Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1991, Qupperneq 3

LESBOK
@ [p] si [oj öu] (m ; Í í [lj ÍAj ® ® [i ] [n] ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Aðstoðarritstjóri: Björn Bjarna-
son. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Landid
sem er ekki til, er fyrirsögn á grein eftir Þor-
varð Hjálmarsson og fjallar um Kirjálaeiði, sem
eitt sinn var finnskt landsvæði, en heyrir nú til
Sovétríkjunum. Þarna safnaði Lönnrot efni í
Kalevala-kvæðabálkinn og þarna eru heimaslóðir
Edith Södergran, sem Þorvarður greinin fjallar
sérstaklega um.
Kvikmyndir
Hér birtist síðari hluti greinar Per Haddal hjá
Aftenposten um norskar kvikmyndir. Þar hefur
gengið á ýmsu eins og hér, en fyrir nokkrum
árum héldu menn að þeir gætu reist norska Holly-
wood í ríki olíuauðsins. Erlendir kvikmyndamenn,
sem hafði gengið illá í heimalöndum sínum, komu
til hjálpar, en því miður fór allt á hausinn, segir
Haddal.
Forsíðan
Myndin er í tilefni yfirlitssýningar Kjartans Guðjóns-
sonar í Hafnarborg. Þetta málverk Kjartans er frá
árinu 1951 og heitir „Maður og kona“.
Kjartan
Guðjónsson hefur átt samtal við blaðamann Lesbókar
í tilefni yfirlitssýningar og talar hann tæpitungulaust
um stofnanir myndlistarinnar á íslandi, sem hann tel-
ur aliar vera á villigötum og á leið með að verða fíla-
beinsturna listfræðinga, sem séu afætur á listinni.
STEFÁN ÓLAFSSON
Meyjarmissir
Björt mey og hrein
mér unni ein
á ísa- köldu -landi;
sárt her ég mein
fyrir silkirein
sviptur því tryggðahandi.
Það eðla fljóð
gekk aðra slóð
en ætlað hafði eg lengi,
daprast því hljóð,
en dvínar móð,
dottið er fyrra gengi.
Stórt sorgar kíf
sem stála dríf
stingur mig hveiju sinni,
það eðla víf
meðan endist líf
ætíð er mér í minni.
Dimmt hryggðar él
mitt þvingar þel
við þig ég hlýt að skilja,
þó finni eg hel
þá farðu vel
fagurleit hringa þilja.
Stefán Ólafsson, f. um 1610, d. 1688, varð stúdent úr Skálholtsskóla
um 1641, nam síðan guðfræði og fornfræði við Hafnarháskóla í nokkur
ár. Prestur í Vallanesi frá 1649 til æviloka.
Ö-fólkið
Aföstudagskvöldið settist
ég við sjónvarpið eftir
fréttir og hlakkaði heil
ósköp til að slaka á um
stund eftir tíu klukku-
stunda setu við skrif-
borðið. Á skjáinn kom
stúlka sem ætlaði að
kynna kvölddagskrána. Hún jhorfði framan
í íslensku þjóðina og sagði: Ö.
Mér fannst þetta einkar frumleg kveðja
og hlytu menn að lyftast í sætum sínum
allt frá Melrakkasléttu út á Gróttuvita af
unaðskennd á sál og líkama vinnulúinna
sjónvarpsáhorfenda. Ekki var þetta af illum
huga mælt, því að stúlkan var einkaralvar-
leg á svipinn. Og við, óbrotið alþýðufólkið,
leggjum það ekki í vana okkar að setja
spurningarmerki við tiltektir hins hámennt-
aða sjónvarpsfólks og hinnar tæknilærðu
sérmenntakynslóðar hljóðvarps og sjón-
varps. Þetta á bara að vera svona. Þetta
er hinn nýi stíll. Enda kom það á daginn.
Sekúndubroti síðar hélt stúlkan setningunni
áfram sem hófst á Ö. Hún sagði: Ö, gott
kvöld.
