Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1991, Side 3

I.ESBflg
M O R G U N B L A Ð S I N S
lltgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
I stað höggmynda af kóngum og herforingjum á
hestbaki, sem sjálfsagtþótti að setja upp átorgum
framá þessa öld, er nú sózt eftir áhrifamiklum,
ftjálsum listaverkum. Einkum er það skúlptúr, sem
þá er stækkaður til að gefa honum aukinn slag-
kraft. Skúlptúrinn á myndinni er úr áli eftir hjónin
Birgitte og Martin Matschinsky-Denninghof, og
hefur verið reistur í miðborg Berlínar. Þar var fyr-
ir annar skúlptúr og ekki síður áhrifamikill: Kirkj-
an, sem látin var standa eins og hún leit út eftir
orrustuna um Berlín 1945.
Móðurmálið
„...margt má finna líkt með málræktarstefnu
undanfarinna áratuga og sjúklingi sem ekki þorir til
læknis en kýs þess í stað að reyna ýmsar smáskamm-
talækningar”, skrifar Ragnheiður Briem, íslenzku-
kennari við MR í mikilli ádrepu, sem ber yfirskrift-
ina: Lasarusarstefnan - óheillaþróun í meðferð ís-
lenskrartungu.”
Svavar
„Áður en Svavar kastar sér út í listina hefur hann
hefðbundinn vinnuskóla að baki, sveitastörf, pakk-
húsmennsku, að drepa fyrir fisk í lóninu og veiða
úr vötnum og ám”, segir Thor Vilhjálmsson, í kafla
úr bók, sem hann hefur skrifað um Svavar Guðna-
son málaraog senn kemur út.
Kolagrafir
hafa nýlega fundizt við Bláfell á afrétti Bisk-
upstungna, þar sem nú er að segja má örfoka land.
Þetta ásamt einstaka háum torfum, sem þar standa
eftir, styður þá kenningu, að veðurfar hafi verið hlýrra
og landið viði vaxið fyrir mörgum öldum. Sturla Frið-
riksson, náttúrufræðingur, hefur hugað að kolagröf-
unum.
TÓMAS GUÐMUNDSSON
Hótel Jörð
Tilvera okkar er undarlegt ferðlag.
Við erum gestir og hótel okkar er jörðin.
Einir fara og aðrir koma í dag,
því alltaf bætast nýir hópar í skörðin.
Og til eru ýmsir, sem ferðalag þetta þrá,
en þó eru margir, sem ferðalaginu kvíða.
Og sumum liggur reiðinnar ósköp á,
en aðrir setjast við hótelgluggann og bíða.
En það er margt um manninn á svona stað,
og meðal gestanna er sífelldur þys og læti.
Allt lendir í stöðugri keppni’ um að koma sér að
og krækja sér í nógu þægilegt sæti.
En þó eru sumir, sem láta sér lynda það
að lifa úti’ í horni, óáreittir og spakir,
því það er svo misjafnt, sem mennirnir leita að,
og misjafn tilgangurinn, sem fyrir þeim vakir.
En mörgum finnst hún dýr þessi hóteldvöl,
þó deilt sé um, hvort hótelið sjálft muni græða.
En við, sem ferðumst, eigum ei annars völ.
Það er ekki um fleiri gististaði að ræða.
Að vísu eru flestir velkonmir þangað inn,
og viðbúnaður, er gestirnir koma í bæinn,
og margir í allsnægtum una þar fyrst um sinn.
En áhyggjan vex, er menn nálgast burtferðardaginn.
Þá streymir sú hugsun um oss sem ískaldur foss,
að allt verði loks upp í dvölina tekið frá oss,
er dauðinn, sá mikli rukkari, réttir oss
reikninginn yfir það, 'sem var skrifað hjá oss.
Þá verður oss Ijóst, að framar ei frestur gefst
né færi á að ráðstafa nokkru betur.
Því alls, sem lífið lánaði, dauðinn krefst,
í líku hlutfalli og Metúsalem og Pétur.
Tómas Guðmundsson, f. 1901, d. 1983, var frá Efri Brú í Grjmsnesi, en
átti lengst af heima í Reykjavík. Tómas er eitt af ástsælustu skáldum
þjóðarinnar á þessari öld og telst brautryðjandi í því meðal hérlendra
skálda að gera borg og borgarlíí að yrkisefni.
að er sitthvað, sem veldur
mun á fólki í hinum ýmsu
þjóðlöndum og mestu
veldur um lega Ianda á
hnettinum og þar af mis-
munandi hitastig og veð-
urfar, og það hvort-
tveggja hefur valdið mis-
munandi atvinnuháttum sem hafa sett mark
sitt á fólkið í aldanna rás. Af þessu hvoru-
tveggja, náttúrufari landa og rótgrónum
atvinnuvegum má kenna mikils munar á
fólki hinna ýmsu þjóða.
