Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1989, Blaðsíða 11

71
UÓD VIKUNNAR í SiÓNVARPINU 15. JANÚAR
Jóhann Jónsson
JÓHANN JÓNSSON
Söknuður
Hvar hafa dagar lífs þíns lit sínum glatað?
Og Ijóðin, erþutu ’ um þitt blóð frá draumi til draums,
hvarurðu þau veðrinu aðbráð, 6 barn, erþighugðir
borið með undursamleikans
eigin þrotlausan brunn þér í bijósti!
Hvar...?
Við svofelld annarleg orð,
sem einhver rödd lætur falla
á vom veg — eða að þvi er virðist,
vindurinn blæs gegnum strætin,
dettuross, svefngöngum vanans, oft drykklanga stund
dofínn úr stirðnuðum limum.
Og spunahljóð tómleikans lætur í eyrum vor lægra.
Og leiðindin virðast í úrvinda hug vorum sefast.
Ogeitthvað, er svefnrofum líkist, á augnlok vorandar,
vér áttum oss snöggvast til hálfs, og skilningi lostin
hrópar í allsgáðri vitund
vor sál:
Hvar?
Ó hvar? Er glatað ei glatað?
Gildir ei einu um hið liðna, hvort grófu það ár eða eilífð?
Unn þú mér heldur um stund, að megi ég muna,
minning, hrópandi rödd,
ó dvel!
En æ, hver má þér með höndum halda,
heilaga blekking!
Sem vængjablik svífandi engla
í augum vaknandi bama
ert þú hverful oss, hversdagsins þrælum ...
Og óðar en sé oss það Ijóst, er undur þitt drukknað
í æði múgsins og glaumsins.
Svo höldum vér leið vorri áfram, hver sína villigötu,
hver í sínu’ eigin lífi vegvilltur, framandi maður;
og augu vor eru haldin og hjörtu vor trufluð
'afhefðoglöggrónum vana, aðljúga sjálfan sigdauðan.
En þei, þei, þei—svo djúpt sem vorsamvizka sefur,
oss sönglar þó allan þann dag
við eirðarlaus eyrun
eitthvað, því líkt sem komið sé hausthljóð í vindinn,
eitthvað, því líkt sem syngi vor sálaða móðir
úr sjávarhljóðinu’ í fjarska ...
Og eyðileik þrungið
hvíslar vort hjarta
hljótt út í bláinn:
Hvar?... Ó hvar?
Jóhann Jónsson, f. 1896, dó á bezta aldri í Þýzkalandi 1932.
Hann var einn af formbyltingarmönnum islenzkrar Ijóðlistar á
þessari öld, en langsamlega frsegast allra Ijóöa hans er Sökn-
uður.
rt ristjrs!tJ'ii »'i9 zr/l 1) r’>; > ] hfi' rrjn’ :í?3 TaiíF naSi.! *p rifn- f
Steinn Steinarr.
Að eiga sér
helgidóm
Eftir AUÐUN BRAGA
SVEINSSON
Arið 1934 sendi eitt af
verðandi þjóðskáld-
um okkar frá sér sína
fyrstu ljóðabók, er
hlaut nafnið Rauður
loginn brann. Skáld-
ið var 26 ára, þegar
þetta var. Hann hét
Aðalsteinn Kristmundsson, en skrifaði
undir dulnefninu Steinn Steinarr, sem
síðar átti eftir að festast við hann. Ljóða-
bók þessi, eða ljóðakver réttara sagt,
vakti allmikla athygli. Þama voru 29
ljóð, hvar af 10 véku frá hefðbundnu
formi stuðla og ríms. Að vísu eru ljóð
þessi víða með hrynjandi og ljóðstöfum.
Sést, ef vel er lesið. Þessi svonefndu
órímuðu ljóð bera heitin í vor, Göngu-
ljóð, Veruleiki, Elín Helena, Húsið
sefúr, Minning, Á Café, Smiðjukvæði,
Mold og Stiginn.
En það var raunar ekki form þessara
ljóða í Rauður loginn brann, eftir Stein
Steinarr, sem ég ætlaði að gera að um-
ræðuefni í þessari blaðagrein, heldur eitt
af ljóðum bókarinnar, sem er í fastmót-
uðum skorðum hefðbundinnar ljóðagerð-
ar. Efni þess er lýsing á tilveru fátæks
verkamanns í Reykjavík (að því er ætla
má). Auðvitað var ljóð þetta ort í þeim
tilgangi að vekja athygli á kjörum þeirra
er vinna hörðum höndum, og njóta lífsins
aðeins að takmörkuðu leyti þess vegna.
