Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1991, Blaðsíða 10

Á víð og dreif
„Ef tungan
breytist
breytist
landið með
99
• • •
Eiríkur Jónsson skrifar
grein í Lesbók
Morgunbiaðsins 2.
febrúar sl., þar sem
hann víkur að áhrif-
um íslenskra alda-
mótamálara á land-
syn Halldors Lax-
ness. Eins og kunnugt er, er Eiríkur
Jónsson manna kunnugastur verkum
Halldórs Laxness og rótum þeirra og
aðföngum (sbr. Rætur íslandsklukkunn-
ar Rv. 1981). í greininni vitnar Eiríkur
til inngangs Halldórs Laxness að lista-
verkabók Jóhannesar Kjarvals, sem kom
út 1950. Höfundur inngangsins telur,
að Konráð Gíslason hafi komið málverk-
um aldamótamálaranna af stað, „rétt
eins og skáldskapnum, þ.e. innblásnum
náttúruskáldskap Jónasar Hallgrímsson-
ar áður", en í draumvísu Konráðs segir:
„landið er fagurt og frítt og fannhvítir
jöklanna tindar, himinninn heiður og
blár, hafíð er skínandi bjart”. Draumvís-
an, kveðskapur Jónasar og áhrif hvors
tveggja á íslensk skáid aldarinnar og
ekki síst á „myndskáldskap landnáms-
manna íslenskrar myndlistar”, (Eiríkur
Jónsson) eru ótvíræð.
Halldór Laxness hefur mörg orð um
þessi áhrif á Þórarinn B. Þorláksson og
Ásgrím Jónsson og síðan lýsir Eiríkur
þeim áhrifum sem myndir þeirra, dá-
semd blárrar fjarlægðar, sem einkennir
verk þeirrá, hafi haft á texta Halldórs
í Heimsljósi og víðar. Eiríkur birtir texta
þessu til staðfestingar og sýnir með
þessu fram á tengsl verka málaranna
við texta skáldsins.
Áhrif skáldskapar á málaralist og
öfugt eru skilgreind af Eiríki Jónssyni.
Jónas Hallgrímsson sýndi okkur’landið
í nýju ljósi og þannig móta skáld og lista-
menn „samstillingu verks og sýnar”.
Lévy-Strauss skrifar ungum málara
hugvekju um málaralist undanfarinna
alda. Hann segir að sú kenning að ljós-
myndin hafi tekið við af málverkinu
vekji með sér furðu og undrun. Da Vinci
skildi fullkomlega fyrsta boðorð málara-
listarinnar, að aðskilja og raða þeim
áhrifum sem skilningarvit okkar og sýn
og næmi verða fyrir að utan, frá náttúr-
unni og lifandi heimi. Með því að vinna
úr þessum áhrifum, sleppa, og auka
vissa þætti, skapar listamaðurinn heild
sem er ákaflega fjarri því að vera eftir-
mynd í átt við ljósmynd. Hann skapar
og lífgar og skapar persónulegan stíl
með verkum sínum. Frelsi ljósmyndar-
innar er ekkert. Hún er þrælbundin tak-
markaðri skynun frumstæðrar tækni,
sem er frumstæð miðuð við dýpt skynj-
unar góðs málara á fyrirmyndinni. Því
er frasinn um að ljósmyndin komi í stað
málverksins marklaus og er nú orðin
nokkuð öldruð markleysa frá því að hún
tók að hljóma um og eftir miðja síðustu
öld. Það er þessi afstaða sem birtist í
list aldamótamálaranna og arftaka
þeirra, sem allir skynja landið hver á
sinn hátt, og kveikja listar þeirra var
orðið.
Sama á sér stað í orðlistinni, skáldin
skynja umhverfi, líf og land algjörlega
persónubundið og þannig lifir orðið og
breytir meira að segja gijótinu. „Hvað
átti ég að mála, þegar ég kom hingað
frá útlöndum?” sagði Jóhannes Sveins-
son Kjarval. „Gijót” svaraði hann sér
sjálfur. Og hann málaði gijótið svo að
það lifnaði á striganum. Og snjallir
málarar mála birtuna eina, víddir og
andrúmsloft festingarinnar. Draumvísan
varð kveikja að nýrri sýn í orðum og
lifnaði á striganum og orðin breyta land-
inu: „Ef tungan breytist, breytist landið
með/stór eyja gerð úr orðum” og síðar
í sama ljóði „silfurbláar borgir/á borð
við gamla Eyjafjallatind/sem Jónas reisti
á ferð hér fyrir sunnan.” ■(Úr óbirtu ljóði
eftir Kristján Karlsson, birt með leyfi
höfundar.)
