Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1992, Qupperneq 4

Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1992, Qupperneq 4
Nútíma enska: „Eyðiland lágkúru, klisju og kláms“ Karl Breta- prins. Eftirað hafa lesiðyfir arkitektum um hnignun bygg- ingarlistar, hefur prinsinn af Wales enn komið á óvart með skörulegri ádrepu um afturför enskunnar. Eg tók boðinu um að vera verndari verðlaunaveit- ingarinnar sem kennd er við Thomas Cran- mer, einfaldlega vegna þes, að það sem oft er nefnt „arfleifð okkar“ skiptir mig máli. Ein- hverjir munu telja að slík afstaða lýsi óþarfa Prinsinn af Wales hélt ræðuna þegar veitt voru skólaverðlaun, sem Spectator og Bænabókafélagið standa að veitt voru í tilefni 500 ára afmælis Thomasar Cranmer. Verðlaunin eiga að stuðla að því að skólanemendur kynni sér og lesi Bænabókina, en prinsinn notaði tækifærið til að minna á vandamál nútíma ensku og gæti sumt af því sem hann segir eins átt við íslenzkuna. Eftir KARL BRETAPRINS áhyggjum. Og ég hef reyndar orðið áþreif- anlega var við — það, að taki maður af skarið og tali um þýðingu arfleifðar okkar og það sem læra má af forfeðrum okkar, standi ekki á ásökunum um, að maður sé haldinn eftirsjá eftir litauðugri fortíð, sem ekki komi okkur lengur við. Þetta hefur þvingað mig til þess að íhuga þá nærri því ofsafengnu þráhyggju eða meinloku sem fellst í hugtakinu „nútímalegur", að vera „nútímamaður“. Óttinn við að vera álitinn gamaldags virðist svo magnaður og þrúgandi, að hinum eilífu sannindum og gildum, sem liggja eins og rauðir þræð- ir um hinn margslungna vef mennskrar tilveru er kastað burt á þeim forsendum að þau hefti framfarirnar. Gott og vel, ég óttast ekki þá ásökun að vera talinn gamal- dags, og það er þessvegna sem ég stend hér í þessum ræðustóli, klæddur tvíhneppt- um jakka og með uppbrot í buxum, tilbú- inn að lýsa yfir þeirri staðreynd að ég trúi því að Bænabókin sé lifandi og glæstur hluti þeirrar tungu sem er arfleifð allra enskumælandi manna og sem slík einn þátturinn í þeirri voldugu samhljóman. Minnist þið þessarar ágætu setningar Alan Bennetts í „The Old Country?“ — „Ég ímynda mér, að þegar flett verður upp í næstu bænabók, þá muni þeir ekki skrifa Hann, með stórum staf, stóru h-i. Guð verður hafður með litlum staf til þess að enginn af tilbiðjendum hans þurfi að finna til minnstu vanmáttarkenndar. Ég hefði viljað heíja mál mitt með hljóm- sterkri setningu úr King James Biblíunni: „Hlýðið orðum mínum.“ Nýja Biblíuþýðingin er ekki hljómandi skipun, heldur „gefíð mér hljóð.“ Þama kann auðmýktin að virðast meiri, en skáldskapurinn er horfinn, og mér fínnst að við hljótum að spyija okkur að því, hvort við getum orðið alþýðlegri með því að draga úr skáldskapnum. Er ekki viss tegund af yfirlæti fólgin í þeirri ætlan? Það kann að vera rétt, að nú á dögum sé meira um illa læst fólk en áður fyrr, þótt ég efíst um að svo sé. Flest fyrri tíð- ar fólk var alls ekki Iæst. En setjum svo, að þetta væri satt. Hver í ósköpunum ákvað þá, að besta lesefnið fyrir þá, sem eru illa læsir, sé það sem er skrifað af hinum sem eru illa skrifandi. Skáldskapur er fyrir alla, jafnvel þótt ekki sé nema fáeinar hendingar. En lágkúran er ekki fyrir neinn. Lágkúran er opin öllum, — það er eyðimörkin líka. Bænabókin hefur verið Englendingum og enskumælandi fólki andlegt forðabúr í fjórar aldir. Þetta er bænabók ætluð öllu samfélaginu, valin og samansett á þann hátt, að hún fullnægir öllum. Þegar Cranmer setti bænabókina saman leit hann bæði til fortíðar og