En hvað er ég að nölda? Þetta er Nýja
íslenskan sem útvarpsstjórinn er að innleiða
— algerlega ómeðvitað — í staðinn fyrir
þetta ógnarlega gamaldags fyrirbæri sem
menn einu sinni héldu að væri ástkært og
ylhýrt og tömdu sér skýran framburð og
vandað málfar.
Á ríkisútvarpinu virðist ríkja menningar-
legt stjórnleysi, því að engum virðist það
ljóst til hvers í ósköpunum er verið að halda
stofnuninni úti. Samt kviknaði ljós á dögun-
um. Það var þegar Persaflóadrápin hófust.
Þá spurðist það á stofnuninni að Stöð 2
hefði hafíð nætursendingar um gervihnött.
Á þeirri stundu varð það lýðum ljóst hver
eini og einasti tilgangur ríkissjónvarpsins
er að mati ráðamanna hennar: að keppa við
Stöð 2. Því að í skyndingu hlupu menn til
og sömdu við heimskulegt og innihaldss-
nautt breskt sjónvarpskerfí sem reynir (að
mestu án árangurs) að gera spennandi tölv-
uleik úr harmleik þjóðanna sem fást við
persónugerving Hitlers og Stalíns sameinað-
an í einum og sama manninum. Úr þessu
verður hinn ömurlegasta sápuópera með
dauðann að leiksoppi, sem ríkissjónvarpið
dælir inn á heimilin. Það yrði söguleg stund
ef ríkisútvarpið tæki á sig rögg og segði
við sjálft sig: Stöð 2 er okkur óviðkomandi.
Ríkisútvarpinu hefði aldrei átt að koma
til hugar að sækja um undanþágu frá skyld-
um sínum og ábyrgð. Og hveijar eru þær?
Svar: að minnast þess ætíð að ríkisútvarpið
er útvarp allra landsmanna, og þeir eru
ekki allir almæltir á enska tungu. Skag-
firski bóndinn eða reykvíska húsmóðirin
hafa varla haft mikið gagn af Sky-útsend-
ingu ríkissjónvarpsins eftir messutíma á
sunnudaginn var (17. feb.). Þar sátu þijár
persónur við borð. Við annan endann sat
fulltrúi Verkamannaflokksins með nýþveg-
ið, rauðbrúnt hár í bleikri skyrtu og það
æðislegasta hágræna skræpubindi sem ég
hef augum litið, og bunaði út úr sér í sí-
fellu, honum á hægri hönd snerpuleg, geð-
prúð kona í svörtum kjól með hvítu hálsl-
íni, fulltrúi Sósíaldemókrataflokksins, sem
tlaaði á ofsahraða en yfirvegað, en sá
grænskræpótti greip stöðugt fram í, og
töluðu þau hvort upp í annað. Fyrir hinum
borðendanum sat stillilegur, virðulegur og
brosleitur fulltrúi íhaldsflokksins, sem hafði
sig lítt frammi. Sá grænskræpótti bunaði
út úr sér af þeim óskapar hraða sem ég
hef aldrei heyrt meiri, og þegar sú í svarta
kjólnum (af miklum yfirburðum) sagði eitt-
hvað, greip hann strax fram í og þau töluðu
bæði í einu, og brátt kom að því að þau
þijú hnakkrifust og töluðu öll í senn af
miklum hita, því að tekist var á um grund-
vallaratriði breskra stjórnmála.