Annarskonar fólk er í harðbýlum löndum
en fijósömum, svo sem akuryrkjulandi með
langt sumar, og í því landi þar sem menn
hafa róið til fiskjar á úfið haf eða elt rollur
um kletta og klungur og sótt allt sitt undir
högg og haft yfir sér langan vetur og dimm-
an. Menn geta alltaf verið að uppgötva eitt-
hvað nýtt fyrir sjálfum sér, ef þeir eru þann-
ig gerðir, og það var á dögunum að ég
uppgötvaði að ísland er of hjóðbært fyrir
þjóðina, og alla óreiðuna í sálarlífi þjóðarinn-
ar mátti rekja til þessa að hinn minnsti
hávaði bergmálaði í fjöllunum og magnaðist
í öskur. Þessi uppgötvun kom þar yfir mig,
sem ég dvaldi erlendis í landbúnaðarhéraði,
þar sem skógar miklir girtu af akra og vegi,
og hlífðu mannfólkinu við hávaða. Þarna
blakti ekki hár á höfðu þann tíma, sem ég
var þarna og þó komið fram á haust. Þótt
Þjóð án
bílar ækju um vegi, þá kæfðu skógar beggja
vegna vega svo hljóðið að það rauf ekki
kyrrðina og friðsældina. Þarna var ekki
langt á milli húsa en þó sá ég ekki hús
nágrannans né heyrði hvað hann var að
aðhafast. Hann var ekki inná mér með sitt
bras. Ég veit því ekki hvort einhver þeirra
hefur sprengt í loft upp kofann sinn meðan
ég dvaldi þarna, og ef hapn hefur rifizt við
kellu sína eða skammað krakkagemlingana
hefur það farið framhjá mér. En trúlega
hefur ekki verið um slíkt að ræða, þótt ég
sæi ekki fólkið heima við sá ég því bregða
fyrir í sveitaþorpinu og það hafði greinilega
dregið dám af umhverfi sínu. Það var kyrr-
látt, lágmælt og vingjarnlegt eins og um-
hverfi þess._
Eins og Islendingum er tamt, stöddum
erlendis, hugsaði ég heim. Það er sagt um
okkur íslendinga, að við séum sífellt tuð-
andi á samanburði á því, sem við sjáum og
kynnumst í útlandinu og því sem við þekkj-
um heima. Þetta fylgir líklega mörgu smá-
þjóðafólki og þá ekki sízt okkur, sem komum
úr einangrun og erum að leita okkur að
fótfestu í heiminum umhverfis okkur og
teljum okkur nauðsyn á að taka upp sem
kyrrðar
mest af siðum og háttum þess umhverfis.
í hinu kyrrláta umhyerfi mínu varð mér
hugsað til þess að á íslandi er ekki settur
svo bíll í gang eða traktor í íslenzkri sveit,
að ekki berist hávaðinn um alla sveitina og
íjúfi hina gömlu góðu sveitakyrrð, og í þorp-
um okkar og bæjurn veit allt þorpið eða
bæjarhverfið ef kona hastar á krakka heima
við hús sitt og sé ræstur bíll árla morguns
vaknar allt þorpið eða hverfið. En það eru
ekki bara vélar sem valda hávaða, sem berzt
langa vegu heldur hin smæstu hljóð. ísland
var ekki búið undir vélaöld, hefur ekki gert
ráð fyrir vélum. Hvar ætli að það gæti gerzt,
nema í þessu hljóðbæra landi, sem kunningi
minn að vestan kvartaði um við mig ný-
lega. Hann sagðist ekki fá svefnfrið þegar
húsbóndinn í næsta húsi væri í landi fyrir
því sem væri að gerast í hjónarúminu og
væri þó húsið hans hinum megin götunnar.
Þetta gæti ekki gerzt í skóglendi. Við íslend-
ingar erum sem sé vegna nektar landsins
með hávaða hvers annars inná okkur í allan
máta. Það kann að vera rétt að við íslending-
ar séu jafnan svo stútfullir af skoðunum
að okkur sé ekki gefið að hlusta nema á
sjálfa okkur og því reynum við að hafa sem
hæst til að heyra í sjálfum okkur. Þetta
eykur náttúrlega á þjóðarhávaðann.
Ég er sem sé kominn að þeirri niður-
stöðu, að þessi þjóð sé orðin skuðærð af
eigin hávaða og vélagný og hávaða kjapta-
gangi og valdi því, sem ofan segir, hvað
landið er hljóðbært í nekt sinni, hávaðinn
sé kominn í sálarlíf þjóðarinnar. Kyrrlát
hugsun horfin með þjóðinni.
Þessa niðurstöðu mína má ekki taka svo,
að ég vilji skógklæða ísland, það er nú eitt-
hvað annað, ég var nefnilega ekkert hrifinn
af að aka um veg eða standa á hlaði og sjá
ekki nema í næsta tré. ísland á að vera
eins og það er, land víðáttusjónar til fjalla,
.ekki hærri skógur en kjarr í hlíðum, en
mýrar neðra með fuglakvaki sem berst
langa vegu og árniðinn vil ég ekki missa í
skóg. Okkur hefur þó reynst vel skógur í
bæjum þann stutta tíma, sem hans nýtur
við á sumrum. — En það nægir enginn skóg-
ur til að lægja hávaðamengun þjóðarsálar-
innar. Hún er kannski ekki svo mjög af því
vonda, hún heldur þjóðinni vakandi í hugs-
un, þótt á þeirri hugsun sé sá galli, að hún
er víðáttuhugsun — hugsað er í allar áttir
í einu. — Það gæti lagazt með tíu þúsund
blaðsíðna reglugerð EB. (Ekki rugla saman
ES og EB, og muna þó hið fornkveðna um
skrattann, ef honum er réttur litli fingur.)
ÁSGEIR JAKOBSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. NÓVEMBER 1991 3