Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1992, Blaðsíða 12

RANNSOKN I R
I S L A N D I
Umsjón: Sigurður H. Richter
Gróðurkortagerð
erð gróðurkorta af íslandi hófst 1955 og síðan
hefur verið unnið að þessu verkefni á vegum
Rannsóknastofnunar landbúnaðarins (Rala).
Nú hefur verið lokið við að kortleggja ítarlega
um tvo þriðjuhluta af landinu öllu en á síð-
ustu árum hefur verkinu þó miðað hægt
vegna fjárskorts. Ætlað er að það myndi
kosta um 160 milljónir króna að ljúka við
að kortleggja það sem eftir er og væri það
unnt fyrir lok þessa áratugar ef þetta fjár-
magn væri fyrir hendi.
Hvað Eru Gróðurkort?
Gróðurkort eru þemakort sem sýna hvar
land er gróið, hvers konar gróður er um að
ræða og hversu þéttur hann er. Einnig sýna
þau mismunandi landgerðir ógróins lands
s.s. mela, sanda, grjót, hraun o.s.frv. og þar
með hvaða möguleikar eru til sjálfgræðslu
og uppgræðslu. Kortin sýna hvar gróður- og
jarðvegseyðing á sér stað eða gæti verið yfír-
vofandi. Þau eru því ómissandi við gróður-
vemdar- og landgræðsluáætlanir. I byggð
sýna kortin ræktað og ræktunarhæft land
og á þau eru færð landamerki jarða og ann-
arra eignarlanda.
Auk þessa er á gróðurkortunum allt það
sem er á vanalegum staðfræðikortum.
Mikil og ör tækniþróun —
nánast bylting — hefur
að undanförnu orðið hér
á landi í gróðurkortagerð
og öðrum rannsóknum
henni samfara.
Hefðbundnar Aðferðir
VlÐ KORTAGERÐINA
Vinnsluferli við gróðurkortagerð, frá vett-
vangsvinnu þangað til fullprentuð kort og
tölulegar niðurstöður af þeim iiggja á borð-
inu, er flókið og verður ekki rakið hér. Þó
skal þess getið að við vettvangsvinnuna eru
loftljósmyndir notaðar sem hjálpartæki. Inn
á þær er teiknuð gróður- og landgreining sem
síðan er sameinuð á grunnkorti að vettvangs-
vinnu lokinni. Nauðsynlegt er að fara vand-
lega um allt það land sem verið er að kort-
leggja. Engin tækni hefur verið til sem gerir
vettvangsvinnu óþarfa við gróðurkortagerð,
nema þar sem mjög lítillar nákvæmni er
krafist. Gróðurkortagerð er auk þess erfiðari
hér en víða annars staðar vegna þess hve
samfléttuð gróðurlendi landsins eru.
NDURKASTMÆLINGAR Á
Gróðri
Einn þáttur við gróðurkortagerð er að
ákvarða þéttieika gróðurs, því að oft er
gróðurþekjan hér meira og minna rofin af
völdum frostlyftingar, vatns og vinda eða
ofbeitar. Nú er komin til sögunnar fjarkönn-
unartækni til að mæla þéttleikann, en til
þessa hefur hann verið áætlaður með sjón-
mati. Þessi tækni byggist á því að ljósendurk-
ast frá grænum gróðri í sýnilegu og nærinn-
rauðu ljósi er mjög sérstætt og frábrugðið
endurkasti allra annarra náttúrulegra efna á
yfirborði jarðar. Með því að mæla styrk sólar-
geisla sem endurvarpast frá jarðaryfirborði
á ákveðnum afmörkuðum bylgjulengdum er
því hægt að greina gróin svæði frá ógrónum
og að segja til um þéttleika, ástand og upp-
skerumagn hins gróna lands.
Brátt má jafnvel fara að vænta þess að
unnt verðr áð nota þessa aðferð til að flokka
gróður landsins í mismunandi gróðurlendi
og spara þannig mikla og dýra vettvangs-
vinnu.
ÍSLENSK ÞRÓUNARVINNA
Upplýsinga- og merkjafræðistofa
Háskóla íslands hefur á undanförnum
árum unnið afar mikilvægt starf á
þessu sviði. Hefur þar verið þróað
tæki til slíkra íjarkönnunarmæl-
inga úr flugvél og sérhæfðan tölvu-
búnað til að vinna úr myndefni á
stafrænu formi. Þessi tæki hafa
verið reynd undanfarin ár með
mjög góðum árangri í sam-
vinnu við landnýtingar-
deild Rala, bæði hér á
landi og á Suður-Græn-
landi. Landsvirkjun
notaði þessa tækni
til að mæla stærð
Eftir Ingva Þorsteinsson,
Guðmund Guðjónsson og
Kolbein Árnason.
