Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1987, Síða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1987, Síða 4
V JL Ð 1 Ð HVAÐ VARÐAF SUMRUNUM ? Fólk hefur dásamað veðurblíðu sumarsins og margir telja að sumrin tvö þar á undan, svo og sumarið 1974 hafl verið í einhverjum gæðaflokki. En þegar þau eru borin saman við alvörusumur svo sem 1939 og 1960, sést að minni okkar nær skammt. Eftir SIGURÐ ÞÓR GUÐJÓNSSON vor birtust tvær greinar í Lesbók um veðrið. Sú fyrri var eftir Gísla Sigurðsson blaðamann og fjall- aði hún aðallega um það hve erfitt væri að spá veðri til langs tíma á íslandi. En Gísli gerði einnig veðurminni fólks að umtalsefni. Seinni greinina ritaði Páll Bergþórsson veðurfræðingur og var hún um gróðurspár um vor og sumar. En Páll sagðist kunna því vel að aðrir en veðurfræð- ingar kveðji sér hljóðs um veðrið. Þau orð veita mér kjark til að ryðjast hér „fram á ritvöllinn“ og láta mitt litla ljós skína. En ég fjalla um það hve sumrin hafa kólnað mikið síðasta aldarfjórðung eða svo. Veðurminni Fólks Það er ekki ofsögum sagt af minnisleysi fólks á veður. Þegar elstu menn þykjast ekki muna annað eins, þarf oftast ekki lengi að leita til að finna annað eins — og meira þó. Um daginn átti ég tal við roskinn mann er ólst upp í einni af góðsveitum suðurlands á árunum kringum 1930 þegar veðrátta á Islandi var farin að hlýna svo um munaði. En hann stóð á því fastara en fótunum að bæði sumur og vetur væru „miklu betri“ núna en í hans ungdæmi. Og maðurinn lof- aði mjög veðurblíðu vetrarins og tveggja síðustu sumra, 1986 en þó einkum 1985. Sagðist hann ekki muna þvílíka „einmuna tíð“. Og þetta er mjög almennt viðkvæði. Agætt dæmi um það er að finna í Víkverja í Morgunblaðinu 27. júní. Þar ræðir dálka- höfundurinn um veðrið í sumar sem hafi verið „einstaklega gott“ og bætir svo við: „Nokkur síðustu ár hafa verið veðursæl, vetur mildir og bjart og hlýtt á sumrin. Vonandi er hér um varanlega veðurbreyt- ingu að ræða.“ Við þetta er aðeins því að bæta, að þó „nokkur síðustu ár“ hafi verið mildari en árin næstu þar á undan, sem voru reyndar óvenju köld, voru þau í það minnsta ekki „veðursælli" en það, að árin 1984—86 voru að meðaltali meira en hálfri gráðu kaldari en „meðalár" eins og þau voru að jafnaði árin 1931—60 og tvö þessara ára voru kald- ari en árshitameðaltal síðustu 20 ára (1967—86). Veturnir 1984—86 voru einnig Sumarið 1939 var bezta sumar á öldinni og stenzt sumarið í sumar og sumarið í fyrra engan samanburð. Þá voru bændur víðast hvar vel á veg komnir með að siétta tún sín og hestasláttuvélin var tækniundur í heyskapnum. nokkru kaldari en meðalveturnir 1931—60, en veturinn síðasti var raunar 0,7° hlýrri. Ekkert sumar síðustu þrjú árin (84—86) hefur verið hlýrra en */2° undir meðalhita sumranna 1931—60. Það eru þá „hlýju og björtu" sumur Víkveija. En sólríkt var í fyrrasumar og þó einkum sumarið 1985, en þó sló það engin sólskinsmet. Kólnandi Veðurfar Ég hef verið undrandi á þessu tali um árgæsku og góðviðri. Mér er í fersku minni miklu betri tíð. Man nú enginn veturinn 1971—72 sem slær síðasta vetur út með glæsibrag? Að ég nú ekki nefni veturinn 1963—64 sem er hlýjasti vetur frá upphafi mælinga á íslandi. Og hafa allir gleymt sumrinu góða á Suðurlandi 1960? Það er staðreynd sem ekki verður á móti mælt, að sú veðrátta er nú þykir mestum tíðindum sæta, er oftar en ekki svo köld og ómerki- leg að ef hún hefði komið á kreppuárunum, í heimsstyijöldinni eða á dögum kalda stríðsins, hefði enginn tekið sérstaklega eft- ir henni. Þessi góðærissöngur undanfarið endurspeglar hins vegar þá staðreynd að veðurfar á Islandi hefur kólnað furðulega mikið síðasta aldarfjórðung eða svo, miðað við næstu áratugi þar á undan. Við erum orðin illu vön svo lengi, að þegar veðrið verður eins og það var venjulega fyrir 30—40 árum ætlar allt af göflunum að ganga af góðærisgleði. í þessari samantekt langar mig til að minna á hluta af þessum sannleika. Ég mun styðja mál mitt með tölum úr veðráttunni, mánaðar- og ársyfirlitsskýrslum Veðurstof- unnar, sem komið hafa út síðan 1924. Þegar hér á eftir verður talað um „meðallag“, „meðaltal“, meðalár", meðalsumur" eða miðlungssumar" er ætíð, nema annars sé getið, átt við árin 1931—60, en við það tíma- bil er oftast miðað þegar rætt er um meðallag. Þessi meðaltöl eru