Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1989, Blaðsíða 5

Stjómendur og starfsmenn þekkja ekki hver annan, skilja ekki hver annan, bera ekki virðingu hver fyrir öðrum. Þetta
veldur því að með tíð og tíma verður starfsfólkið óútreiknanlegt og lætur illa að stjóm.
vanur að taka erfiðar ákvarðanir og er tímar
líða öðlast hann svo mikla virðingu innan
fyrirtækisins að enginn þorir að mótmæla
honum. Hann hefur lítinn tíma til að vera
með fjölskyldunni og skilur ekkert í því
þegar unglingamir hans bytja að verða
bæði „uppreisnargjarnir og vanþakklátir".
Þó hann eyði litlum tíma með þeim fá þau
jú allt sem hugurinn gimist. í þeirri ábyrgð-
arstöðu sem hann gegnir finnst honum hann
aldrei mega sýna veikleika. Hann verður
að vera ákveðinn og sterkur. Er tímar líða
byijar þessi krafa að íþyngja honum. Hann
fær á tilfinninguna að hann verði alltaf að
vera á varðbergi svo ekki myndist spmngur
á yfirborðið, svo heimurinn geti ekki séð
að hann eigi til veikar hliðar. Mikilvægt í
þróun þessa manns er að honum er aldrei
mótmælt og veit þess vegna ekkert um
hvemig öðmm fínnst stjórnun hans, jafnvel
hvort fólk beygir sig bara fyrir vilja hans
vegna stöðu hans. Því minna sem hann
veit um hug annarra því meira líður sjálfs-
virðing hans. Hann byijar að grana undir-
menn sína um fólsku og herðir á stjómtaum-
unum til þess að fullvissa sig um að það
sé hann sem ráði. Samsvarandi munstur
skapast heima. Fjölskyldan byijar að tipla
á tám í kringum hann og neikvæður hring-
ur hefur myndast. Því meir reynir hann að
stjórna þeim til að finnast hann góður og
verði þakklát fyrir allt sem hann hefur gert
fyrir þau. í þessu ójafna valdatafli byijar
fjölskyldan síðan að neita honum um það
sem hann annars þarfnast svo sárt, hrósið.
En þegar hann herðir á stjórntaumunum
heima er það vegna þess að hann lifír í
þeirri blekkingu að öryggi sé bara að finna
í heiminum svo framarlega sem hann geti
haft fulla stjórn á gerðum flölskyldumeðlima
og helst tilfínningum þeirra líka. En tilraun
til að skapa sér öryggi gegnum völd og
drottnun leiðir bara til vaxandi óöryggis,
tortryggni og neikvæðrar túlkunar á við-
brögðum bæði fjölskyldumeðlima og undir-
manna. Sjálfstraust hans og stjórnun fyrir-
tækisins verður verri, svefnleysi, þunglyndi
og ótti verða fylgisveinar hans. Rekstur
fyrirtækisins byijar að ganga illa, árekstrar
aukast, uppsagnir verða algengari og fjár-
hagsleg afkoma versnar. Að lokum biðja
eigendur fyrirtækisins hann um að segja
af sér, áður en honum verði sagt upp. Þá
fyrst gerir hann sér grein fyrir að eitthvað
hijóti að vera stórkostlega rangt við lífsstíl
hans, viðhorf hans. Að þetta skuli geta
komið fyrir hann, „mann á uppleið" frá
unga aldri. Hann verður að horfast í augu
við að hann hefur fórnað mikilvægum
lífsgildum og traustu og þroskandi sam-
bandi við aðra á altari þess sem hann hélt
að skipti mestu máli í lífínu: að sigra aðra,
að hafa völd yfír öðmm.
Enn sorglegra dæmi má hugsa sér: „dúx-
inn“ úr háskólanum sem kemst í stjórnunar-
stöðu aðeins vegna einkunnanna. En því
miður vill svo til í þessu tilfelli að einstakl-
ingurinn er lítt hæfur til til mannlegra sam-
skipta. Hann er ófær um að mynda náin
tilfinningaleg tengsl við aðra manneskju,
en er flinkur og fær við að vefja þeim um
fíngur sér sem hann telur sér hag í. Sið-
blinda hans skapar síðan helvíti fyrir þá sem
em háðir honum, samtímis því sem hann
heillar þá sem hann hagnast á að heilla.
