Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1990, Síða 4

Brot úr írsku
listaverki frá
því fyrir land-
námstíma. írsk
list var sérstæð
og háþróuð,
ekki sízt gífur-
lega marg-
brotnar lýsing-
ar og upphafs-
stafir, stund-
um með fléttu-
skrauti, sem
sýnir skyld-
leika við list
víkingatímans
á Norðurlönd-
um.
Norrænir menn
í Dyflinni
Lærðir íslendingar jafnt sem leikmenn í fornum
fræðum hafa lengi velt fyrir sér aðstæðum hér
á landi við landnám. Allt frá dögum Ara fróða
hefur það þó verið ritað í bækur og haft fyrir
satt af flestum að hingað hafi fyrst komið
nokkrir írskir einsetumenn í leit að drottni
sínum en landið hafi síðan byggst upp úr
870 að frumkvæði karlmanna sem áttu óðul
í Noregi og röktu ættir sínar þangað. Ýms-
ir þeirra höfðu dvalið eða alist upp í byggð-
um norrænna manna á Bretlandseyjum,
einkum skosku eyjunum og á írlandi, og
kynnst menningu og tungu þarlendra þjóða.
Þeir áttu einnig konur frá Bretlandseyjum
og við gerum ráð fyrir að þaðan hafi komið
flestir þeir þrælar sme hingað voru fluttir
með norrænum húsbændum sínum í önd-
verðu.
Hlutföll í þessari þjóðablöndu eru hins
vegar nokkuð á reiki og ekki hefur tekist
að ákvarða að hve miklu leyti sú menning
sem hér myndaðist varð fyrir írskum og
skoskum áhrifum úr vesturvegi. Við vitum
ekki fyrir víst hvað norrænir menn lærðu
af þessum þjóðum á þeirra heimaslóðum og
við vitum ekki heldur hve margir írar og
Skotar komu hingað tii lands, ýmist sem
eiginkonur eða ánauðugt fólk.
Til þess að varpa ljósi á þau vandamál
sem tengjast landnámi íslands gekkst
Vísindafélag íslendinga fryrir ráðstefnu í
Reykjavík laugardaginn 6. október þar sem
fræðimenn af ýmsum sviðum gerðu grein
fyrir rannsóknum sínum, m.a. á tímasetn-
ingu landnámsins og erfiðeiginleikum ís-
lendjnga í samanburði við nágrannaþjóðirn-
ar. íslenskar heimildir um landnámið voru
einnig athugaðar en heimildagildi Land-
námu hefur verið dregð mjög í efa á undan-
förnum áratugum, m.a. í doktorsriti prófess-
ors Sveinbjamar Rafnssonar frá 1974
(Studier í Landnámabók). Þá hefur aldur
landnámsins verið til umræðu nýverið vegna
doktorsritgerðar Margrétar Hermanns-Auð-
ardóttur frá 1989 (Islands tídiga bosattn-
ing) um uppgröft hennar í Heijólfsdal sem
benti til landnáms löngu fyrir landnámsöld
en Margrét efaðist um að öskulag það sem
kennt er við landnám sé frá þeim tíma sem
talið hefur verið. Tilefni til ráðstefnu af
þessu tagi voru því ærin. Að vísu töluðu
þar hvorki Sveinbjörn né Margrét en í máli
þeirra fræðimanna sem til voru kvaddir kom
fram að ekki virðast hafa komið fram gögn
sem breyta þeirri grundvallarhugmynd að
landið hafi einkum byggst, einsog talið hef-
ur verið, upp úr 870.
Erfða- og mannfræðingar sýndu að miðað
við núverandi hlutföll arfgengra þátta hjá
íslendingum eru þeir að verulegu leyti ætt-
aðir frá Noregi. Að vísu er óvissa mikil í
þeim niðurstöðum sem fyrir liggja en til að
nefna einhveija tölu hefur því verið slegið
fram að erfðahlutföllin bendi til þess að um
14% megi rekja til íra og Skota en afgang-
inn til Norðmanna.
Á einum degi vannst vitaskuld ekki tími
til að fjalla um alla þætti sem tengjast land-
náminu. Til dæmis var ekki tekið til sérs-
takrar umfjöllunar hvað í menningu land-
námsmanna mætti rekja til Ira og Skota
en eins og kunnugt er hefur verið bent á
ýmislegt í fari Islendinga sem sé eðlilegra
að rekja til menningaráhrifa vestan um haf
heldur en til Noregs. Það er m.a. álitið að
sérstæðir leikir landsmanna, s.n. knattleikur
í fornum sögum og íslenska glíman, þekkist
ekki frá Noregi en eigi sér beina hliðstæðu
hjá keltneskum þjóðum frá Skotlandi niður
til Bretagne í Frakklandi. Og ýmislegt smá-
legt eigum við sameiginlegt með þessum
þjóðum, t.d. hafa Norðmenn ekki etið söl
en þann sið lærðu íslendingar og Færeying-
ar af írum og Skotum. Til gamans má geta
þess að Egill Skallagrímsson þekkti ekki
sölin sem Þorgerður dóttir hans kom með
í lokrekkjuna — en hún var þá nýlega gift
inn í hálfírska fjölskyldu úr Dölunum og
gæti hafa kynnst siðnum hjá tengdamóður
sinni þar, Melkorku!
Einnig hafa menn undrast sagnagleði og
kvæðalist Islendinga umfram Norðmenn og
talið að á því sviði drægju íslendingar dám
af írum og Skotum sem höfðu sérstaka
skáldaskóla og atvinnuhirðskáld hjá stór-
mennum löngu áður en ísland byggðist.
Vandinn við að meta þessi menningaráhrif
felst m.a. í því að þær bækur sem við teljum
vera heimild um landnám hér á landi eru
heldur fáorðar um þetta svið mannlífsins.
Ánauðugu fólki er eðlilega ekki mjög hamp-
Um tengsl norrænna
manna við gelískar þjóðir
á Bretlandseyjum fram
að Brjánsbardaga árið
1014.
Eftir GÍSLA SIGURÐSSON
Irsk húsagerð frá víkingatíma. Teikn-
ingin er byggð á niðurstöðum af forn-
leifauppgrefti í Dyflinni.
1