Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1992, Page 8

Magnús Ásgeirsson.
Hugleiðing um
þýðingar ljóða
Á víð og dreif
HOF OG
GOÐAR
Um upphaf goðorðaskipunar og
goðatignar er margt
óljóst... (íslandssaga: Ein-
ar Laxness). Sá höfundur
sem hefur saftiað saman
þeim heimildum sem fyrir liggja um
þessi efni er Jan de Vries í fomger-
manskri trúarbragðasögu sinni, en
þrátt fyrir skrif hans „er margt óljóst"
í þessum efnum, Um hofín gegnir sama
máli. Talið er að engin eiginleg hofrúst
hafí enn fundist hér á landi, þótt ör-
nefni um hof fíimist mjög víða og einn-
ig um blótstaði, hörga, sbr. Hörgá,
Hörgsdalur, Hörgshlíð (sbr. ísl. s. E.L.).
Eitt atriði varðandi hof getur bent
til ástæðunnar, að ekki hafí furtdist
minjar um hof hér á landi, en það eru
bréf og ráðleggingar Gregoríusar mikla
til biskupa sinna, ekki síst þau sem
snerta boðun kristninnar í norðan- og
vestanverðri Evrópu. Kristniboð á þess-
um slóðum stóð fram um árið 1000.
Aðferðirnar urðu ýmist með báli og
brandi eða tiltölulega friðsamlegar.
í bréfum sínum hvetur þessi kristni-
boðspáfí fyrst til þess að rífa niður hof
og hörga en síðar telur hann hentara
að fara fram með lempni og nota fyrr-
um heiðna helgistaði sem kirkjur eða
reisa kirkjur á fomhelgum stöðum.
Hafí sá háttur verið hafður hér á landi
eftir kristnitöku er ekki ólíklegt að ein-
hveijar minjar um byggingar eldri en
kirkjubyggingar kunhi að fínnast við
nákvæma leit og þar gætu hofín leynst.
Breytingar á aðferðum kristniboðunar
í Evrópu frá dögum Gregoríusar I, (um
600) og fram um árið 1000 héldust lítt
breyttar.
Sá höfundur sem hefur lengi velt
fyrir sér eðli og hugmyndum goðaveld;
isins hér á landi er Einar Pálsson. í
fyrirlestri sem hann hélt sl. sumar, fyall-
ar hann um þá heimsmynd sem hann
telur að geti útlistað þá óljósu þætti,
sem enginn hefur fundið viðhlýtandi
skýringu á um goðaveldið. í fyrirlestr-
inum tengir Einar Pálsson stofnun Al-
þingis 930 hugmyndum um norræn
konungsdæmi og rekur kenningar sínar
niður allar aldir til grunnhugmynda um
frið og grósku. Það sem er athygli-
svert við kenningar höfundarins er, að
hann leitast við að fínna trúarlega stað-
festu fyrir þeim forsendum sem leiddu
til stofnunar Alþingis, með opnum
huga, án þess að vera bundinn á
nokkum hátt því módeli sem lengst
hefur mótað hugmyndir íslenskra fræð-
imanna um stofnun Aiþingis.
Þessi leit Einars Pálssonar er Iofs-
verð og í rannsóknum sínum og kunn-
ugleika við samevrópskar og fomar
goðfræðihugmyndir hefur hann komist
að fjölmörgu, þótt það snerti ekki beint
kenningakerfí hans. Hann vinnur sam-
kvæmt aðferð bestu sagnfræðinga og
leitar heimilda og finnur heimildir, sem
hingað til hefur verið gengið framhjá.
í þessum fyrirlestri sem er útgefínn
með titlinum: Det gamle Alting pá
Thingvellir, Mímir 1991, er mikill fróð-
leikur saman komin og mjög snjallar
útlistanir á ýmsum sögulegum megin-
atburðum, sem hann sýnir í nýju Ijósi.
Túlkun hans á samningsgerð íslend-
inga við konung 1262-1264 er skýrð
á þann hátt að spumingar vakna um
hina hefðbundnu útlistun. Með hug-
myndum sínum um upphaf goðaveldis-
ins og gerð hér á landi í heiðni hefur
Einar Pálsson velt burt þeim steini þrá-
hyggju og einstrengingslegrar þijósku
sem hefur líkst mörgu, legið á öllum
skilningi og skynjun viðari söguskiln-
ings. Það má endalaust fjalla um
skoðanir Einars og sú umfjöllun þyrfti
að heijast sem fyrst. Hvað sem menn
vilja álíta um réttmæti þeirra hefur
hann blásið lifandi lofti inn í heldur
loftlítinn heim, með skarpskyggni og
Igarki.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
egar ég var bam las ég stundum
i tímaritum þýdd ljóð eftir hina
og þessa. Bar þar Magnús Ás-
geirsson hæst. Einhvem veginn
fannst mér, að sá sem þýddi ljóð gæti eigi
talist skáld eins og sá er frumorti. Það
hlaut að vera mikið annað að yrkja ljóð,
þegar hugsunin var fengin. Aðeins þurfti
að raða saman nökkram orðum, þá var
allt komið, þá var allt kiappað og klárt.
