Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1986, Blaðsíða 2

Var Ameríka týnd?
EFTIR KJARTAN
ÁRNASON
„Það hefur aldrei
nokkur maður velt því
fyrir sér í alvöru hvort
verið gæti að þeir sem
bjuggu í landinu fyrir
og höfðu gert frá upp-
hafl vega, væru ef til
vill réttmætustu eig-
endur þessarar land-
reka heimsálfu. Enda
eru þeir ekki aríar.“
Fyrir löngu var uppi á
Englandi maður að
nafni Ríkharður Haklu-
yt. Maðurinn var landa-
fræðingur og flengdist
víða um lönd að skoða
og skilgreina lönd og
landamæri en mestan áhuga hafði hann
þó á nýlendusköpun krúnu sinnar í
Ameríku. Hann þefaði uppi allskyns frá-
sagnir af landtöku og jafnvel búsetu
ótrúlegustu manna í þessari nýlega
fundnu heimsálfu til að sýna fram á
eignarrétt Breta á landinu; og svo sér-
kennilega og heppilega vildi til að land-
nemamir sem Ríkharður fann á morkn-
uðum bókfellum voru allir af breskri ætt.
Síðan dó nú Ríkhaður Hakluyt eins
og eðlilegt var en eftir hann lá fjöldi bóka
og þar á meðal Hakluyt’s Voyages sem
kom út í London árið 1600. Þar setti
hann fram nokkuð skemmtilega kenn-
ingu þegar á blaðsíðu 1.
Samkvæmt henni hét sá sem ótvírætt
var fyrstur til að blanda geði og blóði
við ameríska indíána Madoc Owensson
Guyneth og var reyndar strangt til tekið
af velsku ættemi en það var ekki svo
nauið — breskur var hann og eðalborinn
í ofanálag.
Forsaga þess að Madoc Guyneth lagð-
ist í siglingar var í stuttu máli á þá leið
að elsti bróðir hans, Iorwerth eða Eð-
varður, getinn í heilögu og löglegu hjóna-
bandi Owens konungs af Norður-Veils
og velskrar konu hans, var talinn óhæfur
til að taka við stjóm ríkisins eftir föður
sinn vegna þess hve hrikalega ljótur
hann var. Andlitslýti þessa ógæfusama
manns urðu auðvitað til þess að upp risu
deilur milli bræðra hans, þeirra Howells
og Davíðs, um hvor ætti að taka við rík-
inu að Owen látnum, en hann var þá
nýlega sigldur yfir móðuna miklu. Báðir
töldu þeir bræður sig réttmæta erfingja
að krúnunni og vildi hvor hafa sitt fram
eins og venjan er í slíku valdakarpi;
Howll var eldri en ófullkominn að því
leyti að hann var getinn við írskri konu
sem Owen hafði ekki átt algjörlega
löglegt samband við; Davíð var hinsvegar
velskur á alla kanta en að vísu yngri svo
deiluefnið var nægilega snúið til að enda
í stríði sem auðvitað varð raunin; og
þegar Davíð drap Howell bróður sinn
var Madocki yngsta bróður þeirra nóg
boðið (eða kannski var hann hræddur):
hann sté um borð í skip sitt og sigldi
rakleiðis út á þá miklu móðu Atlants-
hafið og stefndi fyrst norður en síðan
vestur. Af orsökum sem mér em gjör-
samlega óskiljanlegar tókst prinsinum
að sneiða framhjá íslandi, þangað sem
allar leiðir lágu og liggja eftir því sem
manni skilst, en hitt tókst honum þó að
fínna — Ameríku — enda annað ógjöm-
ingur ef menn hafa nennu til að sigla
nógu lengi í vesturátt og fékkst það
endanlega staðfest nokkmm öldum síð-
ar.
Því til sönnunar að Madoc prins af
Veils og fylginautar hans hafi haft bú-
setu í Landi tækifæranna sem síðar varð,
tilfærir Hakluyt orð Francis nokkurs
Lopez de Gomara, sem eftir einhveijum
leiðum hafði komist að því að fólk í
Acuzamil og á öðmm stað hafí tignað
og tilbeðið krossinn. Af þessari fullyrð-
ingu dregur Hakluyt þá ályktun að
kristnir menn hafi þama verið á ferð á
undan Spánveijum — og ekki bara
kristnir heldur aukinheldur breskir og
fyrsti stafurinn í nafni leiðangursstjórans
var Madoc Guyneth. Hinsvegar hafi
aðkomumönnum ekki gengið jafn greið-
lega að útbreiða tungu sína og hátterni
einsog fagnaðarerindið enda hafi þeir
verið til þess að gera fáir og jafnframt
svo yfír sig heillaðir af öllu því nýja sem
fyrir augu þeirra og eyru bar að þeim
hafi haldist fremur illa á menningararfin-
Um. Nema trúarbrögðunum náttúmlega.
Sama ár og Madoc hafði óafvitandi
fundið heila heimsálfu sneri hann heim
á ný að fá vini sína og kunningja til að
fylgja sér til baka til þessa yndisfagra
og víðfeðma lands sem hann lýsti svo
og varð af þeirri fepð hans mannsöfnuður
áeintíu skip. Þettavarárið 1170.
