Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1986, Blaðsíða 4

í þessari seinni grein
sinni um sjónvarpið og
upphaf þess fyrir 20
árum, rifjar Emil
Björnsson, fyrrum
fréttastjóri, uppýmislegt
úrstarfi sínu á bakvið
sjónvarpsskerminn. Þar
kemurtil dæmis við
sögu, hvernig þættir
Kristjáns Eldjárns: Munir
og minjar, komu til í
upphafi og í annan stað
segirfrá eltingaleik við
Þórberg Þórðarson.
Lengsti hluti
frásagnarinnar er þó af
samskiptum
fréttastjórans við ýmsa
oddvita stjórnmálalífsins
ílandinu áfyrstu árum
sjónvarpsins.
Kristján Eldjám i upptöku á þættinum Munir og minjar.
Bak við skjáinn
HógværirMunu landiðErfa
S'
Islenzku
sjónvarpi hleypt
af stokkunum
fyrir 20 árum.
Seinni hluti.
að er löngum vitnað til þess, hve þjóð vor sé
fátæk að sýnilegum, sögulegum verðmætum,
þó söguþjóð sé. Byggt hafi verið úr forgengi-
legum efnum fram eftir öllum öldum. Helst
hafi varðveist gömul handrit í nokkrum mæli,
þótt enginn viti tölu hinna glötuðu.
Þegar farið var að líta í kringum sig eft-
ir sjónrænu efni, í menningarsögulega
sjónvarpsþætti, var eðlilegt að sjónir manna
beindust helst að Þjóðminjasafiiinu, auk
handritastofnunarinnar. Þangað hafði þó,
undanfama áratugi, verið borið við að
bjarga í naust, undan sjó gleymskunnar,
þeim gripum og listmunum, sem fundist
höfðu á fjörum tímans og verðmætastir
voru taldir.
Út frá þeim hugleiðingum lá beint við
að leita ásjár þjóðminjavarðar í þessu sam-
bandi, Kristjáns Eldjám. Hann var kunnur
menningarfrömuður, hafði getið sér orð sem
útvarpsmaður og samið og talað inn texta
með kvikmyndum. Þegar ég talaði fyrst við
hann færðist hann alleindregið undan þeirri
málaleitan að taka að sér fræðslu- og heim-
ildarþætti í sjónvarpinu með gripi og myndir
Þjóðminjasafnsins að bakhjarli. Kvaðst hann
vera alls ókunnur þessum nýja fjölmiðli, auk
þess önnum kafinn fyrir, og vildi ekki bæta
neinu á sig nema vera viss um að geta
gert það skammlaust, og þar fram eftir
götunum. Neitaði því þó ekki að margt
væri sjónarvert og forvitnilegt í safninu.
Ég vissi að þetta var allt satt og rétt,
en gafst samt ekki upp, því að ég vissi að
hann var einmitt rétti maðurinn til þess
ama. Hann vantreysti sér aðeins að sama
skapi og ég treysti honum manna best, vildi
heldur láta hlutina ógerða en hafa ekki allt
fullkomið, sem er aðalsmerki þeirra, er bera
mikla virðingu fyrir starfi sínu og vilja vanda
það sem mest. Ég vissi hins vegar að öllu
máli skipti að fá hann til þess að reyna.
Ef hann gerði það myndi strax sjást að
hann væri kjörinn í þetta hlutverk. Ég komst
ekki lengra í það skipti en hann lofaðist til
EFTIR EMIL
BJÖRNSSON
FYRRUM
FRÉTTASTJÓRA
Ólafur Jóhannesson flytur áramótaávarp forsætisráðherra.
að hitta mig aftur að máli. Þá spilaði ég
út eftirfarandi trompum:
Ég heyrði þig, ekki alls fyrir löngu, flytja
mál þitt á fundi, sem sextíumenningamir
efndu til, og leggja áherslu á þjóðmenning-
amauðsyn þess að útlent sjónvarp ráði ekki
eitt ríkjum í menningarlögsögu vorri. Nú
hefir verið komið á fót íslensku sjónvarpi,
sem þarf umfram allt á þér og þínum líkum
að halda til að setja þjóðlegan menning-
arblæ á dagskrána. Þú hefir meira að segja
þá sérstöðu að veita forstöðu einu stofnun-
inni í landinu, þar sem sjónrænu efni úr
menningarsögu vorri er safnað saman, og
þá auðvitað ekki einvörðungu til geymslu,
heldur til að láta það bera ávöxt í menning-
arlífí samtímans fyrir milligöngu hins nýja
sjónmiðils. Gerðu nú fyrir okkur einn þátt
til reynslu, og við sendum hann ekki út ef
þú ert óánægður með hann sjálfur.
