Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1986, Blaðsíða 2

Farandsveinar
og daladætur
Líkt og ólíkt
hjá Davíð
og Jóhanni
EFTIR HELGA
SKÚLA KJARTANSSON
Davíð Stefánsson var ekki
meðal þeirra þjóðskálda
sem lögðu fyrir sig þýð-
ingar erlendra ljóða.
Hins vegar kom fyrir
að hann sækti efnivið
ljóða sinna í kveðskap á
öðrum málum. Það hefur Sigurður Nordal
bent á (í bókinni Skáldið frá Fagraskógi
(1965), bls. 137) og tiltekið þau þrjú ljóð í
Svörtum fjöðrum sem „eru greinilegast
mótuð af tilteknum erlendum kvæðum,
bæði að háttum og hugblæ". Enda er bæði
rétt og eðlilegt að skáld vinni með ein-
hveijum hætti úr því sem þau lesa.
Lcingu seinna en Svartar fjaðrir gaf
Davíð út ljóðabókina Að norðan (1936).
Um hana hefur Kristinn E. Andrésson sagt,
að hún sé „sérstæð meðal bóka Davíðs. Þar
er kominn tónn beiskju og gremju, er ekki
var til hjá honum áður.“ (íslenskar nútíma-
bókmenntir (1949), bls. 76). Sá tónn er
þó víðs fjarri í einhveiju ljúfasta ljóði sem
eftir Davíð liggur; kannski er það líka eldra
en þorri kvæðanna í bókinni. Það heitir Þú
komst í hlaðið.
Þú komst í hlaðið á hvítum hesti.
Þú komst með vor í augum þér.
Eg söng og fagnaði góðum gesti
og gaf þér hjartað í bijósti mér.
Eg heyri álengdar hófadyninn.
Eg horfi langt á eftir þér.
Og bjart er alltaf um bezta vininn,
og blítt er nafn hans á vörum mér.
Þó líði dagar og líði nætur,
má lengi rekja gömul spor.
Þó kuldinn næði um daladætur,
þá dreymir allar um sól og vor.
(Kvæðasafn III (1943), bls. 244)
Hér býst ég við að Davíð sæki hvorki
hátt né hugblæ til annarra en sjálfs sín;
hins vegar er furðu margt í efni þessa litla
ljóðs samsvarandi dönsku kvæði sem mörg-
um íslendingum er kunnugt, enda ort af
sjálfum Jóhanni Siguijónssyni. Það er venju-
lega kallað „Den farende svend" en heitir
raunar En liden islandsk Vise og hljóðar
svo:
Han kom en Sommeraften
den farende Svend.
Hans stolte hvide Ganger
jeg kender let igen.
Endnu hörer jeg de Hovslag i mit
Hjerte.
Davíð Stefánsson
Jeg vandede hans Ganger,
jeg klappede dens Lænd,
jeg kyssed den til Afsked
som en kær og gammel Ven.
Endnu hörer jeg de Hovslag i mit
Hjerte.
Og siden kom der mange
baade unge og smukke Mænd,
men ingen havde Öjne
som den farande Svend.
Endnu hörer jeg de Hovslag i mit
Hjerte.
(Rit I (1940), bls. 249)
Fyrir þá, sem litlir eru dönskumenn, verð-
ur að duga þessi eftirlíking:
Um sumarkvöld á langferð
reið sveinninn í garð.
Hans mikli hvíti fákur
mér minnisstæður varð.
Ennþá bærist mér í barmi
hófatakið.
Eg brynnti fák og kembdi
um bak og lærin stinn.
Ég leiddi hann út með kossi
sem ég kveddi fornvin minn.
Ennþá bærist mér í barmi
hófatakið.
Af kátum fríðum piltum hefur
komið hér síðan fans.
En aldrei líktust augu þeirra
augunum hans.
Ennþá bærist mér í barmi
hófatakið.
„Sagan" í þessum litlu ljóðum er hin
sama: koma hins ókunna ferðalangs, brott-
för hans, ást stúlkunnar. Sammerkt eiga
þau það líka að vera lögð stúlkunni í munn,
og uppbyggingin er ekki alls ólík: þijú er-
indi; koma piltsins í því fýrsta; þá brottför
hans; loks minningin.
Þó nokkur einstök atriði eru líka samsvar-
andi. Hvíti hesturinn, augu sveinsins,
hjartað í bijósti stúlkunnar, hófadynurinn;
og vor Davíðs svarar til sumars hjá Jó-
hanni. Allt þetta er í fýrstu fímm línunum
Jóhann Sigurjónsson
hjá Davíð. Samsvörunin er ekki eins náin í
því sem eftir er.
Þetta er vitaskuld engin tilviljun. Jóhann
var skáld sem ungir menn og skáldhneigðir
hlutu að fylgjast með af áfergju. Um tvítugt
bjó Davíð vetrarlangt í Kaupmannahöfn og
fylgdi þá hópi íslenskra ungskálda sem
þekktu og tignuðu Jóhann. Aftur var Davíð
í Kaupmannahöfn síðari hluta árs 1920, og
hefur hann þá kynnst ljóði Jóhanns um far-
andsveininn, ef hann þekkti það ekki fyrir,
því að það var þá nýkomið út í dönsku ljóða-
kveri Jóhanns sem prentað var að honum
látnum.
Þú komst í hlaðið hefur síðan orðið til,
hvorki sem þýðing né eiginleg eftirmynd,
heldur eins konar andsvar, þar sem Davíð
endurvinnur efnið úr ljóði Jóhanns í allt
öðrum anda, gerir það eins davíðslegt og
það hafði verið jóhannslegt á dönskunni.
