Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1986, Blaðsíða 14

s
OMAR NABARRO
Guemica
GUÐMUNDUR DANÍELSSON ÞÝDDI
Höfundurinn er baski fæddur 1953. Fyrsta bók hans kom út 1985. Ljóð þetta yrkir Nabarro um
eyðileggingu borgarinnar Guernica I borgarastyijöldinni á Spáni 1936—’37, þegar Hitler sendi flugher
sinn Franco til aðstoðar. 50 ár eru liðin síðan. Höfundur leggur ljóðið í mmm Pablo Picasso, sem málaði
í svarthvítu sína frægu mynd af Guemia sundurtættri eftir sprengjurnar.
Picasso:
Likið
sem hangir
í öldnu eikitré...
Dauð dúfa,
logandi brennisteinn
lekur úr augum hennar.
Konur frá Avignon
andvana
í alsvörtum líkklæðum.
Einhver frá Arlequin
með ekka grætur,
sundrast því næst
í þúsund tætlur.
Hann Iparragirre
er þagnaður,
leikur hann á lýru
án strengja.
Þegir nú
hann Iparragirre.
Skáld höfum við
kallað hingað.
Og skáldin hafa komið:
Cesar Vallejo,
stóra brauðhleifa
bar hann á öxl sér,
hann Vallejo,
sem ávallt leitar
óbærilegra byrða
frá öllum löndum heims.
Pablo Neruda
vopnaður kyndli
svipast um
að uppsprettu frelsisins.
Garcia Lorca
sem sýnir
vini sínum og skáldbróður
kúlnagötin á sjálfum sér.
En þeir hafa ekki getað
lýst þessu í orðum.
Svo við kölluðum hingað
listmálara,
og ólíkir málarar hafa komið:
Goya
skreyttur vönduðum atvikum
úr angist rúmhelginnar.
El Bosco,
hirðir sálna
á gresjum guðdómsins.
Vincent
sem safnar á grannan þráð
örvita litum.
En þeim hefur ekki heppnast
að lýsa þessu
í litum.
U R
M I N U
H O R N I
HIIMAR OÞÆGILEGU
HÆTTULEGU STAÐREYIMDIR
að gera. Oft hlýtur hanr. að hafa hugsað
til þess gegnum árin, hvaða líf hann hefði
getað átt.“
Konan mín rétti höndina yfir borðið og
tók í höndina á ömmu. „Þú trúir þessu ekki
í raun og veru,“ sagði hún. „Þú hefur verið
hamingjusöm með afa; það er hveijum
manni ljóst."
„Já, það hefur verið gott fyrir mig. Hann
hefur verið blíður og tillitssamur. En þið
hljótið að hafa tekið eftir því, hvernig hann
lifír að vissu leyti í sínum eigin heimi."
Eg sagði: „Já, en hann hlýtur að hafa
gleymt hinni konunni fýrir mörgum árum."
Amma hristi höfuðið. „Hún giftist einum
af fremstu bankastjórum Belgíu. Það hafa
birst myndir af henni í blöðunum ár eftir
ár. Maður sér hana leggja af stað til Cann-
es eða í óperuna. Þið megið ekki misskilja
mig; ég get ekki ímyndað mér að afi hafí
verið ástfanginn af henni allan þennan tíma.
En hann getur ekki hafa gleymt því, sem
hefði getað orðið. Og nú þegar gullbrúð-
kaupið okkar nálgast...“
Hún lokaði augunum. Hún þurfti ekki
að segja hvað það var sem hún óttaðist.
„Já, en amma,“ sagði ég, „þú elskar
hann.“
„Af öllu hjarta."
„Hvers vegna skyldi hann þá ekki hafa
fengið ást á þér?“
„Eg minni hann á það hvers hann hefur
farið á mis í lífinu."
Þetta var skelfileg hugsun. Áttum við í
raun að fara halda hátíðlegt 50 ára afmæli
misheppnaðs hjónabands?
En samt hófst gullbrúðkaupsdagurinn nú
skemmtilega. Allan morguninn streymdu
inn blóm og skeyti. Og síðdegis komu gest-
imir, hundruð vina, nágranna og ættingja.
Afí var klæddur í samræmi við tilefnið og
um andlit hans lék hið rétta bros. Skeggið
hans var nýsnyrt. Og amma var drottningar-
legri en nokkru sinni, skreytt hálsfesti úr
gimsteinum og kjólfaldurinn nam við gólf.