í þriðja samtali okkar gekkst hann inn á
þetta. Og svo fór sem mig varði og vænta
mátti, að þættir Kristjáns, Munir og minj-
ar, urðu hinir vinsælustu á fyrstu starfsár-
um sjónvarpsins, voru allir endursýndir, og
sumir oftar en einu sinni, og eru allir vand-
lega geymdir í safni sjónvarpsins.
Þegar Kristján Eldjárn var kjörinn for-
seti lýðveldisins skömmu síðar, töldu margir
að sjónvarpsþættir hans hefðu reynst honum
dijúgur liðsauki í kosningabaráttunni. Sum-
ir gengu svo langt að telja þá hafa riðið
baggamuninn. Ég tel það vera ofmælt,
baggamunurinn var svo mikill og Kristján
var orðinn þjóðkunnur maður áður en hann
kom í sjónvarpið. En sjón er sögu ríkari.
Hann kom svo snilldarvel fyrir í þessum
þáttum að menn hlutu að minnast þess við
kjörborðið. Þarna sannaðist sem oftar, að
það eru hinir hógværu sem erfa landið,
ekki létu ailir ganga á eftir sér að koma í
sjónvarpið. Hlédrægni Kristjáns yirtist mér
þó síður en svo vera einsdæmi. Ýmsir, sem
leitað var til með að koma fram í þessum
fjölmiðli, og höfðu til þess alla burði eins
og hann, voru einmitt hlédrægir. Svo var
því oft öfugt farið með aðra, sem höfðu
fúsleik viljans en minni getu, þeir voru að
bjóða sig fram.
Ég hefi reynt að orða regluna þannig:
Of fáir vilja, sem geta; of margir vilja,
sem geta illa eða ekki. En þeir, sem bæði
vilja og geta, eru sjaldfengnir.
En þeir bera líka af í sjónvarpinu.
Þegar viljaákvörðun Kristjáns Eldjáms
bættist við getu hans, hlaut hann að bera af.
„Þórbergur Verður Að
Koma í SVONA ÞÁTT“
En það var fleira fróðlegt og forvitnilegt
en gömul menningarverðmæti, munir og
minjar frá liðnum öldum, ekki síst fólkið,
sem var að skapa menningarverðmæti
líðandi stundar og samtíðarsöguna. Þess
vegna var ekkert eðlilegra í landi persónu-
fræða en við hjá sjónvarpinu leiddum
hugann að þeim, sem bar hátt með ein-
hverjum hætti í samtíðinni, listamönnum,
fræðimönnum og framkvæmdamönnum, og
kæmum upp þáttaröðinni Maður er nefnd-
ur og fleiri viðtalsþáttum af svipuðu tagi
með kvikmyndaívafi frá lífsstarfi þeirra.
í hópi þeirra manna, sem fyrst komu í
huga fólks í þessu sambandi, eftir að sjón-
varpið tók til starfa, var að sjálfsögðu
Þórbergur Þórðarson rithöfundur, sem var
flestum sjónrænni og skemmtilegri. Um það
voru allir sammála. En sérviskan var þá líka
eftir því, stríðnin og ólíkindalætin, enda tók
það 3 ár 6 mánuði 2 vikur og 5 daga að
vinna bjöminn, svo að allt sé nú nákvæm-
lega talið í tímaeiningum eins og vandi
hans sjálfs var.
Þegar ég nefndi fyrst við Þórberg að
koma í sjónvarpið, tók hann því fjarri, sagð-
ist ekki koma nálægt því apparati og
vandaði því ekki kveðjumar. Maður bjóst
svo sem ekki við öðm í fyrstu atrennu, en
uppgjöf var jafnfjarri okkur og hann fjarri
því að vilja koma í sjónvarpið. Næst mun
Magnús Bjamfreðsson hafa tekið að sér að
leggjast á grenið og lokka rebba út með
einhveijum ráðum, en við vissum að búast
mátti við áralöngu umsátri. Magnús var
Þórbergi málkunnugur, hafði kynnst honum
fyrst í sviðaveislu nokkmm áram áður, og
reyndi öðm hverju að ná tali af honum og
ámálga með lagni erindi sjónvarpsins. En
allt kom fyrir ekki, Þórbergur lét ekki plata
sig og svo fór, minnir mig, að Magnús fór
að trénast upp á þessu. Eg lét þá verða af
því einn góðan veðurdag að tala aftur í síma
við Þórberg, var að vona að hann hefði
gleymt fyrri neitun sinni eða væri farinn
að linast upp. Og mikið rétt, hann tók því
nú bara vel að koma í sjónvarpið og sagði
mér að hringja seinna til þess að ræða upp-
tökuna, sem ég gerði og var nú alls hugar
feginn er ég hitti Magnús.