Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1990, Qupperneq 6

SOLVEIG KR.
EINARSDÓTTIR
Grunnsæi
Heimurinn er grýla
grá og ljót.
Eitt sinn trúði ég því
að himinninn yrði alltaf blár,
að sólin brytist ævinlega
fram úr skýjunum
Þó óðst á skítugum skónum
inn í sálartetrið mitt
traðkaðir á hverri tilfinning
og tárin fylltu ótal keröld.
Samt unni ég þér
Hvernig má sjá bak við bros
og blíðyrði
kænskuráð ills hugar
og varast þau?
. Hjartastrengurinn innsti
sendir frá sér lágan óm.
Litla vina
Ég á hvorki Roland úr
né Lauru Ashleys kjól
en ég á sjóð af
sögum og blfðum söngvum
sem ég vildi syngja með þér.
Ekki rósir úr
silki heldur litla rót
að leyndardómum
huldulandsins hvíta í
húmþýðum blænum.
Hðfundur býr í Narrabri í Ástralíu.
BJÖRN JÓNSSON
Helreið (730 cc)
Hjólið nötrar
undir aflinu.
Hraðar!
Hús —
hviss hviss hviss
— þjóta hjá.
Hraðar!
Sæludraumur —
unaður.
Hraðar! Hraðar!
Hvissssssss ...
A ugnabliksmynd.
Svait.
Yppt öxlum
Gömul kona gengur
yfír götu
annarshugar.
Tveir bílar samsíða.
Hvor skyldi vinna?
Nauðhemlun.
Þungur dynkur.
Maður gengur hjá.
Ypptir öxlum.
Höfundur er bílstjóri.
Fyrstu bæjarstjórnar-
kosningarnar á Akureyri
riðja dag febrúarmánaðar 1863 setti Stefán
Thorarensen sýslumaður aukaþing á Akureyri.
Skrifstofa hans varð strax þéttsetin því að flest-
ir heimilisráðendur bæjarins mættu á staðinn.
Á dagskrá var aðeins eitt málefni, auglýsing
tilskipunarinnar sem gerði Akureyri að
kaupstað og sérstöku lögsagnarumdæmi.
Reglugerðin var lesin upp fyrir viðstadda
og þinginu þvínæst slitið. Sýslumaðurinn
virðist ekki hafa séð mikla ástæðu til að
leyfa fyrirspurnir og umræður við þetta
tækifæri.” Sjálfsagt hefur honum ekki held-
SAGA AKUREYRAR,
1. bindi, kemur út um
þessar mundir, en alls
verða bindin þrjú. Þar
verður rakin saga
byggðar á Akureyri frá
landnámsöld til
nútímans.
Eftir JÓN HJALTASON
ur verið alveg rótt í sinni því að gleymska
eða vanræksla stjórnarinnar i Kaupmanna-
höfn hafði sett hann í fremur slæma að-
stöðu. Þannig var mál með vexti að full-
komnun lagasetningarinnar gat skiljanlega
ekki orðið öðruvísi en við skiptingu eigna
og þurfalinga á milli hreppsins og bæjarfé-
lagsins. Að því verki varð þó ekki gengið
nema Akureyringar kysu sér bæjarstjórn.
En bæjarstjórnarkosningum varð ekki kom-
ið á nema stjórnin skipaði einhvern í-emb-
ætti bæjarfógeta en samkvæmt reglugerð-
inni frá 29. ágúst 1862 var honum falið að
stjórna fyrstu fulltrúakosningum í Akur-
eyrarkaupstað. Það hafði hins vegargleymst
að fylla þetta embætti og sama daginn og
Stefán hélt fundinn með Akureyringum, um
hin nýfengnu kaupstaðarréttindi, skrifaði
hann til dómsmálaráðuneytisins og afsakaði
frumhlaup sitt. Sagðist hann enga hugmynd
hafa um hvort nýja bæjarfógetaembættið
ætti að falla undir hann eða hvort einhver
annar væri þegar skipaður í það. En hitt
væri biýnt að kaupstaðar-tilskipunin um
Akureyri öðlaðist gildi í vor svo að aðskilnað-
inum frá Hrafnagilshreppi mætti koma á í
byijun fardagaársins. Kvaðst Stefán hafa í
hyggju, sem „bráðabirgða bæjarfógeti", að
láta hið snarasta fara fram fulltrúakosning-
ar svo bærinn gæti ekki einvörðungu í orði
heldureinnig á borði sagt skilið við hreppinn.
Tveimur dögum eftir þessi bréfaskrif valdi
Stefán þá Jón Finsen lækni og Pál Th.