Kl. 4 síðdegis kom 90 manna hljómsveit
borgarinnar marsérandi upp götuna. Hljóm-
listarmennimir voru glæsilegir á að líta í
eldrauðum og hvítum einkennisbúningum
sínum. Þeir sneru sér að húsinu og léku í
hálfa klukkustund brúðhjónunum til heið-
urs. Og þama stóðu þau, eins og konung-
borið fólk, brosandi og kinkuðu kolli í
þakklætisskyni. Frænka mín ein, sem stóð
við hliðina á okkur, hvíslaði hreykin að
mér, að slíkt væri einungis gert fyrir fremstu
borgara í Antwerpen.
En þessir hljómleikar voru aðeins inn-
gangur að formlegri veislu, sem hófst
klukkan níu. Boðsgestir voru 60; borgar-
stjórinn í Antwerpen með eldrauðan borða
yfir bijóstið, liðsforingjar úr hemum,
skreyttir heiðursmerkjum og frúmar með
glitrandi höfuðdjásn úr demöntum.
Að kvöldverði loknum reis borgarstjórinn
úr sæti og lyfti hátt kampavínsglasinu.
Hann bað menn að skála fyrir hjónum, sem
væru elskuð og virt af öllum borgarbúum;
hjónum, sem með lífi sínu hefðu gefið öðmm
fyrirmynd til eftirbreytni. Skálaði fyrir
langlífi þeirra og framtíðargæfu.
Við stóðum öll upp og skáluðum. Þá tók
borgarstjóri aftur til máls: „Við slík tæki-
færi er það vandi minn og sérstök ánægja,
að biðja hinn fimmtugá brúðguma að skála
við brúði sína gegnum 50 ár.“ Hann sneri
sér til afa. „Herra minn, við bíðum."
Afi virtist í vandræðum, þegar hann stóð
upp. Hönd hans skalf, þegar hann rétti
hana eftir glasinu. Amma varð niðurlút.
Hún var náföl og augu hennar voru lokuð,
eins og í bæn.
Afi fór hægt af stað. „Borgarstjóri stakk
uppá því, að ég skálaði fyrir konu minni.
En ég vona að hún skilji það, þótt ég helgi
þessa skál öðrum.“
Mér varð aftur litið á ömmu. Hún kreisti
aftur augun, eins og í sársauka.
Afi hélt áfram. „Eg hef aldrei lært að
láta tilfinningar mínar í ljós. Jafnvel á þess-
ari stund get ég ekki sagt orðin, sem mig
langar til að segja. En samt langar mig til
að helga þessa skál — ekki konu minni,
heldur foreldrum okkar beggja. Það var
visku þeirra að þakka að við náðum saman.
Ég vil af einlægu hjarta færa þeim þakkir
mínar fyrir konuna, sem hefur veitt mér
hið fyllsta, hamingjusamasta og bestlr*líf,
sem nokkur maður getur kosið sér — og
ást — svo hreina og fullkomna ást ...“
Hann hætti í vandræðum sínum — gat
ekki sagt meira. Hann horfði örvæntingar-
fullur niður á ömmu, eins og til að biðja
hana að koma sér til hjálpar.
Hún lyfti augliti sínu — og það var eins
og aldurinn væri þurrkaður burt af andlit-
inu. í svip hennar mátti sjá ljóma svo mikla
ást og þakklæti, að gestimir gátu ekki á
sér setið og tóku að klappa hver í kapp við
annan. Afi settist óstyrkur í sæti sitt. Hann
hafði sagt allt.“
Rithöfundar og skáld eru
oft spurðir, og spyija
sjálfa sig að því, hvers-
vegna þeir séu að skrifa
og yrkja, séu að láta ljós
sitt skína. Hliðstæðra
spuminga má spyija alla
menn, sem láta almenn
mál til sín taka með einum eða öðrum
hætti. Undirritaður hefur að litlu leyti lifað
af ritstörfum, en samt verið sískrifandi og
tekið þátt í bókmenntalífi þjóðarinnar. Tján-
ingarþörfín hefur verið mikil og í fýlgd
hennar ábyrgðartilfínning, vilji til að láta
til sín taka um helstu dagskrármál.