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
ÞÓRÐUR G. HALLDÓRSSON
Til þín sem drepur
Við hamraborg og hátt í fjöllum,
helst sem lengst í burt frá öllum,
gott mitt taldi griðaland.
En þótt ég haldi heims á enda
og hafi löngun til að lenda,
er gleðin bundin sorg í bland.
Fleygist ég því fjalla í milli,
til að forðast þeirra hylli,
sem mig merkja sína bráð.
Því hvar sem mínir krepptu fætur,
kunna að vilja festa rætur,
er mér bruggað banaráð.
Dýrsins eðli dæmi ég eigi,
þótt dapurt sé, en frá því segi,
að oft við verðum val að bráð.
En því skal sá, er sjaldan angrar
sífellt hungur, nætur langar,
vera okkar dauða háð?
Nægir ekki níðþung kista,
næstum margra vikna vista,
fylltri upp að efstu rönd.
Nýturðu ekki fegurð fjalla,
finnurðu ekki dýrðina’ alla,
án morð-tólsins þér við hönd?
Ef helst þið nærri hungurmorða,
og hefðuð ekkert til að borða,
nema bliknuð blöð af storð,
ég eflaust mundi geði glöðu,
úr giljum þreyta flugi hröðu,
beint á ykkar veisluborð.
Komí að þeim dýrðardegi,
að dag hvem ég við böm mín segi,
- nú fyllir friður Guðs um grund -,
svo lyng í mó og lauf af greinum,
skal leyft að nærast hverjum einum,
án geigs eða’ ótta af dauðastund.
Nú óðum hylur teppið hvíta,
hvar sem augum ber að líta,
fönnin hrannast föl á grund,
er sem hulið helgidómi,
kvaka fuglar lágum rómi,
- færið okkur frið um stund -.
Höfundur er fyrrverandi fasteignasali.
SIGURBORG
JÓNSDÓTTIR
í takt við
tímann
Hjarta þitt slær í takt við tímann
strax í upphafi
Óskrifuð blöð — ofgnótt af engu
krefja þig svars
Hugsaðu hratt
hugur og hönd vinni saman
vandi málfar viðstöðulaust
Þú staldrar við stafi
en storkandi stundaglasið
heldur sínu striki
Að fikra sig áfram
boðar feigð til falls
Augu þín gráta af gremju
yfir gleymdri spurningu
og í gegndaiiausum metnaði
þínum
ertu mörkuð í framan
eitt augnablik
sem miskunnarlaus tíminn
hafi ofið þjáningar alheims
á andlit þitt
Þegar þungir skapsmunir þínir
flæða — blæða yfir bakka sína
skundar skynsemin á brott
um stund
Höfundur er skrifstofumaður á sjúkrahús-
inu í Keflavík.
GUNNHILDUR SIGURJÓNSDÓTTIR
Langömmu- kistan / kistunni sinni geymdi hún dýrgripi sína Þar var kandís sálmabók silkislæður og kannski gimsteinar Guðs Gengið tii móts við vorið í Ijósaskiptum leiði ég hest eftir hjarnUögðum vegi Geng hægt í takt við hófasmelli
í dag er kistan vopnabúr sonar míns Jamaika Fólk sem er kyrrt Heitur andardráttur liðast út í bleikan bjarma himins Við hvert skref hvíslar rödd í hjarta mínu það vorar það vorar
situr stendur meðfram götum uppvið slitin hús í dyragættum Og framundan er ekkert nema fegurð ijallsins
tómleiki í augum þvottur á snúrum dauður hundur á götunni
aðgerðarleysi tímaleysi tannleysi allsleysi Hrægrammar sveima yfir Höfundur býr I Reykjavík.
0