Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1986, Blaðsíða 11

Rolf Jacobsen
Til Jarðarinnar
(með kærri kveðju)
Sigurjón Guðjónsson þýddi
Heyrðu, Jörð, við þurfum að segja þér dálítið
— ekki af því að við kunnum ekki við okkur
hérna. Þetta er góður staður,
nóg af vatni, vítt til veggja og hreint loft
undir þakinu,
við sáum fræjum í mold og brátt niðar kornið
á ökrunum,
því næstum allt höfum við fengið hjá þér,
olíu og hressandi haf og hlý ullarföt á veturna
en við búum við engan frið hér framar.
Eitthvað hefur fært okkur úr skorðum
og viðförum íhringogerum slegin ótta daglega
við allt sem getur komið upp á.
Því spyijum við þig núna: Hvað gerir þú við
fjallshlíðarnar og við hafið?
Hvernig ferðu að því að vera alltaf sátt við
sjálfa þig,
alltaf í jafnvægi. Þú ferð þína leið í rúminu
án mistaka, ekki minnsta frávik,
hljóðvana, einsömul bak við öll ljósárin í eilífðinni,
einungis við hægan andvara frá hafinu
og frá vindinum í skóginum við og við.
Þú lætur sól og vind skiptast á og vorið kem-
ur á vissum tíma.
ÖII reikningsdæmin ganga upp, mynstur þín
og myndir
eru tær eins og glerkrystallar.
Ogþvíerþað að viðkomum tilþín ogspyijum.
Hvernig ferðu að þessu?
Því að nú höfum við búið svo lengi hjá þér,
í sæld og þraut,
og frá þér höfum við fengið það sem við
þurfum við
nemaþetta eina —jafnvægið ogstaðfestuna,
þína óbilandi ró.
Já, þú sérð sjálfhverniger ástatt með okkur,
hvernig við breytum lífinu í dauða hvar sem
við erum á ferð
— verksmiðjurnar sem vinna dag og nótt við
gerð gereyðingarvopna
meðan við milljónum saman lifum eins og
dýr, búum við sult og neyð.
Skuggahverfin í austri og vestri breiðast út
eins og farsótt.
og hafa myndað einskonar hníður um stór-
borgirnar,
þú sérðþað sjálf og viðgetum ekki stöðvaðþað
nema með fjöldamorðum, straumum afblóði.
Þú sem beinir ísjökunum út á mildari höf
og lætur sumarið breytast hljóðvana í haust,
hvort á sínum tíma,
og lætur vorið spretta fram sem græna gos-
brunna er snjórinn hefur kvatt
— lánaðu okkur eitthvað af jafnvægi þínu,
ró þinni
eins og þegar nótt hverfist í dag og óveðrið
hverfur burt yfir hæðirnar
þú verður að hjálpa okkur og reisa aftur við
húsin okkar
sem brátt munu hrynja og kremja alla.
Við höldum nú að þú munir sakna okkar. Það
yrði hljótt hérna.
Kynlegt og þögult þegar akrarnir falla
í órækt
og öll höfin tóm.
— Og hvað mundir þú segja um nóttina, við
allar stjörnurnar
þegar þær koma og þyrpast í kringum þig
með kuldaleg prófessorsaugu, horfa á þig
bak við köld gleraugu sín:
— nú, hvernig fór með útungunarvélina okkar,
tilraunaglasabarnið okkar?
Fór tilraunin út um þúfur?
Hrafn Gunnlaugsson
Skilnaður
/ nótt snérirðu þér grátandi að mér
og sagðir: Þú ert svindlarinn í þessum leik.
Og hverju á ég að svara, hrærigrautur
ástríðna og hugmynda, sem
breima í nóttinni; lóðakettir
sem sitja um svefn minn.
Atlot okkar og hræðslan við að vera
ekki til; sársauki sem krossfestir,
og kallar á nýja upprisu til himins.
Haltu mér fast svo ég hverfi ekki
þegar Guð vaknar og þurrkar burt heiminn
úr svefnugum augum. Ég er
enginn svindlari í þessum leik; ákæran
að vera maður, minningar og vonir
sem eru alltaf nálægar, en núið tómt.
í nótt snérirðu þér grátandi að mér
og í ákæru þinni er ég aftur
dreginn til ábyrgðar,
leikurinn aðeins umbúðir
um tímasprengjuna sem
tifar áfram við hverja snertingu.
Höfundurinn er kvikmyndahöfundur og dagskrárstjóri innlendrar
dagskrárgerðar hjá Sjónvarpinu.
Höfundurinn er eitt af þekktustu nútímaskáldum Norðmanna.
Reiðingstorfa var
síðasta athvarfið
Fyrir nokkrum mánuðum sagði ég
hér sögu, sem gerðist í átthögum
mínum vestur á Patreksfirði og
þar í grennd um miðbik átjándu
aldar. Þó að sá þáttur væri í aðalatriðum
sjálfstæður skal hér bætt við frásögnum
um þá valdsmenn, er helst komu við sögu.
Gamlir menn kunnu enn frá þessu að segja
í æsku minni. Hér er og stuðst við gam-
alt handrit eftir Gísla Konráðsson fræði-
mann Skagfirðinga, sem ég þá fékk léð.
Eins og kunnugt er dvaldist Gísli síðustu
áratugi ævi sinnar í Flatey á Breiðafírði
í nokkurskonar fræðimanns próventu.
