Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1991, Page 4

Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1991, Page 4
Landið sem er ekki til að er sumardagur á Kirjálaeiði. Áðan, eftir að landamæri Finnlands og Sovétríkjanna voru að baki, veitti ferðalang urinn því óhjákvæmi- lega eftirtekt hvemig landið breytti um svip. Hinir gróskumiklu skógar Finnlands viku og Edith Södergran með köttinn sinn. Hún bjó með móður sinni í sumarhúsi fjöl- skyldunnar í Raivola, stundum við þröngan kost. Nú heyrir þessi staður til Sov- étríkjunum. Landið er ekki til Ég þrái Iandið sem ekki er til, veröldin sem er, heillar mig ekki. Ofið siifurlitum segir mánaskinið mér frá landinu sem ekki er til. Landinu þar sem óskir okkar rætast á undursamlegan hátt, landinu þarsem fjötrar manneskjunnar bresta, landinu þar sem við laugum sár enni okkar uppúr mánadögg. Villuráf var líf mitt. En eitt hef ég fundið og til einnar umbunar hefur önn mín sannarlega unnið, leiðarinnar til landsins sem ekki er til. í landinu sem ekki er til gengur unnusti minn um skrýddur glitfagri kórónu. Hver erunn usti minn ? Nóttin er dimm og stjömumar eru seinar til svars. Hverer unnustiminn?Hvaða nafn ber hann? Himnarnir hvelfast ofar og ofar og manneskjan týnist í endalausu myrkri og fær ekkert svar. En manneskjan er ekkert annað en spum, útréttar hendur hennar rísa hærra en allir himnar. Og svarið berst: Ég er sá sem þú elskar og um eilífð munt elska. (E.S. 1922) Landið sem fóstraði Edith Södergran og hún skynjaði í blóði sínu, er ekki lengur til. Eftir ÞORVARÐ HJÁLMARSSON við tóku feyskin og visin tré sem líkt og voru að sligast undan áþján eiturúrgangs, falli súrs regns. Stofnarnir stóðu berir, greinarnar brotnar og horfnar, þéttriðinn skógurinn er að verða dauðanum að bráð. Mökkur, sót og blýmeng- un fyllir vitin, hvarvetna ber umgengni mannanna virðingarleysi þeirra vitni, ekki síst um heimkynni þessara hávöxnu tijáa. Jámarusl liggur í valllendinu, afióga olíu- tankar og sorp er á víð og dreif á milli tijánna, átakanleg er ásýnd þessa lands. Það veldur engri furðu að ofangreint Ijóð eftir skáldkonuna Edith Södergran kemur í hugann, hér á eiði því er hún ól mestan hluta sinnar skammvinnu ævi, í landinu sem hún orti um og nefndi í ljóði, musteri guðs. Eftilvill er merking ljóssins orðin önnur nú en 1922 þegar það var ort og líklega hefur skáldinu ekki órað fyrir þeim hugleið- ingum er það kveikir í dag, þetta draum- kennda kvæði um mátt vonarinnar í hörðum og óvægnum heimi og gæsku þess er um eilífð vakir yfir vegferð manneskjunnar og veitir henni svar og líkn. En orð hennar hafa ræst á undarlegan hátt, umgengni þess fólks er nú ríkir yfír landinu fagra, skógum, bláum hæðunum í fjarska, vötnun- um og hægu klappi öldunnar við sendnar fjörur Finnskaflóans, umgengni þess fólks ber því ekki vitni að landið eigi sér djúpar rætur í arfleifð þess og 'fegurð þess hlýtur að vera því óviðkomandi eftir að hömlu- lausri nýtingu á gæðum þess lýkur. Landið sem fóstraði Edith Södergran og hún skynjaði í blóði sínu, er ekki lengur til. í raun og sannleika verður þessi hugsun þeim áleitin sem þennan ágústdag nýtur þeirrar reynslu að vera gestur í framandi landi, landinu þar sem Elías Lönnrot viðaði að sér efni í Kalevala og Jean Síbelíus sótti í arfleifð rúnasöngvaranna fomu, stef og minni í dulúðuga tónlist sína. Þetta er land Váinemöiens, hér lék hann kanteluna og fuglamir og öll dýr láðsins og lagarins komu til að hlýða á hann, drottning Tapíólu, ríki skógarins hlustaði hugfangin á leik hans og Atho, vatnaguðinn, braust uppúr jarð- skorpunni til þess að forvitnast um hveiju svo undurfagur hljómleikur sætti, máni og sól stóðu kyrr á himni. Síðast en ekki síst það land sem orðið hefur Iesendum Edith Södergrans hugstætt og er í dag útkjálki þess víðlenda ríkis sem hvað mestra breytinga er áætlað að taka á komandi tímum. Dyrnar að Sovétríkjunum eru hér og héð- an liggur Ieiðin í gegnum þéttvaxinn skóg- inn til borgarinnar Leníngrad, áður Péturs- borgar, sem ekki er síður hugstæð áköfum unnendum rússneskra bókmennta þessarar og fyrri