Það er meira flug, meiri mælska hjá
Davíð. Stúlkan hans ávarpar ástvin sinn
beint og ófeimin í ljóðinu, enda segist hún
hafa fagnað honum með söng; og þótt hann
sé fjarri fær ekkert haggað bjartsýni henn-
ar. Enda eru daladætur svoleiðis, dreymir
allar um sól og vor, eins og segir í lok ljóðs-
ins; og er það að sönnu davíðslegt að láta
ljóð ná hámarki í svo almennri fullyrðingu.
Yrkisefni Jóhanns, hin trúfasta konuást,
var Davíð löngum nærtækt. En Jóhann
hafði farið allt öðruvísi með það. Ljóð hans
er lágstemmdara og endurtekið stef gerir
framrás þess hæga. Stúlka Jóhanns fer að
efninu óbeint, talar meira um hestinn en
piltinn, enda var það hesturinn sem hún
hafði þorað að sýna fögnuð sinn í laumi, í
stað þess að fagna piltinum sjálfum með
söng. Henni er málið viðkvæmt, og bjart-
sýni á hún ekki til. í stað alhæfíngar í lokin
er athyglinni beint að einstöku atriði: augum
sveinsins sem engin augu önnur fá jafnast
við.
Þótt Davíð hafí þama notað hugmyndir
frá Jóhanni, þá er það í sjálfu sér ekkert
merkilegt. En það er vert að bera ljóð þeirra
saman vegna þess hve skýrt þau birta ólík
vinnubrögð skáldanna tveggja.
Höfunduri er sagnfræðingur
ERLENDAR BÆKUR
Jean Genet:
MIRACLE OF THE ROSE
Bernard Frechtman þýddi.
Penguin Books 1984.
Allt sem áður sneri upp, snýr nú
niður. Það er hneykslanlegt að
borða svo allir sjái til en sjálfsagt
að ganga öma sinna í félgsskap
annarra. Viðurkennd fegurð er við-
bjóðsleg og ljótleikinn fagur og
ljóðrænn, eða eins og segir í Miracle
of the Rose: Ljótleikinn er sofandi
fegurð.
I þessari svörtu kómedíu er heim-
urinn eftir þessu. Það segir af
samskiptum fanga, en slíkt er frels-
ið með þeim að engu lagi er Iíkt
og hlekkimir eru blómakransar og
eins og í goðsögnum verður minstr-
ið brúðarslæða þegar tveir fangar
gefast hvor öðmm. Allt er fullt af
undrum og dásemdum og svo sann-
arlega er hér allt hlaðið kraftaverk-
um.
Jean Genet, þjófur, kynvillingur
og ég veit ekki hvað, rithöfundur
af ágætri sort og leikskáld skrifaði
þessa bók fyrir rúmum þijátíu
árum. Hann er fæddur i París 1910.
Aldrei kynntist hann foreldrum
sínum. Æskuárunum eyddi hann á
munaðarleysingjahæli. Tíu ára
gömlum var honum komið fyrir á
upptökuheimili því upp hafði komist
um hve þjófóttur hann var. í 30
ár ftakkaði hann um Evrópu og
kynntist bakhliðum lífsins, sat í
fangelsum allra þeirra landa sem
hann sótti heim og var dæmdur til
ævilangrar fangavistar í Frakklandi
fyrir þjófnað en vitrir menn með
Jean Coctreau í fararbroddi, fengu
hann lausan. Þá þegar hafði hann
getið sé orð sem rithöfundur.
Líklega er Genet frægastur fyrir
leikrit sín sem á ensku heita The
Balcon og The Maids. Þá reit hann
söguna um Querell of Brest og
ævisögu sína The Thief s Joumal.
Samuel Johnson &
James Boswell:
A JOURNEY TO THE WEST-
ERN ISLANDS OF SCOTLAND
& THE JOURNAL OF A TOUR
TO THE HEBRIDES
Chrístopher Hibbert:
THE PERSONAL HISTORY OF
SAMUELJOHNSON
Penguin Books 1984.
Samuel Johnson var ótrúlegur
maður. Hann var sérvitur með af-
brigðum og svaf frameftir um
morgna eins og vitrir menn eru
gjamir á að gera. Hann var einn
af síðustu klassikerum á Englandi
og vógu orð hans þungt þegar hann
lét álit sitt á einu eða öðru í ljós.
Hans verður lengi minnst sem göf-
ugs manns og höfundur Ensku
orðabókarinnar sem á sér ekki hlið-
stæðu. Svo ljótur var hann, of-
vaxinn og silalegur, að bömum
þótti mikið til hans koma enda var
hann áþekkur skógarbimi utanfrá
séður en svo vel innréttaður að er-
fítt er að bera hann saman við aðra
menn. Samuel Johnson var máski
ekki athafnasamasti maður heims-
sögunnar en það sem eftir hann
liggur í bókum er í einu orði gott.
Hann orti kvæði, reit bréf og
ferðabækur, skrifaði ritgerðir og
þanka, var ritstjóri tímarits og
skrifaði ævi enskra skálda. Sjálfsæ-
visaga hans nær fram á ellefta
aldursár hans. Þá var hann pólitísk-
ur greinahöfundur.
Alit Johnson á Skotum var ekki
mikið og byggðist það á því að
þesslenskir snæddu hafragraut en
hafrar eru helst notaðir ofaní hesta
sunnar á Bretlandi. En i ferðabók-
inni A Joumey to the Westem
Islands of Scotland sést að hann
hefur notið skoskra og skosks mat-
ar. Bókin sú er einkar skemmtileg
og það eitt er hægt að segja um
The Personal History of Samuel
Johnson eftir C. Hibbert, að hún
er dásamleg.
2