Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1990, Blaðsíða 16

4-
RANNSOKN I R
A
I S L A N D I
Umsjón: Sigurður H. Richter
F ræræktun
Rannsóknir hafa sýnt að ræktun fræja er vel
möguleg hér á landi. Sú ræktun hefur þó fram
til þessa aðeins verið í tilraunaskyni, en nú
kann að verða breyting þar á. Ræktun nytja-
jurta til fræs hefur verið stunduð á vegum
Rannsóknastofnunar _ landbúnaðarins
(RALA) í all mörg ár. A síðustu árum hafa
fræræktunarrannsóknir aukist mikið og
fara nú einkum fram í Gunnarsholti í sam-
vinnu RALA og Landgræðslunnar. Fáeinar
tegundir hafa reynst vera það öruggar í
fræræktun að vel kemur til greina að hefja
ræktun þeirra í stórum stíl á fáeinum svæð-
um á Suðurlandi.
Ljósmyndir: Jón Guðmundsson
Lúpínufræi sáð með raðsáðvél í rýrt land. í slétt land er auðvelt að sá með stór-
virkum sáðvélum. Engan áburð þarf með lúpínunni.
Gras- og lúpínufræ er
hægt að rækta og skera
upp í miklu magni hér á
iandi.
EftirJÓN
GUÐMUNDSSON
Fræræktun
í fræræktun eru plöntur ræktaðar með
tilliti til þess að þær beri þroskað fræ í all-
miklu magni á véltækum fræökrum. Fræið
er aðalafurðin en einnig falla til aðrar afurð-
ir, svo sem hálmur. Við fræræktun þarf að
stilla áburðargjöf þannig af, að plöntur þroski
fræ. Plönturnar eiga að standa hæfilega þétt
og illgresi á ekki að vera til staðar.
Þörfin Fyrir í slenskt
Grasfræ
í landbúnaði er þörf fyrir grasfræ af upp-
skerumiklum og þolnum grasstofnum. Alla
jafna eru erlendir stofnar uppskerumiklir en
oft ekki nægilega þolnir fyrir íslenskar að-
stæður. Þess vegna er kostur að eiga íslenska
stofna til túnræktunar og ekki síður til land-
græðslu. Sé hægt að rækta stofninn hér á
landi, er það bæði æskilegt út frá atvinnu-
legu tilliti og það er einnig trygging fyrir
því að hann haldist sem upprunalegastur.
Sumar tegundir, eins og beringspunt, snar-
rótarpunt og lúpínu, er þar að auki ekki
hægt að kaupa erlendis.
Helstu Grastegundir í
Frækæktun
Allmikil reynsla er komin á ræktun gras-
fræja hér á landi, en S þeirri ræktun koma
einkum fjórar tegundir til greina. Þær eru:
Túnvingull, vallarsveifgras, beringspuntur og
snarrótarpuntur.
Þessar tegundir eru allar notaðar í land-
búnaði og hver tegund hefur sína kosti. Tún-
vingull, vallarsveifgras og beringspuntur eru
ágæt túngrös, og einnig góð til uppgræðslu.
Grasfræræktun
Fáeinar grastegundir er hægt að
rækta til fræs hér á landi. Grasteg-
undir þarfnast áburðar árlega. Þær
byija að gefa fræ á öðru eða þriðja
ári eftir sáningu.
Túnvingull og vallarsveifgras
gefa allmikið fræ í eitt til þijú ár,
en lítið eftir það. Beringspunturinn
og snarrótarpunturinn gefa hins-
vegar fræ í mörg ár. Akrarnir eru
slegnir með sláttuþreskivél og upp-
skera á grasfræi er 70—500 kg/ha.
Snarrótarpunturinn hefur komið framúrskar-
andi vel út í uppgræðslutilraunum á hálend-
inu og hann er einnig notaður sem túngras
á Norð-Austurlandi.
Hagkvæmni Fræræktunar
Tilraunastarfsemi í jarðrækt veitir ekki
alltaf skýr svör við því hvort hagkvæmt sé
að fara út í viðkomandi ræktun, því að verk-
leg afköst í tilraunum eru oft mun minni en
þegar um stórræktun er að ræða. Hins veg-
ar gefa plöntur iðulega meira fræ af sér í hús
í tilraunum en þegar þær eru ræktaðar á
stórum ökrum því þá er frætapið ekkert.
Svör við hagkvæmnispurningum fást ekki
fyrr en ræktun í stórum stíl er hafin. Fræ-
ræktin stendur e.t.v. á slíkum tímamótum.
Vitað er hvaða tegundir er hægt að rækta,
en minna er vitað um tilkostnaðinn.
Beringspunturinn hefur þó verið ræktaður
í stórum stíl á síðustu árum og er því mest
vitað um hagkvæmni þeirrar ræktunar.