að sjálfsögðu reiknuð af Veðurstofu íslands. En nokkur meðaltöl fyrir árin 1961—86 og 1977—86 hef ég sjálfur reiknað eftir veðráttunni og eiga þau að vera rétt svo fremi sem reikni- vélin mín er ekki bijáluð. Ég kalla stundum í gamni tímabilið 1931—60 „gamla stíl“ og er þá „nýi stíll“ árin eftir 1960. Verður þetta orðalag einstaka sinnum notað hér til þess að komast hjá því að vera sífellt að tönnlast á sömu orðum og ártölum. Ég hef það mér svo til afsökunar á þeirri frekju, að vera að kássast upp á annarra manna jússur, að ég geri nú ekki annað en viðra nokkrar staðreyndir úr prentuðum gögnum og það hlýtur öllum að vera heim- ilt sem þeir eru læsir á annað borð. En rati ég einhvers staðar í vonda villu á þessari braut vona ég að góðir menn taki það ekki mjög óstinnt upp. En fyrst og fremst er réttlæting mín fyrir þessari grein sú, að þegar öllu er á botninn hvolft er hún hálf- gerð áróðursgrein, samin af hugsjónaástæð- um, til að minna á þau sígildu sannindi að heimur versnandi fer. En þetta er heiðarleg- ur áróður að því leyti að hann byggir ekki á lygi og blekkingum, heldur styðst í bók- staflegri merkingu við kaldar staðreyndir, sem aflað hefur verið með raunvísindalegum hætti. „SÓL OG HITI“ Þar sem þetta er tekið saman um hásum- ar skulum við einbeita okkur að sumrunum og það meira að segja sumrunum í Reykjavík. Og ofan á allt annað göngum við út frá viðhorfum borgarbarna, er engra hagsmuna eiga að gæta hvað veðrið snert- ir, nema njóta blíðunnar og bölsótast út í vonda veðrið. Hvað skiptir slíkt fólk mestu máli á sumrin? Skyldi það ekki vera sólskin- ið og hitafarið. „Sól og hiti“. Ekki skapast veðurblíða af sólinni einni saman. Það verð- ur að fylgja henni viðunandi lofthiti. Þó er til fólk sem gerir ekki hærri körfur en þær að biðja einungis um sól. Það er svo blygðun- arlaust í alsælu sinni í glannalegu sólskini og 8° síðdegishita um hásumarið, að það fer jafnvel að fletta sig klæðum á almanna- færi. En við getum ekki tekið mið af sérþörfum slíkra veðurhálfvita í eftirfarandi ágripi. Við höldum okkur fast við mæli- kvarðann „sól og hita“. Urkomu getum við látið liggja milli hluta, enda segir það sig sjálft að í sólríkum sumrum er hún varla til baga. Vindur mun og oftast til friðs í borginni að sumarlagi. Og nú segi ég upp í opið geðið á þeim sem mest hafa lofsung- ið „veðurblíðu" síðustu sumra: Þau ná engri átt frá góðviðrissjónarmiði. Og ég bæti þvi við að sumarið 1974, sem margir virðast sjá í rómantískum hillingum, sé undir sömu sök selt. Loks fullyrði ég að ekki hafi komið almennilegt sumar, reglulegt „stórsumar" í Reykjavík síðan 1960. Hér reka eflaust margir upp stór augu og hugsa með sér að nú taki greinarhöfundur heldur betur stórt upp í sig. Og betur að satt væri. En eins og lesendur munu komast að raun um er því ekki að heilsa. Þetta er staðreynd. NOKKRAR TÖLULEGAR STAÐREYNDIR Eins og kunnugt er tók veðrátta á Is- landi að kólna á ný upp úr 1960/65. Gildir þetta um land allt og allar árstíðir og alla mánuði nema febrúar, er hefur reyndar hlýnað nokkuð. Þannig hefur ársmeðalhiti í Reykjavík, sem var 5,0° árin 1931—60, fallið niður í 4,3° í árslok 1986 frá 1961 að telja. En hiti sumarsins, júní til septem- ber, hefur á sama tíma hrapað úr 10,0° í 9,3°. Það er kólnun um 0,7°. Árin 1931—1960 var meðalhiti sumarmánaðanna sem hér segir: Júní: 9,5°, júlí 11,2°, ágúst 10,8° og september 8,6°. En árin 1961—86 var meðalhitinn þessi: Júní 9,0°, júlí 10,5°, ágúst 10,2° og september 7,4°. Sólskin að sumarlagi hefur einnig minnkað þó ekki sé það mikið. Sólskinsstundir voru að meðal- tali 631 árin 1931—60 en árin 1961—86 voru þær 618. Sumarúrkoma hefur og auk- ist lítillega. Hún var að jafnaði 227 milli- metrar 1931—60 en 233 millimetrar 1961—86. Úrkomudagar (sá dagafjöldi er úrkoma mælist 0,1 mm og meira) voru allt sumarið yfirleitt 65 tímabilið 1931—60 en voru 70 tímabilið 1961—86. Sumrin eru því kaldari, sólarminni og úrkomusamari síðustu 26 árin en þau voru næstu þijá áratugina þar á undan. Og ekki er ástandið betra ef aðeins eru tekin tíu síðustu árin, 1977—86. Þvert á móti keyrir þá um þverbak ótíðin í Reykjavík á sumrin. Þá var meðalhitinn þessi: Júní 8,7°, júlí 10,4°, ágúst 10,1° og september 7,0°. Aumingja september! Hann má sann-

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.