Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1987, Blaðsíða 14

Hjónin í Stóra Nýjabæ: Kristín Bjamadóttir og Guðmundur Jónsson.
GUÐLEIF GUÐMUNDSDÓTTIR
Afbrýði
/ lausu lofti hangandi
móðukennd efasemd.
Línudansandi hugsanir
og trúðurinn hiæjandi.
Hreint andlitið
megnar að sýna sálina
og dýpstu hvöt
þá trúðurinn leikur sér.
Að baki grímu
sorglegu augun.
Suður með sjó
Höfundur er einstæö móðir í Reykjavík.
Fjölskyldan í
Stóra-Nýjabæ
Endurbirt vegna þess að við birtingu í síðasta jólablaði
urðu þau mistök að niðurlagið vantaði á greinina.
Stytzta og fljótfamasta leiðin
til Krýsuvíkur, að minnsta
kosti fyrir þá, sem á höfuð-
borgarsvæðinu búa, er að
aka til Hafnarfjarðar, suður
og niður Hvaleyrarholtið og
beygja við fyrstu vegamót
til vinstri, halda síðan þvert yfir Kapellu-
hraun, þar til að Snókalöndum kemur. Aka
þá til hægri og halda ferðinni áfram upp í
Vatnsskarð og enn áfram eins og leið ligg-
ur meðfram Kleifarvatni, allt þar til kemur
að Krýsuvík. En hún er, eins og mörgum
er kunnugt, höfuðból Kiýsuvíkursóknar, en
fór í eyði uppúr síðustu aldamótum. Um
það bil 10—15 mínútna ganga var frá höfuð-
bólinu í norðausturátt til Stóra-Nýjabæjar,
sem nú er því miður hruninn. Bærinn stóð
undir samnefndu fjalli (Bæjarfelli) stuttan
spöl frá Krýsuvíkurkirkju.
Um það bil 10 til 15 mínútna gangur var
frá höfuðbólinu til Stóra-Nýjabæjar, sem
var austan við Lambafell á Austurengjum.
Stóri-Nýibær er þekktastur fyrir að ábúend-
umir Guðmundur Jónsson frá Hlíð í Selvogi
og kona hans, Kristín Bjamadóttir frá
Herdísarvík, bjuggu þar myndarbúi og héldu
lengst út við búskapinn allra þeirra, sem í
Krýsuvíkursókn bjuggu.
Þess ber að geta, að Guðmundur Jónsson
frá Selvogi missti föður sinn, þegar hann
var á fermingaraldri, með sviplegum hætti.
En faðir hans féll niður um ís á Hlíðarvatni
og drukknaði. Mikill harmur hefur það verið
syninum. Og varð hann að taka að sér for-
sjá heimilisins strax eftir fermingu. En sú
þolraun, sem föðurmissirinn hlýtur að hafa
orðið syninum unga, mun óefað hafa mótað
hann og hert, enda var Guðmundur alla tíð
mikill búforkur, jafnhliða því að vera af-
bragðs formaður á vetrarvertíðum um
áratugi.
Næsti bær við Hlíð í Selvogi, var Herdís-
arvík. Það gat því varla hjá því farið, að
þau Kristín frá Herdísarvík og Guðmundur
frá Hlíð kynntust. Tókust með þeim ástir
þegar á unglingsámm. Og vom þau gefín
saman í hjónaband í Krýsuvíkurkirkju af
séra Eggert Sigfússyni á Vogsósum, þann
8. september 1895. Hún 18, en hann 29
ára að aldri.
Eins og fram hefur komið, var Guðmund-
ur í Stóra-Nýjabæ afburða búforkur og
jafnhliða því mikill formaður. Gerði út bát
frá Herdísarvík ámm saman í félagi við
Símon á Bjamastöðum í Ölfusi og var enn-
fremur formaður í Grindavík í þijár eða
§órar vertíðir fyrir Júlíus Einarsson, ættað-
an þaðan.
Undirritaður ræddi við þau Nýjabæjar-
systkini, Hrafnhildi Guðmundsdóttur og
Sigurð Guðmundsson. Þau vom sammála
um, að ekki hefði verið einmanalegt á heim-
ili þeirra í Nýjabæ. Alltaf nóg að gera, segir
Sigurður. Auðvitað gat það verið erfitt á
stundum, t.d. var um fímm kflómetra gang-
ur niður að Krýsuvíkurbergi og þangað
þurfti oft að fara til fugla- og eggjatöku
frá heimili okkar og austur að Herdísarvík
var vegalengdin um það bil 10 kflómetrar.
Og sama var að segja um leiðina vestur að
ísólfsskála, svo til jafn löng.