Nærmynd nf kortinu á tölvuskjánum.
A öðrum tölvuskjánum sést stafrænt kort af skógræktarjörð á Héraði og á hin-
um tölulegar niðurstöður af kortinu.
Endurkastsmynd, tekin úr 2,5 km hæð
af 30 hektara uppgræðslu á virkjunar-
svæði Blöndu. Litirnir sýna mismun-
andi gróðurþekju: Grátt 0-20%, rautt
20-50% og dökkgrænn 80-100%.
uppgræðslusvæða á Blöndusvæðinu og þétt-
leika og uppskerumagn gróðurs á þeim sum-
arið 1991.
Greinihæfni tækjannaer bæði háð flughæð
og linsubúnaði, en með greinihæfni er átt
við stærð þess svæðis á jörðu niðri sem svar-
ar til minnsta greinanlegs punkts í mynd. í
tilraunaflugi í fyrrnefndum rannsóknum hef-
ur náðst 25 sm greinihæfni, sem þýðir að
hver myndpunktur samsvarar 25x25 fersent-
ímetrum lands. Til samanburðar má geta
þess að greinihæfni gervihnattamynda af
gerðinni Landsat — TM er 30 metrar. Við
mælingar á gróðri á víðáttumiklum svæðum,
t.d. í sambandi við gróðurkortagerð, myndi
5-10 m greinihæfni nægja.
Einn meginkostur slíkra endurkastsmæi-
inga er sá að með þeim fást samfelldar nið-
urstöður á myndformi fyrir svæði í heild, en
ekki aðeins fyrir einstaka mælipunkta.
Stafræn Kortagerð
Fram til þessa hafa niðurstöður hvers
konar kortagerðar verið settar fram eða birt-
ar sem teiknuð eða prentuð kort. Slíkum
kortum er erfitt að breyta nema með ærinni
vinnu og tilkostnaði. Nú er að verða breyting
á þessu. Hafin hefur verið á Rala stafræn
gróðurkortagerð sem er fólgin í því að kort-
in eru teiknuð í tölvu og varðveitt þar sem
samsafn af punktum, línum, svæðum og
texta. Til er hugbúnaður til að vinna kortið
og fá fram tilætlaðar niðurstöður án þess
að kortið komist nokkurn tíma á blað. Þessi
hugbúnaður hefur verið kallaður Landfræði-
legt upplýsingakerfi. Hugbúnaðurinn getur
sjálfur lesið gögnin í tölvunni og skilað um-
beðnum upplýsingum um allt það sem á þeim
er, t.d. sem kortum á pappír eða plasti.
Miðað við eldri kort má næstum segja að
stafrænu kortin séu lifandi og það er jafn
auðvelt að gera breytingar á þeim og á orð-
alagi í texta. Hægt ör að færa til línur, letur
eða tákn og þurrka út eða bæta við einstaka
hluta. Allar breytingar sem verða á landinu
er jafnharðan hægt að færa inn á kortið s.s.
nýjar byggingar, vegi, raflínur, nýræktað
land, hvort sem um er að ræða tún, upp-
græðslusvæði eða skóglendi, eða tap á
gróðurlendi t.d. vegna uppblásturs, öskufalls
eða mannvirkjagerðar.
Auk þeirrar myndar af kortinu sem sjá
má á tölvuskjá er í tölvunni gagnagrunnur
sem tengist kortinu og geymir allar nauðsyn-
legar upplýsingar um hvert einstakt svæði á
því. Þessar upplýsingar er hægt að kalla fram
á skjáinn eftir þörfum.
Fyrsta Hagnýta
Verkefnið
Nú er nýlokið fyrsta hagnýta kortagerð-
arverkefninu sem unnið var á stafrænan
hátt hjá Rala og má segja að það marki tíma-
mót hér á landi. Verkefni þetta, sem unnið
var í samvinnu við fyrirtækið ÍSGRAF h.f.
og með búnaði frá Intergraph, er gróður-
og jarðakort af Fljótsdalshéraði. Það var
unnið vegna skógræktaráætlunar fyrir Hér-
aðsskóga og nær til 74 jarða. Lokaafurð
þeirrar vinnu var Jarðabók af hluta af byggð
á Fljótsdalshéraði. í henni eru tölvuteiknuð
kort af hverri jörð ásamt tölulegum upplýs-
ingum um stærð og gróðurfarsleg einkenni
hennar.
Höfundar eru deildarstjóri og verkefriisstjóri á
landnýtingardeild Rala.
12