Steinn var róttækt skáld í skoðunum,
að minnsta kosti framan af ævi, og hafði
hug á að breyta heiminum, líkt og mörg
ung skáld þeirra tíma. Birti hann fyrstu
ljóð sín í málgögnum alþýðunnar, iíkt og
í Alþýðublaðinu. Um það kvað Steinn
sem frægt er:
Ég rarsoltinn ogklæðlaus ogorti íAlþýðublaðið,
og allur heimurinn fyrirleit blaðið og mig.
Ljóð það sem ég tek hér til meðferðar
ber heitið Verkamaður. Hefst það með
þessu erindi:
Hann var eins og hver annar verkamaður,
á vinnufötm og slitnum skóm.
Hnn var aldrei hryggur og aldrei glaður
og átti ekki nokkum helgidóm.
Hann vann á eyrinni alla daga,
þegar einhveija vinnu var hægt að fá,
en konan var heima að stoppa og staga
og stugga krökkunum til og frá
Nokkuð raunsönn lýsing á daglegu lffi
verkamannafjölskyldu á mölinni á
kreppuárunum upp úr 1930. Af eigin
raun þekkti ég, þótt um skamman tíma
væri, hversu hlutverk verkamannsins
getur verið erfítt og niðurlægjandi, þeg-
ar vinna er stopul, og betla verður á
þeim vettvangi, líkt og um náðarbrauð
væri að ræða.
En það er ein lína í þessu erindi (já, í
þessu ljóði), sem ég er alls ekki sáttur við,
og hef aldrei verið síðan ég las þetta ljóð
fyrst, þá unglingur. Það er línan: .. .og
átti ekki nokkurn helgidóm. Hvílfkt
öfugmæli! Er þama ekki full mikið sagt?
Getur ekki jafnvei verkamaður, þótt fá-
tækur sé af veraldarauði og hlaðinn
þreytu eftir daglegt strit, átt sinn helgi-
dóm? — Hver maður, hversu umkomu-
laus sem hann er, á sinn eigin heim,
sinn eigin hugarheim, vonir og þrár.
Strit og basl fær aldrei svipt hann þessu.
Þrátt fyrir erfið ytri skilyrði hafa ótal
íslendingar átt sinn innri heim, sinn
helgidóm, sem þeir flúðu til, er einhver
tími gafst, jafnvel örlítill. Hér má minn-
ast á alla þá sem fengist hafa við vísna-
gerð, hagyrðingana, sem settu saman
ljóð í tómstundum, ef einhveijar gáfust,
já, jafnvel við vinnu sína. Allir þeir sem
eiga sér einhver áhugamál, utan við
sjálft brauðstritið, eiga sér vissan helgi-
dóm. Vera má að verkamaðurinn hans
Steins Steinarrs hafí verið það snauður,
að hann átti engin áhugamál eða leyfði
sér ekki að hafa þau.
Auðvitað á ytri hagur mikinn þátt í
því, hvernig við njótum þessa jarðlífs,
eða hvort við gerum það. Það er gott
að þurfa ekki að hafa neinar fjárhagsá-
hyggjur, vera fjárhagslega sjálfstæður.
En að slá því föstu, að sá maður sem
klæðist vinnufötum og ber slitna skó á
fótum, eigi sér engan helgidóm er hrein
firra.
Ef við eigum einhveija hugsjón, sem
við kjósum að þjóna og gera að veru-
leika, ef við eigum einhvem vilja til að
hefja okkur upp yfír daglegt amstur,
eigum við okkar helgidóm.
í ljóði sínu sem ég hefi hér gert nokkuð
að umræðuefni, lætur skáldið Steinn
Steinarr veraldargengið glepja sér illi-
lega sýn, er hann heldur því fram að
skortur á því hindri fólk í því að eiga
sér helgidóm. Þama er hann að rugla
saman ytri og innri veröld, ytri og innri
veruleika, ef svo má að orði komast.
í einu kvæða sinna lætur skáldið Step-
han G. Stephansson svo um mælt um
mann einn, sem Kolbeinn hét (í kvæðinu
Kolbeinslagi):
En eðli Kolbeins var yfírmennt,
hann orkaði þvi sem er fáum hent
að lepja upp mola um lifsins stig
en láta ekki baslið smækka. sig.
Hann lét ekki baslið smækka sig,
maðurinn sá. Það var lóðið. Því er hér
með slegið föstu frá minni hendi, að
þótt maður sé verk&maður, geti hann
átt sér sinn helgidóm — ef hann vill.
Við megum ekki láta efnishyggjuna
blinda okkur.
Höfundur er kennari
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. JANÚAR 1989 1 1