aldar. Vyborg Áð er í Vyborg fyrrverandi höfuðstað Finn- lands sem sannarlega má muna fífil sinn fegri. Hér í botni Finnskaflóans ólst Edith upp, en hún var í heiminn borin í Pétursborg og gekk þar í þýskáh skóla. Skólafríunum og sumrunum eyddi hún hér eða í sumarhúsi fjölskyldu sinnar í Raivola, landsvæði á Kiij- álaeiðinu sem nú heyrir undir Sovétríkin eins og eiðið allt og heitir í dag upp á rússnesku Roshtshino. Vyborg er hrörlegur staður og ber mikilli niðumíðslu vitni. Bæjarstæðið er fagurt og auðsjáanlega hefur staðið hér fyrr- um blómleg byggð og verið gætt af íbúunum, virki stendur fyrir mynni flóans og beinir skotraufum sínum í átt til óboðinna gesta utan af hafinu. Finnar munu hafa áformað að sprengja þetta virki í Ioft upp á undan- haldi sínu í Vetrarstríðinu og fylltu það af dýnamíti. Á einhvem hátt tókst Rauða hem- um að gera sprengiefnið óvirkt og stendur því virkið á hæð sinni enn. Byggingamar í Vyborg bera það rússneska svipmót sem algengt er í eldri hluta Helsinki og er frá þeim tíma er rússneska keisaralýð- veldið réði löndunum báðum. En öfugt við Helsinki em gamlar stjórnsýslubyggingar keisaraveldisins hér í Vyborg í megnustu óhirðu og þeirra getur varla nokkuð annað beðið en niðurrif. Nýleg bygging stingur í stúf og á bakkanum við hlið hennar liggja tvö víkingaskip bundin við festar og eiga að minna á siglingar sænskra víkinga hingað, reyndar ríktu sænskættaðir menn hér fram eftir öllum öldum og var Edith Södergran af þeim meiði sprottin og orti Ijóð sín á móður- máli sínu, sænskunni. Þessi nýlega bygging hýsir Hótel Dmzhba og hér gefst mönnum kostur á að rétta úr sér eftir þreytandi ferð með langferðabifreiðinni. Ég bregð mér spölkom frá hótelinu og held inn á markaðstorgið, það er eins og heimur sá sem maður hefur séð í kvikmyndum frá milli stríðsárunum í Þýskalandi og austan- tjaldslöndunum, opnist þar á torginu ofor- vandis. Slíkur er klæðnaður fólksins sem þennan heita sumardag stendur í biðröð eftir kartöflum sem þijár konur klæddar einlitum sloppum og með rauðleita klúta vafna um höfuð sér deila út á meðal fólksins og selja af vikt sem gæti allteins verið frá dögum Fomgrikkja. Viðbrigðin fyrir hinn versluna- róða Vestur-Evrópumann era mikil og hér er önnur veröld en sú sem hann elur mann sinn að jafnaði í, en viðmót fólksins er gott og asi virðist enginn. Það fer um mann hálf- gerður hrollur þegar staðið er í fyrsta sinni frammi fyrir þeim vanda sem umbótasinnar í Sovétríkjunum eiga við að glíma, vandinn er ærinn og sárast er að horfa á ójöfnuðinn, hnarreista gæslumenn valdsins í stífpressuð- um herbúningum, fólkið klætt sem kotunga. En enginn hefur til þess leyfi að horfa á umkomuleysi annarra manneskja eins og um sýningu væri að ræða, svo ég sný aftur í fang dollarafrelsisins á Hótel Druzhba. Ekki er örgrannt um að einhverskonar sjálfsásökun geri vart við sig í þeim hópi er ég tilheyri og heldur þennan dag á vit ókunnra slóða og ævintýra með langferðabifreið finnskrar ferðakrifstofu. Ungur drengur stendur við bíldymar og grátbiður fullorðna ameríska konu um að gefa sér óupptekna gosflösku sem hún heldur á í hendi sér. Kon- an neitar, brosir vandræðalega og fer inn í bílinn, ekki þarf mikið mannvit til þess að verða þess áskynja að henni er brugðið. Mér er líka bragið, ekki vegna þess að framhleypinn strákur fékk ekki ósk sína upp- fyllta, heldur vegna þess að hér í Vyborg sleit Edith Södergran barnsskónum, skáld sem ég hef lengi haft mætur á, einkum fyrir lífssýn hennar sem lætur ekki bugast, trúir staðfast- lega á lífið og merkingu þess í samhljómi við æðri veru og vitund, þó erfiðleikar þeir er skáldið átti við að stríða á sínu stutta ævi- skeiði, væra nógir og brotið hefðu meðal- menni í spón. Þessi ungi betlidrengur, hvaða veröld stendur honum til boða hér í Vyborg? Hver verður lífssýn hans? Um það er erfitt Þetta er landið þar sem Elias Lönnrot viðaði að sér efni í Kalevala Ijóða- bálkinn. Finnski lista- maðurinn Axel Gallen-Kallela hefur gert frægar myndir við Kalevala- ljóðin og hér er ein þeirra. m

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.