En um það bil tvöhundmð ámm áður
en þetta var, vom nokkrir kallar á ferð
þama í þessari sömu álfu, að vísu tölu-
vert norðar — en í sömu álfu samt. Sagan
segir að þeir hafi verið að koma frá
Ólafí Tryggvasyni í Noregi og stefnt á
Grænland með kærleiksboðskap Jesú
Krists — sem konungi var mjög annt
um og vildi láta boða Grænlendingum
með öllum ráðum — en víkingamir hafi
hinsvegar villst af leið og ekki vitað fyrri
til en uppúr sjónum fyrir stafni hafi risið
vínviður fagri og sjálfsánir akrar, en það
vom landgæði sem þeir könnuðust ekki
við af Grænlandi. Einn þessara manna
hét Leifur og var hann kallaður hinn
heppni því það var sama hvert hann fór,
hann var sí finnandi eitthvað. Og þama
fann hann auk bleikra akra græna velli
og fögur tún sem þeir félagar hétu
umsvifalaust eftir því sem stóð hjarta
þeirra næst og kölluðu Vínland. Reyndar
telja nú sumir að þessir sjóhröktu víking-
ar hafi nefnt landið Vinland því það
hafi birst þeim sem gróðurvin og unaðs-
reitur eftir margra vikna velting og volk
á miskunnarlausu Atlantshafínu. En
nafnið er að sjálfsögðu aukaatriði nema
hvað í dag mun landsvæðið heita Norður-
Ameríka.
Leifur og félagar lögðu á hafíð aftur;
þeir ætluðu til Grænlands hvað sem það
kostaði að beijast við vinda og hríðir og
annað óyndi. Og að veiða menn, veiði-
menn, fyrir Ólaf konung Tryggvason.
Hálfu árþúsundi seinna var evrópskur
maður enn á ferð þama vesturfrá og er
skemmst frá því að segja að sá fékk
allan heiðurinn af að uppgötva álfuna
fyrstur hvítra manna; maðurinn hét
Kristófer og var Kólombus. íslendingar
hafa samt lengi huggað sig við að Kristó-
fer hafí, áður en hann setti kúrsinn
vestur til að komast austur eins og hann
orðaði það, þurft að koma við hér norður
á Fróni til að láta segja sér hvar Amer-
íka væri — því það vissu íslendingar
auðvitað eins og allt annað. Að vísu var
þeim kannski ekki alveg kunnugt um
að þetta væri nákvæmlega Ameríka en
stór landmassi var það — líklega Asía.
Allt um það þá sat Kólombus uppi
með heiðurinn af landafundinum þótt
Lyndon B. hafi árið 1964 gert 9. október
að árvissum rauðum degi á bandarísku
almanaki sem smá virðingarvott við
þangaðkomu Leifs hins heppna Eiríks-
sonar á sínum tíma. Síðan halda Banda-
ríkjamenn hátíðlegan The Leif Ericsson
Day. Enda var Leifur norræn aríi.
Ríkhaður Hakluyt virðist aftur á móti
hafa dáið í þeirra bjargföstu trú að
Ameríka væri bresk uppgötvun, fundin
af hinum landflótta prinsi Madocki
Owenssyni og því lögleg eign bresku
krúnunnar. Og það er eins og hann hafí
ekki komið höndum yfír íslenskar kálfs-
skinnsbækur með frásögnum af heppni
Leifs, þrátt fyrir all góðan bókakost,
nema náttúrulega — sem kannski er
ekkert ólíklegra — það hafi ekki hentað
tilgangi hans að minnast á þær. Madoc
skyldi sá heita sem álfuna fann og breskt
hans þjóðerni og ekkert múður með það
neitt. Það hefur aldrei nokkur maður
velt því fyrir sér í alvöru hvort verið
gæti að þeir sem bjuggu í landinu fyrir
og höfðu gert frá upphafi vega, væru
eftilvill réttmætustu eigendur þessarar
landreka heimsálfu. Enda eru þeir ekki
aríar.
En Ríkharðs þætti Hakluyts lýkur á
þeim eilífu spumingum: Á sá virkilega
fund sem finnur? Og: Var Ameríka týnd
áður en hún fannst?
Núorðið er flestum sama hver fann
Ameríku og sumir vilja jafnvel helst týna
henni aftur. En ekki Islendingar. Eina
alþjóðlega deilumálið — ef það má kalla
það svo — sem þeir hafa af fyrra bragði
tjáð sig um opinberlega er hvor sér rétti-
legur fínnandi að álfunni Leifur eða
Kristófer. Um önnur alþjóðleg málefni
þegja þeir þunnu hljóði; nema ef vera
skyldi að þeir nenntu að þræta við ein-
hveija hvalfriðunga.
Ekki alls fyrir löngu fundu íslendingar
Kína og geta þess vegna farið að gera
kröfu í orðstír Markó Pólós og — eins
og ég segi — það er sama hvemig á
málið er litið: Þeir fundu líka Ameríku.
En mikið óskaplega ætlar þeim samt að
ganga illa að fínna sjálfa sig.
Höíundurinn stundar framhaldsnám í íslensku við
Háskóla íslands og hefur oft skrifað pistla í
Lesbók.