Síðar las ég það i víðlesnu bamablaði, vísu
úr Unga íslandi sem ég var áskrifandi að,
að Magnúsi væri skipað á bekk með okkar
fremstu skáldum. Þar'sagði hann, að sam-
anburðurinn við stórskáldin, sem hann
þýddi eftir og sig sjálfan hefði ýtt sér inn
á þá braut að þýða verk þeirra á móður-
mál sitt. Að vísu hóf Magnús Ásgeirsson
skáldferil sinn með því að senda frá sér
framort ljóðasafn: Síðkveld (1923). Þar
voru þó nokkur þýdd ljóð.
í nefndu tímariti, Unga íslandi, birtist
þýðing Magnúsar á ljóði Gustafs Fröd-
ings: Laugardagskvöld. Þá komst ég að
raun um það, að þama mundi vera mikill
ljóðsnillingur á ferð. Ljóðið, sem upphaf-
lega er sænskt, var orðið svo íslenskt sem
verða má. Nöfnin á fólkinu og á bæjunum
voru svo kunnugleg. Jú, hér var mikið
skáld, sem auðgaði íslenskar bókmenntir
svo að um munaði. Magnús Ásgeirsson
var góður málamaður, það fer ekki milli
mála. Auðvitað hefur það auðveldað hon-
um þýðingarstarfið, svo og rímleikni, en
sjálfa skáldskapargáfuna fékk hann að
sjálfsögðu í vöggugjöf. Hann var af borg-
fírskum og húnvetnskum ættum, fæddur
árið 1901 að Reykjum í Lundarreykjadal.
Hann lagði lítt stund á háskólanám, en
tók ungur að gefa sig að ritstörfum. Hann
var bæjarbókavörður í Hafnarfirði mörg
síðustu æviár sín. Hann andaðist í Reykja-
vík sumarið 1955, aðeins tæplega 54 ára
að aldri. Hefði honum enst aldur til átt-
ræðs eða iengur, er enginn vafí á, að hann
hefði auðgað íslenskar bókmenntir enn
frekar með góðum þýðingum sínum.
Fyrir um aldaríjórðungi tók ég til við
að þýða smáljóð eftir danska skáldið Piet
Hein (f. 1905). Ég hreifst mjög af hinum
hnitmiðuðu smáljóðum þessa skálds, líkt
og margir vítt um veröld. Ég gerði mér
ljqpt, að mikill vandi væri þeim á höndum
sem hygðist ætla sér að ná anda ljóða
þessa skálds. En ég gerði tilraun ósmeyk-
ur. Ég er ekki í neinum vafa um það, að
glíman við þessar þýðingar muni hafa
þroskað málkennd mína nokkuð. Því er
nefnilega þannig varið með andann líkt
og líkamann, að áreynslan gefur eitthvað
jákvætt af sér. Mér fannst skemmtileg
dægradvöl, ef ekki annað, að fást við þessi
smáljóð hins danska skálds. Mér var ljóst,
að ef vel til tækist, mundi ég auðga íslensk-
ar bókmenntir í nokkram mæli með þessu
þýðingarstarfí mínu. Og þegar ég hafði,
að mér fannst, safnað nægilegu efni, leit-
aði ég til útgefenda um útgáfu þessara
þýddu ljóða. Alls staðar kom ég þar að
læstum dyram. Enginn taldi sig geta grætt
á slíku og þvílíku. Þá var ekki annað að
gera en að gefa þessi ljóð út sjálfur. Ég
leitaði til Sigmjóns Þorbergssonar í Letur
hf. um að prenta þetta fyrir mig. Hann
gerði það fljótt og vel. Eitthvað hef ég
selt, en meirihlutann gefíð áritaðan vinum
og vandamönnum. Ritið sendi ég í solu
vítt um land. Síðan hef ég ekkert heyrt
frá bóksölum varðandi söluna. Vera má,
að þeir hafí selt eitthvað, en geymt upp-
gjör. Ég læt það eiga sig. Mest er um
vert, að verkið skuli hafa komist á prent
áður en ég er allur.
