkið er í þrem hlutum: Sköpunarsagan,
Ástríðumar og Gloría, eða Lofgjörðin.
Elytis er hugleikið það sem býr að baki
goðsögnunum, það sem elur þær af sér,
kveikjan; með að nota tákn sem hafa orðið
tii á ýmsum tímum sögunnar reynir hann
að vekja samtíðarmenn sína til vitundar um
kjama allra goðsagna, harmspilið milli lífs
og dauða; hið mikla eilífðardrama.
ÞínVeröld-Og
Alheimurinn
í verkinu er tvíleikur, ævi skáldsins sem
er í fyrstu persónu, og táknar jafnframt
ævi allra skálda; og á hinn bóginn þriðja
persóna sem er Grikkland, þessi litli, þessi
stóri heimur eins og segir þar; heimurinn
skáldsins háður þeim takmörkunum sem er
skynsvið hans; og jafnframt allur heimurinn;
makrókosmos og míkrókosmos í senn. Þín
veröld sem takmarkast af sjálfum þér,
hugsun þinni reynslu og skynjun; og þó í
senn alheimur; allt líf.
I fyrsta hluta verksins fléttast saman í
sköpunarsögunni Genesis, ævisaga skálds-
ins frá fæðingu þar til hann mætti háska
heimsins við sköpun meginlandsins, hafíð
með eyjunum öllum, því sem þar lifír og
vex, hvemig það hefur alið og mótað gríska
hefð og tungu, grískan anda, fætt og nært.
í sjö þáttum eins og sköpunarsaga bibl-
íunnar, hið einstaka og hið almenna, samtíð
og saga, skáldið sem einstaklingur og sem
þjóð, í senn; andstæður hins stóra og hins
smáa, allt speglast það í meðvitund mann-
eskjunnar sem skynjar heiminn með tilfinn-
ingum sínum.
Eftir því sem stundimar líka snerust
eins og dagarnir
með breiðu fjólubláu laufi á klukku tijá-
garðsins
varégvísari
þriðjudagur miðvikudagur fimmtudagur
júníjúlí ágúst...
segir í ljóðinu um þróun skáldsins.
Þegar hann mætir illsku stríðsins og
hinum samborgurum sínum. Og táknar
væntanlega miðja ævi skáldsins, samanber
hjáDante.
í upphafi Infemo: sem er fyrsti af þrem
hlutum guðdómlega leiksins segir skáldið:
Miðjum lífs á vegi vors
var ég staddur í myrkum skógi
þarsem hin beina braut varmértýnd.
Nel mezzo del cammin di nostra vita
mi ritrovai per una selva oscura
che la diritta via era smarrita.
Ástríðumar em ljóð byggt utan um sex
prósaþætti. Tveir um stríð gegn ítölskum
fasistum, tveir þeirra gegn nasistum, einn
um borgarastríðið; og einn um hið nýja ríki
sem rísa skal í fyllingu tímans.
Þar sér hversu skáldinu vex ásmegin
þegar honum verður fullljós uppruni sinn,
þjóðleg hefð alþýðu, og öðlast kraft til að
standast þjáningar og allar hættur og sigr-
astáþeim.
Þessu mikla verki lýkur á Lofdýrð, Gloría
og er líka í þrem þáttum. Það er lofsöngur-
inn um hinn smáa og hinn stóra heim eftir
hreinsun hans gegnum þjáninguna, eld-
skímina miklu — Kaþarsis.
Tvö Ijóð eftir Elytis
Thor Vilhjálmsson þýddi úr ensku
og byggði á þýðingu eftirKimon Friar
Villa Natacha
Eghef éitthvað að segja. Mérliggureitthvaðáhjarta
gagnstætt og órætt
Eins ogkvak á styijaldartímum.
Hér í homi þar sem ég hef setið
ogreykt mína fyrstu sígarettu,
Klaufskur af sælu, titrandi af ótta
Við að meiða blómstilk eða kremja fugl
Ogþað að Guð lendi Sjálfur í vanda vegna mín.
Ogþólúta mér allir hlutir,
Hið teinrétta sef og skakkur klukkuturninn
Oghiminhvel garðsins
Speglað íhuga mínum,
Nöfn sem bergmála eitt af öðm
Undarlega á framandi tungu: Phlox, Aster, Cytise
Églantine, Pervenche, Colchique
Alise, Frésia, Pivoine, Myoporone
Muquet, Bleuet
Saxifrage
Iris, Clochette, Myosotis
Primevére, Aubépine, Tubéreuse
Paquerette, Ancloie, öllform
skýrt íávöxtinn skrifuð: hringurinn, femingurinn,
þríhymingurinn, tígullinn
Eins ogfuglarsæu þau, svo veröldin mætti verða einföld.
Teikning eftir Picasso
Afkonu bami kentár.
Égsegi: ogþetta mun koma. Ogsól líðurhjá.
Heimurinn þarfnast ekkimikils. Einhvers örlítils:
eins og snöggt sé stýrið sveigt hart í bak
áðuren slysiðyrði.
En þegar tveir vinir
tala eða þagna — einkum þá —
Erenginn hinn þriðji kostur.
Ogsvo virðist, sem vinir,
þá talist höfín líka við úrfjarska.
Sturlaða
granateplistréð
Árla morguns íspumlu skapi örlundaður svo stendá öndinni._
/þessum hvítskúmðu húsagörðum þarsem Sunnanvindur blæs
Hvíslandi gegnum bogadregin súlnagöng, seg mér erþað sturlaða
granateplistréð
sem læturgreipar sópa um birtuna og sundrar ávaxtaþmngnum
hlátri hennar
Meðkenjum vindgolu ogmuldri, seg mér erþað sturiaða
granateplistréð
Sem titrar með nýfæddu laufí við árboma dagsbrún
Og breiðir úr öllum litum hennar hátt með sigurglöðum hríslingi.
Þá er á engjum vakna naktar meyjar
Til að uppskera björtum höndum grænan smára
Ogreika á barmi svefhsins, segmérerþaðsturlaða granateplistréð
Sem gmnlaust miðar birtu niður ínýfléttaðar körfur
Sem læturflæðayfírnöfn þeirra fuglasöng, segmér
Erþað sturlaða granateplistréð að kljást við heimsins skýjuðu himna?
A þeim degi sem aföfund skreytir sig sjö sundurleitum fjöðmm
Og vefur um hina eilifíi sól þúsund blindandi sjónlinsum
Seg mér er það sturlaða granateplistréð
sem hrifsar dauðahaldi á hlaupunum makka hestsins sem hefur sætt
þúsund svipuhöggum
aldrei hryggur og barmar sér aldrei, seg mér er það sturlaða
* granateplistréð
Sem heilsar okkur úrfjarska
Og varpar laufguðum vasaklút af svölum eldi.
.1
t
t
3:
e-
|
I
j
|
t
1
mmmmmmmmmmamtmmmm
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 7: JÚNl 1986 t1