Slíkir einstaklingar hafa enga innsýn í sið-
blindu sína og geta sjaldan eða aldrei orðið
frískir. Þeir standa að baki mörgum mann-
legum harmleik.
Ein aðferð til að koma í veg fyrir að
slíkir einstaklingar komist í stjórnunarstöð-
ur og geti leikið sér með líf fjölda manns
er að leggja próf sem koma upp um slíka
eiginleika fyrir verðandi stjómendur. Má í
því sambandi nefna að Bandaríkjamenn
nota slík próf þegar ráðið er í stjórnunar-
stöður hjá lögreglu og flugfélögum.
Drottnunar- og valdasýki í samskiptum
við samkeppnisaðila getur einnig leitt til
þess að allir em í stríði við alla, með síaukn-
um eyðileggjandi afleiðingum bæði fyrirþau
fýrirtæki sem í hlut eiga og fyrir samfélag-
ið í heild sinni.
Viðurkenning sameiginlegra hagsmuna
og samvinnu virðist því nauðsynleg og skyn-
samleg. Manneskjulegri lífssýn sem gefur
siðgæði og langtíma viðhorfum pláss virðist
geta veitt það traust, þá gagnkvæmni og
þann sveigjanleika sem er nauðsynlegur
fyrir nýsköpun, fmmkvæði og til langtíma
árangurs. Siðfræðileg viðhorf em ekki nein
„ónauðsynleg lúxusvara" heldur nauðsyn-
legur hluti af heildarmynd sem menn lifa
og hrærast í og kemur þeim í koll að gleyma.
Nú um stundir standa mörg fyrirtæki í
þeim spomm að sjá möguleikana og nauð-
synina á því að gera sér grein fyrir samspil-
inu milli þess hvernig litið er á manneskjuna
innan fyrirtækisins, hvemig stjórnunarstíll
er viðhafður og hvaða langtíma áhrif þessir
þættir hafa á öllum sviðum. Bæði hvað
varðar einstaklinginn sem slíkan, fyrirtækið
(samstarf, nýsköpun, frumkvæði, hagnað,
o.s.frv.) og samfélagið í heild sinni.
Sköpun viðhorfa innan fyrirtækja sem
leggja áherslu á sköpunargleði, fmmkvæði
og góðan samstarfsanda em mikilvægasta
forsenda fyrir árangri og hagnaði.
Jafnrétti manna á meðal í samfélaginu
er gmndvallarforsenda fyrir andlegum
þroska og vexti einstaklinganna. Þess vegna
er mikilvægt að hefja sig yfir hina einföldu
og framstæðu „annaðhvort eða“-hugsun
sem einkennir valda- og drottnunarsýki í
samfélaginu og er eitt höfuðeinkenni „uppa-
menningarinnar".
Því má segja að þau fyrirtæki sem hafa
jafnrétti í hávegum og dreifa völdum og
ábyrgð sem jafnast meðal starfsmanna
sinna séu jafnframt þau fyrirtæki sem eru
hvað sterkust og heilbrigðust. Slík fyrirtæki
setja aðrar en ekki síður erfiðar kröfur til
stjómenda. Ber þar fyrst að nefna sveigjan-
leika, hæfni til að takast á við síbreytilegar
aðstæður og hæfni til að „fá fram það
besta“ hjá starfsmönnum þannig að hægt
sé í sameiningu að ná góðum árangri.
Sem dæmi um fyrirtæki sem tekist hefur
að snúa við neikvæðri þróun má nefna
Aker-Stord, eitt stærsta fyrirtæki Norð-
manna. Sett hefur verið á laggimar verk-
efni innan fyrirtækisins sem kallast „ein-
staklingar í þróun“ (mennesker í utvikling).
Þetta verkefni er hugsað sem eins konar
þroskaferill sem fyrirtækið gengur í gegn-
um, um ókomin ár, með viðeigandi aðlögun
að breyttum tímum. Verkefnið er tvíþætt
en þættimir em samfléttaðir. Annars vegar
er um að ræða starfsþróun sem felst í
síbreytileika starfa innan fyrirtækisins.
