Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1991, Blaðsíða 8

öskrar: „Gerðu línurnar, helvítis tíkin þín.”
Stúlkan tekur lítið glas úr öðrum hliðarv-
asa leðutjakka síns. Hellir úr því ofan á
mælaborðið. Það glitrar á kristallana í
grænu blikinu. Fíngerðir fingur hennar
fálma eftir rakvélarblaði í hinum vasanum.
Finna blaðið og draga það út. Það glampar
á kalt stálið í birtunni. Hún heggur í krist-
allana með blaðinu, heggur, skefur, heggur,
skefur. Myndar tvær línur úr kristöllunum
og réttir manninum svo upprúllaðan þúsund-
kall. Hann beygir sig fram og sýgur í báðar
nasirnar.
Höfuð hans kippist aftur og handleggirn-
ir stífna á stýrinu. Skrokkurinn tekur kipp
þegar bensíngjöfin er kýld í gólfíð.
„HRRRRAÐI er allt sem þarf.” Orðin
spýtast út milli vara hans. Augnaráðið bloss-
ar upp um stund en dofnar svo aftur. Lífið
fjarar hægt úr augunum. Þau verða tóm,
opin án þess að sjá, horfa án þess að skynja.
Sjáöldrin á stærð við krónupeninga. Suð-
bylgjur líða frá gagnaugum aftur í hnakka.
Heili hans nemur ekki annað. Það slaknar
aðeins á upphandleggsvöðvunum og værð
færist yfir innviði skrokksins. Hjörtu þeirra
beggja slá um stund í takt við hrynjandi
vélardrunanna.
Þokan þéttist. Brátt er hún orðin mjólkur-
hvítur veggur sem gular tungur ljósanna á
skrokknum ná vart að bijótast í gegnum.
Eitt augnablik leiftrar á stórt rautt skilti
sem hverfur í þokuvegginn. Stúlkan kippist
við.
„Hvað var þetta?” spyr hún og snýr sér
að manninum.
Engin viðbrögð.
„Hvað var þetta?” kallar hún hærra og
hristir manninn til.
„Hvað?”
„Skiltið.”
„Skiltið?” Hann snýr sér að henni. Þunn-
ar varirnar stríkka í glotti. „Ertu nokkuð
að koksa á því?” spyr hann.
„Stoppaðu. Það er eitthvað að hér. Stopp-
aðu,” biður hún.
„í helvíti. Náðu í aðra flösku aftur í. Það
er kominn tími á annan sjúss. Við náum ...”
Stúlkan öskrar. Langdregið ómannlegt
óp um leið og rennilegur skrokkurinn skell-
ur á öflugri stálkeðju sem strengd er þvert
yfir steypubandið. Stólparnir sem halda
keðjunni rifna upp og hverfa á eftir skrokkn-
um út í tómið. Oskrið fjarar út og drukknar
svo í sprengingu sem slær gulrauðum
bjarma á þokuvegginn. Bálið deyr fljótt.
Þögn?
Höfundur er blaðamaður
MYND: PÁLL SOLNES
BLÝHAU SINN
- örsagaeftirFriðrik
Indriðason
Rennilegur dökkur skrokk-
urinn klýfur náttmyrkrið
án mótstöðu. Þéttur,
glansandi. Kjölfar hans
tætir kyrrðina sundur og
, saman í taktfastri hrynj-
andi vélardrunanna.
Pústflækjur?
Steypubandið rúllar látlaust undir breiða
grófskoma hjólbarðana. Krómfelgur?
Grænleitt blik mælaborðsins lýsir upp tvö
andlit innan skrokksins. Föl andlit. Augu
þeirra tóm, opin án þess að sjá, horfa án
þess að skynja. Steypubandið endurspeglast
í sjáöldrunum. Leið án endaloka?
Þokuslæður leggur yfir steypubandið.
Glansandi skrokkurinn þeytir þeim til og
frá. Trylltur dans þeirra á vélarlokinu kveik-
ir líf í augum annars andlitsins. Augum
stúlkunnar.
„Guð, eigum við ekki að slá af? Við verð-
um að slá af,” hrópar hún.
Engin viðbrögð.
„Við drepum okkur ef við sláum ekki
af,” röddin er næstum biðjandi, þynnist út
í hvískur. Langir fíngerðir fingur stúlkunnar
með dökkrauðar neglur sem lýsir af í græn-
leitu blikinu læsast um upphandlegg manns-
ins. Hrista hann til.
Það umlar í honum.
„Þú verður, þú verður að . . .”
Maðurinn grípur snögglega þykkri hendi
um slétt dökkt hár stúlkunnar og keyrir
hnakka hennar aftur. Hún hljóðar.
„Hættu þessu væli. Yið verðum að fara
hraðar. HRAÐAR. Hraði er allt sem þarf,”
urrar hann. Höndin sleppir takinu á hári
stúlkunnar. Hann þreifar með henni milli
Ieðurklæddra fóta sinna að flöskuhálsi sem
klemmdur er í klofinu. Þykk höndin strýkur
niður flöskuhálsinn, grípur um hann og lyft-
ir að þunnum vörum. Maðurinn teygar stór-
um og grýtir svo flöskunni aftur í skrokkinn.
„Ég er orðinn leiður á að drekka þetta
sull. Gerðu línur á mælaborðið, feitar lín-
ur,” skipar hann stúlkunni.
„Nei, ekki meira, guð ekki meira,” hvísl-
ar hún en orðin drukkna í vélardrununum.