nútíðar eins og þýðend- ur King James biblíugerðarinnar. Þetta var á tímum mikilla breyUnga, siðskipt- anna, og hann samdi bænabókina í anda málamiðlunar. Ymsum samtíðarmönnum hans þótti bókin bera afturhaldskeim, öðr- um þótti hún um of róttæk, en bænabókin hefur staðist tímans tönn. Hún hefur lifað breytingar á kirkju og ríki, sem hefðu úrelt hveija þá helgisiðabók, sem hefði verið byggð á minna næmi fyrir hinni djúpu þörf manneskjunnar fyrir lifandi hefð og stöðugleika. Cranmér kaus að nota „tungutak allra tíma“ við gerð bænabókarinnar, en ekki „mál eins tímaskeiðs". Þannig hefur Bænabókin lifað með því að verða hluti almennrar málvitundar. Orð og setningar úr helgimálinu hafa orðið arfur enskrar tungu með stöðugri endurtekningu um aldir, — með guðsdýrkun innan kirkjunnar og með hveijum og einum í einrúmi bænar- innar. Nemendur í skólum ensku kirkjunn- ar voru látnir læra altarisbænir úr Bæna- bókinni utanað, en utanbókarlærdómur er mjög fyrirlitinn af skólastefnumönnum nú á dögum, en hugir venjulegra manna og kvenna urðu fyrir sterkum áhrifum, þegar menn lærðu bænirnar utanað og sóttu messur, þar sem allir helgisiðir voru úr Bænabókinni. — Enda þótt fólk hefði sjálft ekki slíkt vald á málinu, að það gæti beitt hljóðfalli og hrynjandi á sama hátt og Cranmer, þá geymdust bænirnar í minni vegna þess að fólk þekkti þær. Heima og heiman, á sjúkrahúsum, á orrustuvellinum, í einrúmi, í félagsskap, í þrengingum og í velgengni, minntist fólk þessara orða og þau veittu huggun og von, þegar mest syrti að í lífi manna. Bænabókin minnir okkur á mennskan veikleika í „margvíslegum og óvæntum breytingum hér í heimi“, og einnig á þá huggun sem felst í „náðarmeðulunum og voninni um dýrðina“. Hér á við að minn- ast orða Orwells, þegar hann benti á í „1984“, að auðveldasta leiðin til þess að þurrka út alla sögu og alla hugsun er að þurrka út málið, sem sagan og hugsunin byggjast á. Og svo bjó hann til nýlenskuna „Newspeak" handa heimi hinnar kommún- ísku martraðar. Lítið á þessi orð — „Eigi dirfumst vér, miskunnsami Drottinn, að nálgast hið helga borð að eigin verðskuld- an, heldur í trausti voru til þinnar miklu miskunnar." Berið háttvísina I orðum Cranmers saman við hrátt orðfæri Nýju Bænabókarinnar, þar sem miklum tíma er varið til að útlista fyrir Guði almáttug- um það, sem hann hlýtur sjálfur að vita: „Drottinn vor, Jesús Kristur, einkasonur Drottins, föður vors, lamb Guðs, sem berð burt synd heimsins, miskunna þú oss. Þú situr við hægri hönd Guðs föður almátt- ugs, meðtak þú bænir vorar — o.s.frv. Það hryggir mig eins og efalaust ykkur alla, að við komum hér saman til þess að lofa verk Cranmers á tímum þegar verk hans hefur verið skekkt og bjagað í þeim vafasama tilgangi að gera það auðskiljan- legra. Við virðumst hafa gleymt því, að á hátíðlegum stundum þurfum við á sérstökú og hátíðlegu tungutaki að halda: tungu- taki sem er hafið yfír daglegt málfar. Við hrósum „fegurð heilagleikans" en við gleymum „helgi fegurðarinnar“. Ef við hvetjum til notkunar á hversdagslegu, útj- öskuðu og margtuggnu málfari, þá hvetj- um við til hversdagslegrar, útjaskaðrar og útþynntar heimsmyndar. Éf enska er töluð á himnum (sem er mjög líklegt, sé tekið mið af útbreiðslu enskunnar með hveiju ári), mun Guð áreið- anlega hafa ráðið Cranmer sem ræðurit- ara. Englar af lægri gráðum eða stigum munu líklega nota Nýju-bænabókina og Nýju-biblíuþýðinguna sem minnisgreina- mál. Útgefendur Endurskoðuðu útgáfunnar

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.