Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1991, Qupperneq 6

Úr „Handfylli af tíma“, 1989. Leik-
stjóri: Martin Asphaug.
Úr „Skartgripaþjófnum“, ástarsögu úr
Oslo nútímans. Leikstjóri: Vibeke
Lökkeberg.
Úr „Húð“, sem fjallar um sifjaspell.
Leikstjóri: Vibeke Lökkeberg.
NORSKAR KVIKMYNDIR í KULDA OG TREKKI
Nú skyldi reist norsk Holly-
wood í ríki olíuauðsins
norskar kvikmyndir við þá kröfur að allt
skuli lúta siðrænu raunsæi, vera í sam-
hengi, rökrétt og hafa skiljanlegan til-
gang. Lochen gerði seinna myndir sem
fyldu því kjörorði Frakkans Jean-Luc God-
ards að sérhvert verk skyldi hafa upphaf,
meginefni og endi. En ekki endilega í þess-
ari röð. Og Lochen hefur sagt um mynd
sína Motforestillinger (Mótbárur), semtek-
in var á sex tuttugu mínútna langar spól- ■
ur, að það væri nokkuð sama í hvaða röð
spólurnar væru sýndar.
En til þess nú að gera Lochen og öðrum
síður tilraunaglöðum kvikmyndagerðar-
mönnum kleift að starfa, var komið á fót
opinberu sjóðakerfi. Slíkt er án nokkurs
vafa frumforsenda þess að halda úti kvik-
seinni hluti
rátt fyrir ágætt framlag margra af frumherjum
norskrar kvikmyndagerðar, er þó vart hægt
að tala um verulega listrænt handbragð á
norskum kvikmyndum fyrr en komið er fram
á sjöunda áratuginn og jafnvel þann áttunda.
Ekki má þó gleyma eina kvikmyndamód-
ernista Noregs sem rís undir nafni, Erik
Loehen, sem árið 1959 kom fram með
mynd sína Jakten (Veiðiferðin), samtímis
því sem franska nýbylgjan reið yfir. Með
aðstoð klippigræjanna þeysir hann með
fullri meðvitund um tíma og rúm, draum
og veruleika, víkur frá viðtekinni tímaröð,
stígur upp fyrir orsök og afleiðingu en
einmitt þessi atriði hafa alla tíð rígbundið
myndagerð fyrir svo lítinn markað og án
þess hefði hreinlega ekki verið hægt að
líta á kvikmyndina í Noregi sem listrænt
tjáningarfonn.
Á sjöunda áratugnum kom svo fram ný
kynslóð kvikmyndagerðarmanna, sem sótti
innblástur í frönsku nýbylgjuna og aðrar
stefnur sem frískandi úði stóð af til Norð-
urálfu. Þetta fólk fór ekki bara í bíó til
að sjá nýjustu myndirnar heldur gerði það
hugblæ þeirra að sínum og fór því næst
til útlanda að afla sér menntunar í kvik-
myndage'rð.
í fremstu röð þessa fólks er Anja Breien
sem nær að tvinna saman tilfinningaleg
gönuhlaup og fagmannlega yfirvegun í
úrvinnslunni. Hún ætlaði að verða kjarn-
eðlisfræðingur en lenti þess í stað í kvik-
myndaskóla í París. Á miðjum áttunda
áratugnum vakti hún fyrst verulega at-
hygli eftir að hafa getið sér orð sem efni-
legur kvikmyndagerðarmaður með mynd-
inni um Jostedalsrypa (Rjúpuna í Josted-
al) sem segir frá stúlku í undrafagurri
fjallabyggð í Vestur-Noregi, sem ein lifir
af Svartadauðann um 1350. En það varð
sem sé Hustruer (Eiginkonur) frá 1975
sem aflaði höfundi sínum almennrar viður-
kenningar enda talin fýrsta feminíska
kvikmyndin í Noregi; þessi frísklega mynd
greinir á gamansaman og nýstárlegan
hátt frá þremur gömlum bekkjarsystrum
sem hittast í partíi og skiptast á flissi og
reynslu. Árið 1985 kom Hustruer ti ár
etter (Eiginkonur tíu árum síðar) þar sem
tónninn er myrkari, vonbrigðin greinilegri,
en hin sjálfsprottna tilfinning úr fýrri
myndinni er þó enn á sveimi þótt hljótt
fari. Breien tók þátt í aðalkeppni Cannes-
kvikmyndahátíðarinnar árið 1979 með
gamanmyndina Arven (Arfurinn), sem að
vissu leyti var undir áhrifum frá léttleika
Rossinis en jafnframt kom þar fram hin
dæmigerða norska græðgi sem svo ein-
kennandi er fyrir samtímann. Anja vann
til verðlauna á Feneyja-hátíðinni 1982 fýr-
ir myndina Forfolgelsen (Ofsóknin) þar
sem enn á ný er horfið til norskrar fjalla-
byggðar á miðöldum og aðalpersónan er
kona.
Hinum margbrotna niunda áratug —
aldrei fyrr hafa umskipti orðið svo oft og
svo mörg í norskri kvikmyndagerð — má
í grófum dráttum skipta í tvennt. í fyrsta
lagi koma konur og börn í nokkurs konar
sigurgöngu feminismans. Auk Önju Breien
var Laila Mikkelsen í miklum ham, ekki
síst í myndinni Liten Ida (ída litla), þar
sem ída var dóttir svökallaðrar þýskar-
atæfu, fædd meðan á hernámi Þjóðveija
Til landsins tóku að
flykkjast frá
enskumælandi löndum
kvikmyndagerðarmenn
sem ekki hafði auðnast
að fjármagna verkefni sín
í heimalandinu — og var
það auðnuleysi reyndar
engin tilviljun.
EftirPER HADDAL
Úr „Hlaupastelpunni“, mynd sem gerist í Bergen eftir stríðið. Leikstjóri: Vibeke Lökkeberg.