Johnsen kaupmann með sér í kjörstjórn og
þeir þrír tóku tiþóspilltra málanna að semja
kjörskrá yfir kaupstaðarbúa. Það plagg er
nú týnt en með hliðsjón af því að það var
ekki fyrr en eftir 1870 sem fjöldi þeirra
Akureyringa er áttu rétt til þátttöku í al-
þingiskosningum steig yfir 20 má ætla að
ekki hafi verið stórkostlegur munur á fjölda
kosinna og kjósenda í fyrstu bæjarstjórnar-
kosningunum á Akureyri. Þetta er þó ekki
alveg sanngjarn samanburður því að kosn-
ingaréttur Islendinga til alþingis var bund-
inn strangari takmörkunum en Akureyringa
til bæjarins. Reglan var sú að allir heiðarleg-
ir menn sem stóðu á eigin fótum, voru orðn-
ir hálfþrítugir og uppfylltu viss búsetuskil-
Stefán Thorarensen sýslumaður. Án
þess að hafa fyrir því samþykki yfir-
valda gerði hann sjálfan sig að fyrsta
bæjarfógeta Akureyrar. Um mitt ár
1863 var Stefáni loks formlega falið
að takast á hendur þetta nýja embætti.
Hann hafði þá þegar látið kjósa fyrstu
bæjarstjórn Akureyrar undir þvíyfirsk-
ini að hann væri „bráðabirgðar bæjar-
fógeti“.
M. Schiöth/ Minjasafnið á Akureyri.
yrði, máttu kjósa til alþingis og bæja svo
fremi þeir greiddu í útsvar tiltekna lág-
marksupphæð. Fyrir alþingiskosningar var
þessi upphæð 4 ríkisdalir en 2 til bæjar-
stjórnarkosninga á Akureyri. Þegar litið er
nánar á útsvarsgreiðslur bæjarbúa fyrir far-
daga árið 1862 til 1863 kemur í ljós að það
fær vel staðist að rétt liðlega 20 Akureyring-
ar hafi átt þátttökurétt í fyrstu bæjarstjórn-
arkosningunum. Þetta tímabil greiddu 63
bæjarbúar til sveitarinnar, 20 þeirra innan
við 9 físka, 18 á milli 9 og 17 fiska, en 25
guldu 18 fiska eða meira.50 Og þar sem 18
fiskar jafngiltu tveimur ríkisdölum árið 1863
uppfylltu 26 Akureyringar eignakröfu kaup-
staðarlaganna. Þjóðfélagsstaða að minnsta
kosti tveggja þeirra var hins vegar slík að
þeir urðu ekki flokkaðir sem sjálfs sín herr-
ar og sá þriðji taldi sig standa í þessum
sporum einnig en var um síðir Ieitt annað
fyrir sjónir.
Hinn 31. mars 1863 gengu Akureyringar
í fyrsta skipti í sögunni til bæjarstjórnar-
kosninga en þær urðu sögulegar og drógu
Myndin sýnir vel víðfeðmi gömlu Akureyrar drjúgan hluta 19. aldar. Fjörubyggðin hófst nokkru fyrir innan kirkjuna og
teygði sig út að einkennilegu „turnhúsi“ Jóns Guðmundssonar hafnsögumanns (þar er nú Aðalstræti 28). Þá tók við mjó
strandlegjan á milli Fjörunnar og Akureyrarinnar en nyrst í kaupstaðnum voru verzlunarhús Vilhelmínu Lever, byggð í
kringum 1835 í landi Eyrarlands. íbúðarhús hennar („turnbyggingin") stóð á svipuðum slóðum og Hafnarstæti 23 er nú
á ofanverðri 20. öld. Þar nokkru fyrir sunnan ber íbúðar- og krambúðarhús föður hennar, Hans Vilhelms Levers, í Aðal-
stræti 2 ( en það ber aftur í gamla apótekið). Óhætt er að fullyrða að ekkert hús á Akaureyri hefur tekið öðrum eins
breytingum og einmitt Aðalstræti 2. Stofninn að því er byggður 1850 af Gunnlaugi Guttormssyni, sem giftur var Mar-
gréti Halldórsdóttur, systur Jóhannesar barnakennara. Síðan 1850 hefur verslunar- og íbúðarhús Gunnlaugs breyst úr því
að vera einnar hæðar timburhús með risi í tveggja hæða stórhýsi, að hluta steinsteypt, með risi og kvistum. Á myndinni
er greinilega búið að byggja ofan á húsið. Litla hvíta íbúðarhúsið uppi í Eyrarlandsbrekkunni, fyrir ofan verslunarhús
Leversfeðgin, var ekki byggt fyrr en sumarið 1877. Fyrsti eigandi þess var Jóhannes Halldórsson barnakennari.
H. Schiöth/Minjasafnið á Akureyri.