Á Tímum Stóra-dóms
Nú er áður frá því sagt að Sigurður
Ella bóndi á Geirseyri við Patreksfjörð
giftist Helgu dóttur bóndans í Hænuvík
og var látinn gangast við barni hennar,
er réttur faðir að var fátækur piltur sem
hún vildi eiga, en fékk ekki. Þetta barn,
piltur að nafni Einar, eignaðist svo, er
hann hafði aldur til, bam með ungri stúlku
sem Guðrún Valdadóttir hét. Síðan hvarf
Einar þessi hinn rangfeðraði til Dan-
merkur og úr sögunni. Sigurður varð
ekkjumaður. Og bamsmóðir sonarins sem
Sigurðsson var skráður, gerðist ráðskona
hjá Sigurði bónda. Samkvæmt laganna
hljóðan, hinum alræmda Stóra-Dómi,
mátti stúlka ekki eiga bam með manni,
sem var sonur eða faðir fyrra barnsföður
hennar. Og ekki mátti heldur faðir geta
barn við barnsmóður sonar síns. Hér kom
því upphafleg feðrunarvilla, ef hún fékkst
nú ekki leiðrétt, til með að kosta líf Sigurð-
ar Eila og ráðskonu hans. Svo fór. Hann
var hálshöggvinn, henni drekkt.
SÝSLUMANNSHJÓNIN í HAGA
Þegar fyrrgreindir atburðir gerðust var
sýslumaður í Barðastrandarsýslu Ólafur
Amason f. 1707, bjó á Bæ á Rauðasandi
skamma hríð, en lengst í Haga á Barða-
strönd. Hann fékk sýslu seint á ári 1737,
sagði af sér ’52, dó tveimur árum síðar.
Hann var kallaður vel að sér í lögum, en
harður sýslubúum og óheyrilega fégjarn.
Ekki var Ólafi þó alls varnað. Hann var
mishittinn og duttlungasamur, gat verið
vinur vina sinna, en vildi þó jafnan hafa
nokkuð fyrir sinn snúð, ef hann liðsinnti
mönnum. Hann drakk mikið og illa á seinni
ámm sínum og aldurtili hans varð sá, að
í hálsi hans festist sviðakjötbiti, hann
dmkkinn. Hann kafnaði ölóður í veislu hjá
kunningja sínum á Vatneyri.
Sýslumannsfrúin var Halldóra Teits-
dóttir, prests á Eyri við Skutulsfjörð, þar
sem nú er ísafjarðarkaupstaður. Hún var
í tíð manns síns mikil auðsöfnunarkona,
og þótti honum enn harðdrægnari.
Sú saga var af þeim hjónum sögð, að
þau kæmu einhverju sinni á hlað í Skápa-
dal í Patreksfirði. Bóndi þar átti þeirra
ekki von, hafði verið að sýsla í smiðju, og
kom til dyra með vænan tálguhníf opinn
í hendi. Sýslumaður á ekki að hafa veitt
þessu eftirtekt, en Halldóra sagði: Sérðu
ekki að maðurinn otar opnum hnífi að
yfirvaldinu? Hér getur þú fengið vænan
spón úr aski. Sýslumaður gerðist stórorður
við bónda, og hræddi hann til að greiða
sér svo miklar fjársektir, að hann bar
þess aldrei bætur fjárhagslega. - Valt er
nú kannski að trúa svona sögum, en sagð-
ar hafa þær verið.
ILLA FERILLUR FENGUR
Einhveiju sinni á meðan Sigurður Ella,
hinn digri bóndi frá Geirseyri, beið dauða
síns í moldarkofa á túninu í Haga, mátti
hann sjá það út um gátt eina, að kindahóp-
ur stór var rekinn í hlað á sýslumannssetr-
inu. Þá þóttist hann þekkja jarm og lagð
gemsa sinna nokkurra. Fallegir emð þið,
á hann að hafa sagt. Peninga sína er tal-
ið að hann hafi grafið í heimahögum
sínum, og sagt, að sárara myndi þeim
sýslumannshjónum að missa af þeim en
sér að vera höggvinn saklaus. Ekki lifði
Ólafur Ámason það að dómunum yrði
fullnægt. Eftirmaður hans var Davíð
Scheving. Hann reyndi að fá dómi breytt,
en konungur synjaði.
Þegar Ölafur sýslumaður var fallinn frá
hrökklaðist Halldóra frá Haga. Hún lagði
lag sitt við bónda á Barðaströnd, sem
Þorvaldur hét Einarsson. Hún flutti búslóð
sína á 30 klyfjahestum yfir Miðvörðuheiði
til eignarjarðar sinnar Litla-Laugardals í
Tálknafirði. Á einum hestanna, stólpagrip,
vom peningar og dýrgripir. Sá hestur slitn-
aði frá lestinni, er þoku gerði. Kom hann
aldrei lifandi fram, segja munnmæli.
Beinagrind hans fannst mörgum ámm
seinna á ólíklegasta stað, en ekkert af
auðæfum sýslumannshjónanna.
Ekki búnaðist þeim, Halldóm og Þor-
valdi, vel í Tálknafirði. Þau drakku bæði
og gengu af þeim efnin. Loks fékk Hall-
dóra ein skjól hjá uppeldisdóttur sinni og
þar dó hún árið 1780 liggjandi á reiðings-
torfu. Einhver lét hana heyra áður en hún
dó, að nú væri veldi hennar minna en
áður. Hún á að hafa svarað: „Þegi þú,
vítisgikkurinn. Guð á með að dæma og
fýrirgefa."
JÓN ÚR VÖR
*
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. SEPTEMBER 1986 1 1