Menn vinna ekki lengur sama starfíð alla
sína starfstíð heldur fá þjálfun og reynslu
hvað varðar fleiri störf. Sem dæmi má taka
að sá sem vinnur við framleiðslu einhverrar
einnar einingar í dag getur unnið við fram-
leiðslu allt annarrar einingar í næstu viku.
Eða sá sem vir.nur við stjómun einn daginn
getur unnið við starfsmannahald eftir sex
mánuði o.s.frv. Markmiðið er m.a. að fólk
fái heildarsýn yfír það sem er að gerast í
fyrirtækinu og sjái tilganginn með starfinu.
Auk þess er minni hætta á að fólk ofþreyt-
ist í einu starfi.
Hins vegar er athyglinni beint að störfum
stjórnenda á öllum sviðum innan fyrirtækis-
ins. Takmarkið er að breyta hlutverki stjóm-
enda frá hinni hefðbundnu stjómun með
áherslu á það verk sem verið er að vinna,
til stjórnunar sem leggur áherslu á mann-
eskjuna sem vinnur verkið. Þetta hefur leitt
til þess að unnið er meira saman í hópum
en áður en það hefur aukið afköst allt að
30%. Þetta hefur einnig leitt til þess að
notuð em svokölluð starfsmannaviðtöl sem
tæki í þessari þróun. Stjómendur em þá
skildugir til að ræða einslega í góðu tómi
við hvem og einn starfsmanna a.m.k. einu
sinni á ári. Menn verða að ætla sér 2-3
klst. fyrir umræðurnar og undirbúa sig vel
fyrir að ræða í hreinskilni saman um starf-
ið, kosti þess og galla, væntingar til þess,
erfiðleika fyrir utan starfíð o.s.frv.
Starfsmenn Aker-Stord viðurkenna fúslega
að með sínu starfí hafí þeir ekki náð neinni
fullkomnun. Langt er enn í land en nei-
kvæðri þróun er snúið í jákvæða, tapi í
hagnað.
Sú heimspeki sem stjómun fyrirtækja
grundvallast á og sá stjórnunarstíll sem við-
hafður er em mjög mikilvægir þættir hvað
varðar velferð einstaklinga, fyrirtækja og
samfélags. Viðfangsefni þessarar umfjöllun-
ar hefur verið að víkja nánar að þessum
þáttum.
Höfundur hefur verið við nám og störf í Noregi.
GUÐRÚN ÞURA
KRISTJÁNSDÓTTIR
Ást
við hittumst
á veginum langa
ég tók í hönd þína
við urðum samferða
á veginum
var hvítt blóm
og kaktus
við gengum
gegnum ilm þeirra
hönd íhönd
þú varst stórstígur
ég smástíg
ég horfði
á eftir þér
síðasta spölinn
vegurinn er auður
ég staldra við
Iít um öxl
blómið breiðir úr sér
litríkt
kaktusinn er án
nála
ég flýti mér
til að ná þér
því ég fmn ennþá
fyrir hönd þinni
Höfundur er laganemi.
GEIR G. GUNNLAUGSSON
Farfuglinn
Hann var fulltrúi íjarlægra landa,
flaug um lönd og höf.
En launin honum til handa,
var hrjúf og ómerkt gröf.
Örlög með aldrinum þyngja
öllum flug og spor.
En samt var hann alltaf að syngja
um sólina og eilíft vor.
Árin og aldirnar streyma
í eilífðarinnar haf.
Enginn má glata eða gleyma,
þeim guði sem líf hans gaf.
Höfundur er bóndi í Lundi í Fossvogi.
BIRGITTA JÓNSDÓTTIR
Vorhret
Ég heyri fugla syngja,
þeir syngja til sólar.
Reyna að lokka hana
upp á himininn.
Mávar yfirgnæfa tíst
lóu um stund.
Hlakkandi tónar í
ryðguðum raddböndum.
Þeir breytast í ský
sem felur sunnu.
Þeir ískra sigurvissir.
Það rignir mávum í dag.
Þöglum mávum.
Lóurnar fléttast saman.
Hvísla í draumana.
Það er komið vor,
bjart vor.
Höfundurinn er ung stúlka og býr nú í
Danmörku.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. APRÍL 1989 5