Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1989, Blaðsíða 11

TannhSuser krýpur fyrir páfa og
stafur hans laufgast. Málverk
eftir Joseph Aigner í
Neusch wanstein-kastala.
og sjálfri ástargyðjunni, lof. Riddararnir
verða æfir af hneykslun og hyggjast drepa
hann fyrir ósköpin en Elísabeth biður honum
griða. Landgreifinn leggur þá Tannháuser
það á herðar að halda í pílagrímsför til
Rómar og öðlast þar fyrirgefningu synda
sinna.
Þau Elísabeth og Wolfram bíða komu
Tannháusers frá Róm en hann er ekki að
finna í neinum hópi pílagríma. Loksins hitt-
ir Wolfram á tötramann einan saman sem
reynist vera Tannháuser. Hann segir farir
sínar ekki sléttar, páfi hafði neitað honum
um aflausn með þeim orðum að fyrr yrði
pílagrímsstafur hans grænn af laufi en
slíkar syndir yrðu fyrirgefnar. Þá birtist
þeim Venus og vill draga Tannháuser inn
í hamraborgina til sín. En klukkur klingja
frá Wartburg og þaðan kemur líkfylgd.
Elísabeth hefur látist af harmi. Og þegar
Tannháuser hnígur niður við líkbörur henn-
ar koma pílagrímar og bera með sér staf
þakinn fagurgrænum laufblöðum.
Óperan Tannháuser var samin á árunum
1843 til 1945 og var frumflutt haustið 1845.
Óperunni var miðlungi vel tekið á frumsýn-
ingu, en' eftir nokkrar breytingar, sem
Wagner gerði, hlaut hún prýðisgóðar við-
tökur. Það reyndist líka svo að Tannháuser
var lengi vel vinsælasta ópera Wagners.
Einstök atriði úr henni voru að auki flutt á
konsertum víða um Þýskaland og áttu eftir
að afla höfundinum ómældra vinsælda.
Sjálfur sat Wagner í útlegð í hálfan annan
áratug eftir þátttöku sína í uppreisninni í
Dresden 1848. Ýmsir framsæknir hljóm-
sveitarstjórar tóku forleikinn að Tannháuser
á efnisskrá hljómsveita sinna, kórar fluttu
pílagrímakórinn og inngöngu gestanna úr
öðrum þætti óperunnar og þekktir söngvar-
ar sungu söngsalsaríu Elísabethar eða söhg
Wolframs um kvöldstjömuna.
Það var Tannháuser öðm fremur sem
opnaði Wagner leiðina úr útlegðinni heim
til Þýskalands.
Það.sakaði heldur ekki að Wagner var á
orðinn postuli og píslarvottur þýskrar menn-
ingar. Napóleon 3. Frakkakeisari gaf fyrir-
mæli um að Tannháuser skyldi fluttur í
Parísarópemnni. Með þessu átti að glæða
áhuga Frakka á þýskri menningu. Parísar-
óperan hafði sínar venjur, meðal annars þá
að um miðja hveija ópem skyldi vera mik-
ill og glæsilegur ballett. Wagner var því
falið að semja balletttónlist við óperuna.
Hann var þó ófáanlegur til að hafa ballett-
inn í öðmm þætti en umskrifaði atriðið í
sölum Venusar í upphafí ópemnnar. Það
atriði var þá orðið svo lostafullt að ballett-
meistari Parísarópemnnar vissi varla hvað
hann átti að gera við það. Wagner Iét ekki
staðar numið við þetta heldur umritaði upp-
hafsatriðið og margt fleira, ekki síst þá
tónlist, þar sem Venus kemur við sögu. Nú
hafði Wagner samið Tristan og ísold og var
meira en hálfnaður með Niflungahringinn.
Nýja tónlistin við Tannháuser var því með
talsvert öðmm blæ en frumgerðin. Þama
kom því fram stílbrot, en það stílbrot skerpti
skilin milli hinna tveggja heima, milli hinna
tveggja kvenímynda, Venusar og hinnar
dyggðugu Elísabethar.
Alla tíð síðan hafa menn deilt um hvor
gerð ópemnnar væri betri, samstæðari gerð-
in frá Dresden-ámnum eða Parísargerðin
með glæsilegri tónlist en ósamstæðari. — I
konsertflutningi Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands verður Dresden-útgáfan hotuð. Þar
verður einnig bmgðið á það ráð að láta
sömu söngkonuna syngja hlutverk Elísa-
bethar og Venusar. Með þvi er undirstrikað
að þær em báðar fulltrúar ástarinnar, hvor
á sinn veg, hlutar einnar heildar.