Skömmu eftir að Smáljóð komu út
mætti ég á aðalfundi Félags dönskukenn-
ara í Norræna húsinu. Hafði meðferðis
slatta af þýðingum mínum, vegna þess að
ég bjóst við að dönskukennarar, flestir
væntanlega vel lærðir, mundu vilja eignast
kverið, sem ég seldi á mjög hóflegu verði.
En þar misreiknaði ég mig. Aðeins tveir
kennarar keyptu kverið. Ég man hvað
þeir heita en afhjúpa ekki nöfn þeirra
hér. Varla trúi ég því, að þessi kennarar
hafí keypt kverið vegna þess að þeir hafí
kennt í bijóst um mig þarna, er þeir sáu
hversu dræmar undirtektir þýðingar mínar
hluta hjá félagssystkinum mínum. Ég hef
verið dönskukennari lengi og komið við
að kenna mörgum hina göfugu tungu
Dana og stöðugt reynt að bæta við mig í
þekkingu á þessum vettvangi-
Ég bauð kverið kennslukonu einni, vel
lærðri, líklega með háskólapróf gott í
danskri tungu. Þá sagði hún dálítið, sem
ég ekki gleymi, og varð raunar kveikjan
að ritsmíð þessari, sem ég hefí gengið með
í huganum lengi. Kennslukonan sagðist
vilja lesa ljóð Piets Hein, án milligöngu
þýðanda. Væntanlega hefur hún átt við
það ég næði eigi anda framsömdu ljóð-
anna. Ég vona það að minnsta kosti. Hafí
hún hins vegar átt við það, að allar ljóða-
þýðingar skuli skoða sem fölsun á fram-
verki höfundar, líst mér ekki á blikuna.
Auðvitað næst aldrei orðrétt á aðra tungu
það sem í ljóði er tjáð; það er vonlaust
mál. Ég segi fyrir mig, að gaman hef ég
af að bera saman framort ljóð og þýðingu
þess. Það gerði ég einnig, er ég birti fram-
textann aftan við meginlesmálið. Mér
fannst það sjálfsögð kurteisi við lesendur.
Einn sem um ritið skrifaði í blöð skömmu
eftir útkomu þess, lét í það skína, að kver-
ið gæti vel komið til álita sem kennsluefni
í dönsku. Ekki hef ég samt orðið var við
viðbrögð í þá átt frá íslenskum dönsku-
kennurum. Efast ég stórlega um, að Smá-
ljóð sé að fínna í mörgum skólum, þar sem
danska er kennd. Gerði þó ekki íjl að eitt
eintak væri til á hveijum stað. Laun heims-
ins era oft vanþakklæti. Og svo er ekki
sama, hver maðurinn er.
AUÐUNN BRAGISVEINSSON
ÞORFINNUR
SIGURGEIRSSON
Óþekkti
höfundur-
inn
í húmi gengur hægt
hempuklæddur maður,
í hógværð og hávaðaleysi
hefur verkið unnið.
Um aldir hann alþjóð gefur
orðanna snilld og visku,
sjálfur huldu höfði 'fer,
hveiju skiptir nafnið?
í kyrrðinni hann klappar
klárnum sínum hvíta,
honum nafn sitt hefur
hvíslað lágt í eyra.
Söngurinn
Ómfomi ijallanna söngur
á fannhvítum vindarvængjum.
Berst hann blíður
um bláa fírði og græna dali.
Leikur undir á langspil
lyngheiðagróður.
í vitund hins vinnandi manns
vex hann og færist í orð.
í hjarta hins beinmjúka barns
berst hinn aldni hljómur.
Höfundur er myndlistarmaður, búsettur
í Montréal í Kanada.
PÁLMI ÖRN
GUÐMUNDSSON
Fyrirheit
Ég sem er
þín eina von
eina von
veraldar í vanda
spenni bogann
og sprengi
allar brýr
í þínu musteri
geri þig
mér undirgefna
svo þú
yfírgefír mig aldrei
ogþú
brennimerkir mig
sól augnanna
og ég leiði
þér fyrir sjónir
að dauðinn
fyrir þetta líf
sem þú gafst mér
að skilnaði
endur fyrir löngu
mun sameina
okkur tvær
nýjar verur
í einum óendanlegum
heimi.
Höfundur er Ijóðskáld í Reykjavík. Síð-
asta Ijóðabók hans, Vatnið er blautt,
kom út 1991.
8