Þessi nefndu býli vom næstu nábúar
okkar og oft heimsótt, þegar vel stóð á og
veður hamlaði ekki, segir Sigurður að lok-
um.
Það vom Nýjabæjarhjónin, frú Kristín
Bjamadóttir, heimasætan frá Herdísarvík
og Guðmundur Jónsson frá Hlíð í Selvogi,
sem lengst héldu út. Þau hófu búskap að
Stóra-Nýjabæ í Krýsuvík árið 1893 og fluttu
þaðan alfarin 1933 til Hafnarfjarðar og
bjuggu á Jófríðarstöðum 8B, allt til æviloka.
Þegar á það er litið að Nýjabæjarhjónin
þraukuðu lengst af við búskapinn í
Krýsuvíkursókn, á erfiðleikaámm eftir fyrri
heimsstyijöldina, þá lýsir það skapgerð
þeirra og dugnaði.
í viðtali, sem Ámi Óla átti við Guðmund
árið 1932 segir svo: „Hlunnindi em lítil,
tijáreki er þó nokkur og eggja- og fugla-
tekja í Krýsuvíkurbjargi, en síga verður
eftir hveiju eggi og hveijum fugli. í Gest-
staðavatni, sem er þar uppi í heiðinni, er
dálítil silungsveiði. Var silungur fluttur
þangað fyrir mörgum ámm, að ráði Bjama
Sæmundssonar, og hefur hann þrifíst þar
vel. Það hefði einhvemtíma verið kallað
gott bú hjá bóndanum í Nýjabæ: 3 kýr, 14
hross og rúmlega 400 fjár framgengið. En
hvað er gott bú nú?
Ég hefí reynt að halda í horfínu, segir
Guðmundur, og búið hefur ekki gengið sam-
an. En nú er svo komið, að það er einskis
virði, nema það sem fæst af því til heimilis-
ins. í haust sem leið fékk ég 200 krónur
fyrir jafnmargar kindur og lögðu sig á 1100
krónur á stríðsámnum. UU og gæmr telur
maður ekki Iengur.. Fyrir 10 punda sauða-
gæm fékk égt.d. kr. 1,50 í haust sem leið.“
Það var kreppan, sem skapaðist í heimin-
um eftir fyrri heimsstyijöldina, sem svarf
að Nýjabæjarheimilinu, eins og fleimm. En
Guðmundur í Nýjabæ var ekki á þeirri reim-
inni að gefast upp, eða að óska eftir aðstoð.
Ekki sótti hann um lán úr Kreppulánasjóði,
og enga aðstoð þáði hann vegna ómegðar.
Þau Nýjabæjarhjónin komu öllum sínum
sautján bömum vel til manns. Og öll urðu
þau myndar- og dugnaðarfólk. Það verður
að teljast þrekvirki.
Sautján afkomendur og allt dugnaðarfólk.
Það er hvorki meira né minna en ein til
tvær skipshafnir. Hve mikils virði er það
þjóðfélaginu, þegar að hjón frá afskekktu
byggðarlagi skila slíku ævistarfí?
ÓLAFUR E. EINARSSON

ÓMAR SIGURÐSSON
Æ
I hverju skrefi
Þau eru einkennilega löng
skrefin á milli herbergja
fortíðar og framtíðar.
Sú hugsun sem fæðist þegar
þessi skref eru tekin er ekki hetjuleg.
Nær værí að snúa við
meðan tími er til
og reyna að hlaupa inn í fortíðina
til hins þekkta.
En löngunin í hið óþekkta er sterk
svo þú heldur áfram þrammi þínu
milli herbergja.
Skyndilega kemur lítið bam á móti þér.
Þú hrekkur við
þegar þú sérð barnið breytast;
stækka, eldast í hveiju skrefi
sem það færist nær þér.
Og þegar þið mætist þá
horfið þið eitt andartak
í augu hvors annars.
Þú sérð ekkert annað
en andlit gamals manns
með óttann þinn í augum sínum.
Höfundurinn er þritugur húsasmiöur i Reykjavík.
BRAGI ÓLAFSSON
Danskvæði
Nú þegar amma er hætt
að borða meðulin sín
og farin að stíga dans
— gömlum hljóðum sporum —
við ímyndað fólk inni í stofu,
rennur upp fyrír mér að
skyggnigáfa hefur alltaf
fylgt ættinni,
og mun alltaf gera
á meðan ímyndað fólk
stígur dans við ömmu inni í stofu.
Höfundurinn er ungur maöur og býr á Seltjarn-
arnesi. Hann hefur nýlega gefiö út fyrstu
Ijóðabók sina, Dragsúg.