Eg skildi raunar aldrei hver þessi grund-
vallaratriði voru, og af hlaust hinn mesti
Babelsruglingur tungumálanna. Ég held að
fáir íslenskir hlustendur hafi heyrt orðaskil,
hvað þá merkingu. Hvorki gat ég heyrt né
skilið stóra kafla viðtalsins, en það er ekki
að miða við mig, því að ég byijaði ekki að
læra ensku fyrr en ég var orðinn níu ára,
var ekki orðinn túlkur fyrr en 13 ára, og
hef ekki dvalið í enskumælandi löndum
nema sex ár, þótt ég hafí að vísu skrifað
og talað ensku alla mína hundstíð. En hvað
um bóndann, húsmóðurina, skrifstofumann-
inn eða sjómanninn? Fyrir hveija var þetta
sent út óþýtt? Því er fljótsvarað. Fyrir stjórn-
endur ríkisútvarpsins sjálfa, sem gátu nú
stært sig af því að þeir væru ekki slakari
en Stöð 2. Samkeppnin lifí. Öllu er fórnandi
fyrir hana, einnig íslenskri tungu og menn-
ingu.
Á öldum ljósvakans berst ný akureyrska
um byggðirnar. Hún er ekki Ö-mál, heldur
E-mál. 0g hún er svona: Hér Enorðanlands
hefur Esnjóað mikið en LandsEbankahúsið
er ekki enn komið í Ekaf. — Einn af mínum
mestu uppáhaldsfréttamönnum, sem „stað-
settur“ er á Akureyri (þannig verða menn
að komast að orði ef þeir vilja tolla í tís-
kunni) er geysiduglegur að afla frétta, sem
mér finnst aldrei vera um neitt yfirborð
heldur alltaf um eitthvað sem máli skiptir.
Eigi hann margfaldan heiður fyrir starf sitt
sem fréttamaður. Hann tengir okkur Reyk-
víkinga, sem lifum hér plasttilveru á mal-
biki, við alíslenskan raunveruleika Iands-
byggðarinnar, hins eiginlega íslands. En
hann ætti að sýna framsögninni sama dugn-
aðinn og innihaldinu og fara í taltíma til
þessað útrýma þessum vágesti. Því að ég
skal segja ykkur (þótt það sé auðvitað
ímyndun mín) að þessi nýja akureyrarveiki
er farin að breiðast út. Ég tek eftir því að
fleiri og fleiri eru farnir að klippa sundur
orð og skjóta inn aukastaf. Um daginn tal-
aði einn fréttaþulurinn við Steingrím E.
Hermannsson, ég áttaði mig ekki strax á
því við hvern var átt, þar til upp rann ljós:
Þulurinn var ekki meðal Ö-fólksins. Hann
var í E-flokknum. Ég tek eftir því að enginn
í meistaraflokki Bjarna Fel er í E-liðinu.
Eru íþróttagarparnir orðnir helstu frum-
kvöðlar um lipra framsögn íslenskrar tungu?
Meira að segja er annar eins snillingur
og Viðar Eggertsson farinn að klippa orð í
sundur, og til þess að veslings sundur-
klipptu orðpörtunum verði ekki kalt hjúfrar
sig á milli þeirra E eins og mjúkur koddi.
Svona má ekki heyrast í leikhúsi. Hann
ætti að taka sér tíma í framsögn. Og hæg
eru heimatökin, því að færasti kennarinn
er Viðar Eggertsson, besti upplesari lands-
ins. Þannig þurfa menn sífellt að beijast
við að komast til sjálfs sín.
Meira að segja útvarpsstjórinn gæti lært
af sjálfum sér. Hann ætti að leita uppi fyrstu
ræðuna sem hann hélt á gamlárskvöld. Þar
talaði hann um það hve geysilega mikilvægt
væri fyrir þjóðina að efla íslenska tungu.
Talaði hann um hlutverk skólanna í því efni
og hlutverk heimilanna. En sennilega hefur
fallið niður í vélritun hlutverk ríkisútvarps-
ins sjálfs. Nú eru nokkur ár liðin með starfs-
reynslu sinni og því tími til kominn að ríkis-
útvarpið hefji hlutverk sitt til vegs og taki
að banna ölium þeim aðgang að hljóðneman-
um sem hafa ekki lipurt og ómþýtt tungu-
tak. Af því læra börnin, en ósiðina af tafsinu.
ÞÓRIR KR. ÞÓRÐARSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 2. MARZ 1991 3