Hann grípur aftur um hár hennar og
Beinahrúgan í Beinahelli Surtshellis. Stórmerkar minjar um vist Hellismanna á
10. öld eru nánast horfnar.
gengilegri með göngustígum og jafnvel raf-
lýsingu. Ganga þarf frá því af sérstakri
snyrtimennsku. Þá þarf að þrífa þessa hella
rækilega og er það mikið verk. Þessir tveir
hellar í raun er þetta einn hellir eru afar
sérstæðir og þekktir um allan heim. Þeir
hafa mikið aðdráttarafl fyrir ferðamenn.
Þó svo að búið sé að skemma í þeim allt
sem skemma má, þá er þó beinagrindin
eftir, og hún ekkert smáræði. Gera mætti
þessar endurbætur fyrir almennafé og
ástæðulaust að spara, því þetta skilar sér
margfalt, þó óbeint sé að nokkru leyti. Ég
vil benda á að Surtshellir var til skamms
tíma jafnfrægur Geysi í Haukadal á alþjóð-
legum vettvangi og hefur merka sögu.
Vernda þarf Víðgelmi, þegar hann opn-
ast. Það þarf að loka honum með ramm-
gerðu rimlahliði rétt innan við þrengsiin í
mynni hans. Gera þarf á honum fræðilega
úttekt og reyndar hreinsa hann einnig. Að
því loknu má íhuga að opna hann að nokkru,
fyrir litlum hópum ferðamanna með leið-
sögn, köld raflýsing kemur til greina. óhöml-
uð umferð ferðamanna um þennan helli er
afar vafasöm og mun m.a. kosta það sem
eftir er af dropateinum í hellinum. Fleira
kemur til, stærð Víðgelmis og lengd gera
hann að náttúrufyrirbrigði á heimsmæli-
kvarða og þess vegna er ástæða til að
tryggja verndun hans í heild, og þess sem
eftir er af viðkvæmum hraunmyndum í hon-
um.
Loka þarf nokkrum hellum fyrir nánast
allri umferð, sérstaklega er mikilvægt að
loka Jörundi tryggilega og einnig jafnvel
ónefndum helli í Leitahrauni semkallaður
hefur verið Árnahellir, er það auðvelt. Gull-
borgarhellana mætti taka fyrir og vernda
betur, fleira mætti nefna.
Lokanir og framkvæmdir þurfa að vera
í náinni samvinnu við heimamenn. Mikil-
vægt er að þeir hafi a.m.k. einhveija um-
sjón með hellunum, fáist þeir til þess, gegn
viðeigandi þóknun, í samvinnu við Náttúru-
verndarráð eða e.t.v. Hellarannsóknafélagið.
Setja þarf upp skilti með upplýsingum
og leiðbeiningum ásamt korti í eða við niður-
föll í mörgum þekktum hellum. Sennilega
er rétt að hafa samráð við Hellafræðifélag-
ið um þetta atriði.
Vafasamt finnst mér að kynna lítt þekkta,
viðkvæma hella á opinberum vettvangi án
þess að ganga tryggilega frá verndun þeirra
fyrst. Rétt er sennilega að tilkynna fund
nýs hellis sem trúnaðarmál til Hellarann-
sóknafélagsins.
Á ýmsu er tekið í þessari grein. Það
gæti orðið prófsteinn á Hellafræðifélagið
að vinna farsællega að þessum málum. Það
er alveg ljóst að hraunhellarnir okkar eru
afar sérstæðir og hafa mikið aðdráttarafl.
Það má nýta þetta aðdráttarafl betur í ferða-
mannaþjónustu og hafa af því beinar og
óbeinar tekjur, um leið verður að hindra
eyðileggingu nýrra hella og eins eyðilegg-
ingu þess, sem enn er óskemmt í þekktum
hellum. Sennilega er tímabært að halda
ráðstefnu um hraunhellana. Þá ráðstefnu
þyrftu að sitja aðilar frá Hellarannsóknafé-
laginu, Náttúruverndarráði, e.t.v. Ferða-
mannaráði, heimamenn af hellasvæðum og
allir þeir sem áhuga hafa á verndun og
nýtingu hellanna. Auk þess sem vernda
þarf hellana, má nefnilega nýta þá töluvert
í ferðamannaþjónustu. Sjónarmið geta ska-
rast verulega en ég tel ekki svo erfitt að
sameina þau að verulegu leyti. Nýtingin
verður þó engin ef ekkert verður að gert,
hellarnir skemmast áfram, vei'ða innantóm-
ar holur fullar af rusli og okkur til ævar-
andi skammar.
Grein þessi var skrifuð nokkru áður en
Víðgelmir opnaðist þann 5. október sl.
Ætlunin með henni var að réttlæta fyrir
fólki takmörkun á umferð um hellinn. Hella-
rannsóknafélag íslands brást fljótt við og
bauð landeigendum að smíða járnhliðið og
koma því fyrir rétt innan þrengslanna í
mynni hellisins. Að fengnu samþykki Nátt-
úruverndarráðs og landeigenda var hliðinu
komið fyrir þann 19. okt. sl.
Vera má að ekki séu allir samþykkir svona
Iokunaraðgerðum. Það hefði þó verið um-
hverfisslys ef ferðamönnum hefði verið
hleypt óheft í hellinn og vil ég biðja fólk
að sýna því skilning.
Höfundur er augnlæknir og einn af okkar reynd-
ustu hellamönnum.