Fmmsýningin í París var þann 13. mars
1861 og gekk með ósköpum. Andþýskir
aðilar, óvildarmenn Wagners og ekki síst
félagar í hinum svokallaða Jockey Club, sem
vom aðdáendur léttklæddra ballerína í
Parísarópemnni; allt þetta lið sameinaðist
um að hrópa sýninguna myndarlega niður.
Félagamir í Jockey-klúbbnum mættu með
flautur upp á vasann og yfirgnæfðu allt
með blístri en aðrir létu nægja að hrópa og
hinn göldrótti, sem Wagner átti síðar eftir
að hafa sem fulltrúa hins illa í síðustu ópem
sinni, Parsifal. í Wartburg-sögninni hefur
Hinrik hlotið skáldgáfu sína að hluta til
fyrir galdra Klingsors.
Wagner hafði komið til Dresden árið
1842 og hlotið þar embætti hirðhljómsveit-
arstjóra. í farteskinu hafði hann ópemna
Rienzi, sem ákveðið hafði verið að flytja í
Dresden, og einnig Holllendinginn fljúg-
andi. Þá um sumarið gerði hann efnisuppk-
ast að Tannháuser. Rienzi var frumfiutt um
haustið og hlaut frámuna góðar viðtökur.
Hér var komin fram þýsk stórópera í fínasta
frönskum stfl, rétt eins og Mayerbeer samdi
fyrir Parísarópemna. Holllendingurinn
fljúgandi var síðan fluttur seinna um vetur-
inn. Viðtökur vom öllu blendnari. Menn
höfðu búist við annarri ópem í sama stíl
og Rienzi. Hljómsveitarstjóri ópemnnar
nöldraði undan því, að þegar raddskráin að
Holllendingnum væri opnuð stæði særokið
fráman í mann. Hann vann þó verk sitt vel
og var höfundinum fremur vinsamlegur.
Wagner hafði hlotið æviráðningu í virðu-
legj; starf þama í Dresden og gerst stórtæk-
ur í tónlistarlífinu þar. Minna, kona hans,
var hin ánægðasta en sjálfur var hann
óþreyjufullur og á margan veg upp á kant
við íhaldssamari öfl í borgarlífinu.
Það er augljóst að hann sá sjálfan sig í
mynd Tannháusers innan um hina góðu
riddara á Wartburg. Þremur ámm síðar,
1848, urðu byltingar um alla Evrópu. Þá
stóð Wagner með uppreisnarmönnunum í
götuvígjunum í Dresden. Þegar Prússar
komu svo til að skakka leikinn varð hann
að flýja land.
Efni ópemnnar er í stuttu máli það, að
Tannháuser hefur gengið í hamraborgina
og dvalið þar lengi og hér er álfadrottning-
in ástargyðjan sjálf, Venus. Tannháuser
gerir sér þó vistina þarna ekki að góðu og
þráir að sjá umheiminn á ný. Hann hittir
aftur vini sína og söngbræður og lætur til
leiðast að koma með þeim þegar Wolfram
af Eschenbach segir honum hve mikið Elísa-
beth, frænka landgreifans af Þýringalandi,
hafí saknað hans.
í sölum landgreifans á Wartburg er efnt
til söngkeppni þar sem riddaramir keppa
um hönd Elísabethar með söng sínum. Tann-
háuser þolir ekki að hlusta á það sem hon-
um fínnst vera hálfvelgja um dyggðum
prýdda ást og byijar að syngja nautnunum,
Sönghöllin í Wartburg — hluti af sögusviðinu í Tannh&user.

Robert Orth fer
með hlutverk
Tannh&users.
Kristinn Sig-
mundsson syngur
hlutverk Wol-
frams von Esc-
henbach.
Corneiius Haupt-
mann syngur hlut-
verk landgreif-
ans.
Lisbeth Balslev
syngur hlutverk
Venusar/EIísa-
bethar.
púa. Meginhluti ópemgesta reyndi að
skamma óeirðarseggina árangurslítið. Ekki
gekk betur með aðra og þriðju sýningu.
í Þýskalandi var litið á þessi ólæti sem
móðgun við Þjóðveija og tónskáldið útlæga
þar með orðið hetja í augum landa sinna.
Charles Gounod var einn fárra manna sem
áttaði sig á því að Wagner hafði í reynd
unnið sigur í París. Hann fór ekki í felur
með þessa skoðun sína og sagðist vona að
Guð gæfi sér ámóta hneyksli og Tannháuser.
Tannháuser hefur á síðari ámm staðið
nokkuð í skugga af síðari og stærri verkum
Wagners. Hún er þó aðgengilegust af óper-
um hans og í henni má glöggt sjá upphaf
þess sem síðar kom.
Höfundur er lögregluþjónn i Reykjavík og hefur
staöið að tónlistarþáttum í útvarpi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. APRlL 1989 1 1