Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1989, Blaðsíða 8

Edvard Munch: Stúlkan og hjartað.
Hjartað í
Aður fyrr var talið að hjartað hefði sérstöðu
meðal innri líffæra mannsins. Á miðöldum
gerðu menn ráð fyrir að jörðin væri mið-
punktur alheimsins og að hjartað væri mikil-
vægasta og göfugasta líffæri líkamans. Þessi
Hjartað var löngum talið
hið raunverulega aðsetur
vitsins og jafnvel
sálarinnar, heilinn var
aðeins tæki, og frá fornu
fari hefur hjartað komið
fyrir í myndlist sem
tákn, bæði í trúarlegum
og veraldlegum
skilningi. Það gat verið
tákn fyrir margskonar
hlýjar tilflnningar,
vináttu, ást, fórnfýsi og
göfuglyndi.
Eftir GUÐRÚNU
ÞÓRARIN SDÓTTUR
skoðun á uppruna sinn meðal Fomgrikkja.
En þessi skoðun byggðist eingöngu á heim-
spekilegum vangaveltum en ekki á neinum
tilgátum sem studdust við byggingu og hlut-
verk hjartans.
Frá fomu fari voru aðalhlutar líkamans
taldir vera þrír, þ.e. heilinn, hjartað og kyn-
færin. Miðpunkturinn var samt hjartað og
þess vegna tók það að nokkru merkingu
hinna tveggja. Hjartað var eina líffærið sem
Egyptar skildu eftir í múmíunum, það var
talið sú miðja (miðstöð) sem ómissandi væri
í eilífðinni, því allir miðpunktar eru tákn
eilífðar — tíminn er samkvæmt Aristóteles
hringsól fyrirbæranna um „hinn óhreyfan-
lega hreyfanda". Hjartað var löngum talið
hið raunvemlega aðsetur vitsins, heilinn
aðeins tæki, og í tilraunum manna til að
finna samsvömn í öllu var tunglið talið sam-
svara heilanum en hjartað sólinni. Öll tákn
um „miðju" eða „miðpunkt" em látin tengj-
ast hjartanu á einhverrt hátt, annaðhvort
með samsvömn eða með öðmm táknum
eins og bikar, skrín eða helli. í huga alkemis-
tanna, gullgerðarmannanna, var hjartað
ímynd sólarinnar í manninum líkt og gullið
var ímynd sólarinnar á. jörðinni.
Mikilvægi ástarinnar í hinni dulrænu trú
á sameiningu alls skýrir hvers vegna ástar-
symbolismi varð náskyldur hjarta-symbol-
isma, því að elska er að upplifa kraft sem
knýr þann sem elskar að ákveðnum mið-
punkti. í merkjum er hjartað því tákn ástar-
innar sem miðju uppljómunar og hamingju
og þess vegna er oft ofan á hjartanu eldur,
kross, lilja, eða kóróna.
Platon áleit að hin ódauðlega sál manns-
ins væri staðsett í höfðinu en dauðlega sál-
in, sem sá um greind og tilfinningar væri
í hjartanu. Aristóteles neitaði þessari skipt-
ingu. Samkvæmt hans skilningi var aðeins
til ein sál og hún var staðsett á einum stað,
nefnilega í hjartanu, sem var miðpunktur-
inn. Þar fannst hinn innri eldur sem veitti
hlýju. Heilinn var aftur á móti kaldur og
gat þess vegna ekki skapað hlýju. Hjartað
er allt og allt er í hjartanu.
Þessi skoðun breyttist lítillega á miðöld-
um. Menn álitu að hjartað væri bústaður
Guðdómurinn tekur á sig hjartamynd á þessu franska merki Sá hugprúði á si
og innan hjartans er Kristur á krossinum ■
sálarinnar og þaðan færu hugsanimar upp
til heilans. Eldur hjartans og kuldi heilans
kæmu síðan í sameiningu réttu jafnvægi á
hugsanimar. Samkvæmt skoðun einhvers
var hægt að líkja sálinni við kónguló sem
í miðju neti sínu finnur minnstu hreyfingar
netsins. Á sama hátt varð sálin að vera í
miðju líkamans, í hjartanu.
Skoðun manna á mikilvægi hjartans kom
einnig fram í þeim sið að hjörtu, sem höfðu
tilheyrt mikilsmetnum mönnum vom stund-
um jörðuð á öðmm stað en líkaminn. Hjart-
að úr Ríkarði ljónshjarta var til dæmis sett
í sérstakt grafhýsi í Rouen, sem seinna
eyðilagðist í frönsku byltingunni.
HJARTAÐ Sem TÁKN
Hjartað er tákn ástar bæði í trúarlegum
og veraldlegum skilningi. Logandi hjarta
táknar mesta tilfinningahitann. Logandi
hjarta er einkenni Ágústínusar, Antoníus-
ar frá Padua, Ástúðar (Caritas) og Venus-
ar endurreisnartímans. Algengt merki R-
tímans er hjarta stungið ör ásamt einkunn-
listínni
Eldsvoði í hjart
Hjartað - Litó-
grafía eftir
Munch.
Hjartað i tveimur
nútíma málverk-
um úr samkeppni
Bayer-lyfjafyrir-
tækisins.