En eiga ekki slíkir menn að takmarka
sig við ákveðin svið, gera sér grein fyrir
því, að þeir eru ekki alvitrir, að aðrir hafa
oft meiri reynslu, vit og þekkingu til þess
að Qalla um sum svið? Auðvitað. Þetta þurfa
dálkaskrifarar sérstaklega að hafa í huga.
En vesturíslenska skáldið Káinn sagði:
Fyrir því aldrei hef ég haft
heimsku minni að flíka.
En þegar aðrir þenja lqaft,
þá vil ég tala líka.
Stundum — kannski of oft — fellur mað-
ur fyrir þessari freistingu.
Tvö skyld mál hafa mjög verið til um-
ræðu í blöðum og öðrum fjölmiðlum síðustu
mánuðina. Það eru vandamál kvenna og
bama þeirra, sem hafa orðið að hrekjast frá
heimilum sínum vegna misþyrminga og
kynferðislegrar misnotkunar. Til sama mál-
efnaflokks verður og að telja afbrotaferil
manns á miðjum aldri, sem uppvís hefur
orðið og dæmdur hefur verið fyrir kjmferðis-
glæpi gagnyart allmörgum drengjum. Er
hættulaust að gelda menn?
Þjóðkunn kona, sem nú er lögfræðingur,
hefur í sjónvarpi flett ofan af hinu síðastt-
alda máli og heimtað, að gagnvart þessum
manni verði beittt lagabókstaf um afkynjun.
Það er: að maðurinn verði gerður náttúru-
laus. Þegar ég hlustaði á þetta varð mér á
að hugsa: Eins og málum er háttað með
okkar þjóð hlýtur þessi kona að setja sig í
stórhættu. Og er þetta rétta leiðin?
Ég er svo bamalegur að halda, að kyn-
ferðisafbrotamenn, og raunar flestir, ef ekki
allir glæpamenn, séu sálsjúkir. Ég held líka
að mikið af óhamingju manna í ástamálum
og hjúskaparefnum, stafí af geðveilum og
mistökum í uppeldi. Ég get ekkki rökstutt
þetta hér. Til þess þyrfti bækur, sem mér
hefur aldrei verið ætlað að skrifa. í nútíma-
þjóðfélögum verða þessi mál sífellt alvar-
legri, og þess sjáum við glögg dæmi erlendis.
Nú er lausn þeirra að verða brýnt úrlausnar-
efni hér á landi.
Elísabet Brekkan ritar í DV 10. október
sl. viturlega grein. Þar segir: Bamanauðg-
anir eru „sjúklegur verknaður, framinn af
sjúkum mönnum. Þeir eru sjúkir á heilanum,
en ekki kynfærunum einum saman. Þess-
vegna tel ég hættulegt að stara sig blindan
á vönunaraðgerð sem lausn. Það þarf að
beita sér fyrir því, að menn með þessa geð-
bilun fái ekki að komast í návígi við böm.“
HVERSVEGNA VERÐA BYLT-
INGAR?
Ég tek undir þessi orð. Ég held að vanað-
ur karlmaður á besta aldri myndi verða
hættulegri samfélagi sínu en nokkm sinni
fyrr. Og víkjum nú talinu að hjúskaparóham-
ingju og bamamisþyrmingum.
Byltingar eru ætíð nokkurskonar óveður,
hvort sem þær koma fram í þjóðfélögum
eða einkalífi fólks. Þær bijótast út eins og
náttúruhamfarir og áhrif þeirra geta orðið
ævarandi. En veðurfar og stórtíðindi nátt-
úruaflanna eru ekki lengur guðlegar
umbanir eða hefndarráðstafanir, eins og
fyrr var haldið. Vísindi geta gefíð skýringu
á öllu því sem gerist í náttúrunni og þjóð-
félaginu, líka í sálarlífi og líkama einstakl-
inganna. Við verðum því að endurskoða öll
fom siðaboð og kenningar og lifa alhliða
þekkingar og menningarlífi. Uppreisn
kvennanna hlaut að koma. Enn er hún á
stigi byltingar og veðurfars og hvorki kon-
umar né karlmennimir hafa áttað sig.
Uppeldi manns og konu er ekki miðað við
hið nýja líf. Þetta segir alls staðar til sín.
Hér er fátt sagt af því, sem segja þarf.
Umræður um öll þessi mál þurfa að komast
á breiðara og alvörumeira svið, en enn hef-
ur orðið.
JÓN ÚR VÖR
14