Með fræræktun má afla heildartekna sem
eru sambærilegar við aðra ræktun, svo sem
grasrækt og byggræktun. Hagkvæmnin
ræðst þá að miklu leyti af útgjöldum sem
falla á ræktunina og þau eru breytileg. Þau
ráðast að verulegu leyti af því hvernig rækt-
unin tengist annarri ræktun. Slík tenging
getur verið með margvíslegum hætti og má
nefna eftirfarandi atriði.
Tengsl Fræræktunar Við
AðraRæktun
a) Við fræslátt eru notuð sömu uppskeru-
tæki og í byggræktun. Uppskerutíminn
Túnvingulsakur sleginn með sláttu-
þreskivél. Fræræktun túnvinguls getur
tengst uppgræðslu lands. Honum er sáð
í ófrjótt land og áburður gefinn. Hálm-
inn sem fellur til má nýta í matsveppa-
rækt.
Fræræktun
lúpínunnar.
Ferill
Áður en lúpínufræi er sáð þarf
bæði að rispa fræskurnina og smita
fræið með rótarhnýðisbakteríum.
Fræin spíra hraðar ef þau hafa
verið rispuð, og rótarhnýðisbakter-
íurnar eru nauðsynlegar fyrir vænt-
anlegt níturnám lúpínunnar.
Fræinu er síðan sáð í rýrt land.
Sé landið gróðursnautt er hægt að
sá án nokkurrar jarðvinnslu, en ef
það er gróið þarf að vinna landið.
Sá á með raðsáðvél, en það er vél
sem fellir fræið niður í hæfílega
dýpt. Sáðmagn á að vera 15-25
spírunarhæf fræ á fermetra eða
3-5 kg/ha.
Eftir 3-4 ár er hægt að slá akur-
inn með sláttuþreskivél, og hirða
fræið. Fræuppskera er á bilinu
50-100 kg/ha.
skarast hins vegar ekki. Fræræktunin
eykur því nýtingu þeirra tækja sem þegar
eru fyrir hendi hjá mörgum bændum.
b) Við fræræktun af beringspunti í Gunnars-
holti á undanförnum árum hefur komið í
ljós að eftir frætekju má nýta grasið sem
fóður. Það er slegið og bundið í rúllur og
verkað sem vothey og gefið hrossum og
geldneytum.
c) Eftir frætekju af sumum tegundum þarf
að fjarlægja hálm sem eftir er á akrinum.
Þennan hálm er hægt að nýta til sveppa-
ræktar.
d) Þegar land er grætt upp á sléttu láglendi
er hægt að hirða fræið án nokkurs tjóns
fyrir uppgræðsluna. Þessi möguleiki er
orðinn álitlegur eftir að ljóst er að hægt
er að rækta lúpínuna til fræs í stórum
stíl á véltækum fræökrum.
Nýjung í Fræræktun
Fræræktun Lúpínunnar
Lengi hefur verið vitað að Alaskalúpínan
þroskar fræ hér á landi, en ekki var vitað
að hægt væri að slá hana með sláttuþreskivél-
um til frætekju.
Árið 1986 hófust tilraunir í samvinnu
RALA og Landgræðslunnar með að rækta
lúpínuna til fræs á véltækum fræökrum.
Þessar tilraunir hafa skilað góðum árangri
og ljóst er að hægt er að rækta þessa tegund
í stórum stíl til fræs. Það sem gerir lúpínuna
sérstaklega áhugaverða til fræræktunar í
atvinnuskyni er sú staðreynd að tilkostnaður
við ræktunina er lítill og að hægt er að nýta
mjög rýrt land til ræktunarinnar, svo sem
áraura, ógróna mela og sanda. Tilkostnaður
er aðeins sáningin og e.t.v. girðingar. Áburð-
arkostnaður er enginn. Eftir 3—4 ár má svo
fara að slá akurinn og hirða fræ og hægt er
að skera upp fræið í mörg ár. Frjósemi lands-
ins eykst hinsvegar ár frá ári og að því kem-
ur að hægt er að taka landið til annara nota
svo sem til beitar eða annarrar ræktunar.
Góður markaður er fyrir fræið til land-
græðslu eins og er og í framtíðinni verður
eflaust markaður fyrir fræið í landbúnaði.
Höfundur er plöntulífeðlisfræðingur og starfar
hjá Rannsóknastofnun landbúnaðarins.
Lúpínuakur í Gunnarsholti á Rangárvöllum. Akurinn er 60 ha og getur gefið af
sér fræ árlega sem nægir til að sá í um 1000 ha.
Beringspuntur er ræktaður í stórum stíl í Gunnarsholti. Fræið er bæði notað í
uppgræðslu og í landbúnaði.
16