Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1992, Page 9

Mynd við 30. sálm.
Fjárhúshlýtt
bros í auga
Líf mitt bátur
gisinn af sól og löngu sumri.
Og hafið bíður.
An þess að eiga annars kost
sigli ég yfir hafið
í þínu nafni.
(1. sálmur)
Þegar Sálmar á atómöld birtust í ljóðabók
Matthíasar Johannessen árið 1966, kvað við
nýjan tón, því formbyltingarskáldin höfðu
ort um flest annað en almættið og trúar-
reynslu sína. Þótt tímarnir þættu einlægt
ískyggilegir undir ógn atómbombunnar, var
Guð yfirleitt ekki nálægur í þeim kveðskap,
sem þóttist þó sjá Ragnarök framundan.
Á sama hátt mátti segja að trúarlegt
inntak í myndlist væri ekki til. Fyrir utan
fáeinar altaristöflur, sem málarar okkar
höfðu verið beðnir um, létu þeir þetta yrkis-
efni liggja á milli hluta. Vissa er fyrir því
að sumir þeirra að minnsta kosti - og þá
skáldin einnig - höfðu persónulega trúar-
sannfæringu. En það var ekki í tízku að
hampa slíku, hvorki í myndlist né ljóði. Það
var engu líkara en listræn formbylting og
trúarreynsla væru einhverskonar ósamræm-
anlegar andstæður.
Með Sálmum á atómöld sýndi Matthías
að svo þurfti ekki að vera. Og í tengslum
við kirkjulistarsýningu á Kjarvalsstöðum
1983 sýndu nokkrir myndlistarmenn trúar-
leg verk eftir sig í fyrsta sinn. Með tímanum
fóru slík yrkisefni að skjóta upp kollinum á
sýningum: Græni Kristur Sveins Björnsson-
ar, Kristsmyndir Baltasars, krossfestingar-
myndir Einars Hákonarsonar og Sólarljóða-
myndir undirritaðs. Jafnframt hafa nokkur
framúrskarandi góð trúarleg verk verið
unnin fyrir kirkjur: Altaristöflur Nínu í
Skálholti, Benedikts Gunnarssonar í Há-
teigskirkju og Helga Gíslasonar í Fossvogs-
kirkju, svo aðeins þrjú dæmi séu nefnd.
Á sýningu, sem Sveinn Bjömsson opnar
í Hafnarborg í dag, er enn aukið við trúar-
lega myndlist. Þar verður einnig tenging á
milli trúarlegs skáldskapar og myndlistar:
Sveinn byggir alla sýninguna á fyrrnefndum
ljóðaflokki Matthíasar Johannessen, Sálmun
á atómöld, sem á síðasta ári komu út hjá
Almenna bókafélaginu í sérstakri bók, þar
sem Matthías hefur aukið nokkrum sálmum
við fyrri útgáfuna, svo þeir em nú 65 talsins.
Sveinn kvaðst ekki hafa þekkt þennan
ljóðabálk fyrr en með útkomu þessarar bók-
ar, en hreifst þá af þeirri einlægu og bams-
legu afstöðu, til guðdómsins sem hann taldi
sig finna hjá Matthíasi. Sammála því virðist
séra Gunnar Kristjánsson á Reynivöllum,
sem ritar formála í bókina og segir þar
m.a. svo:
Sveinn Björnsson, listmálari.
Morgunblaðið Ámi Sæberg
Mynd við 22. sálm.
„Það sem vekur athygli er hin hiklausa
og eins og sjálfsagða - nlii að því barnslega
- trúatjátning sem kemur fram í ljóðum
Matthíasar. Og er við fyrstu sýn býsna
„ókirkjuleg“ ekki hvað síst í íslensku samfé-
lagi þar sem fábreytni í guðfræði, einhæf
kirkjuhefð og trúarhugsun opnar ekki leið-
ina umsvifalaust fyrir sjónarmiðum sem
þeim er hér koma fram. Sálmar á atómöld
eru býsna ólíkir þeim sálmum sem sungnir
eru í kirkjunum, ekki aðeins að formi held-
ur einnig að innihaldi. “
„Eg hef haldið í mína barnatrú", sagði
Sveinn Björnsson, þegar við ræddum lítil-
lega, hvernig hann hafði nálgast viðfangsef-
nið. Hann kvaðst samt ekki geta persónu-
gert Guð; fremur trúa því að hann sé í
manni sjálfum og þarmeð geti maður trúað
á sjálfan sig. Trúarleg minni hafa lengi
komið fram í myndum Sveins, ekki sízt sú
konumynd með geislabaug, sem virðist vera
Maríumynd. En það er ekki alltaf svo.
Sveinn er líka að yrkja um hulduheima;
hann málar álfkonur og „Krýsuvíkurmad-
donur“ og þær eiga það til einnig að vera
með geislabaug. Sjálf náttúran, hulduheim-
ar og guðdómurinn, - allt fellur það í ljúfa
löð í myndverkum Sveins fremur en að vera
andstæður.
Sálmar á atómöld eru á köflum afar
myndrænir, samanber:
Tíminn er hvítur í fjöll.
Dagarnir hverfa í brim.
Þið eruð skipreika menn
á kili.
Þið kallið lagið
þegar sogið kemur -
skjóllausir menn
á biksvörtum kili.
(7. sálmur)
Þó verk Sveins sé vakið af sálmunum,
verður það fremur sem hugleiðing um efni
þeirra en myndlýsing. Sveinn er ekki einu
sinni á höttunum eftir þeirri meginhug-
mynd, sem víða kemur fram í einstökum
sálmum. í 3. sálmi yrkir Matthías um þau
eftirminnilegu tímamót, þegar friðsældin er
rofin og ungir drengir „eins og nýlaufguð
tré“ horfa á grá herskip með brezkan fána
við hún, sigla inn flóann: En vá í lofti/þrátt
fyrir klið/ af nývöknuðu vori,/Iandið átti
ekki lengur/Ijósa skugga af hafi/fjárhús-
hlýtt bros í auga,/ilm grasa og þangs.
Þessa válegu kennd leiðir Sveinn hjá sér;
ein Iína dugar til þess að tendra með honum
myndsýn: „Fjárhúshlýtt bros í auga.“ Mér
finnst skemmtilegt og óvænt, að þeir Matt-
hías og Sveinn, sem báðir eru uppaldir á
mölinni, skuli nota og vinna úr þessari sam-
líkingu. Sjálfur man ég vel sem gegninga-
maður á beitarhúsum eftir þessari sérstöku
og röku hlýju, sem allt í einu kom fyrir vit-
in, þegar maður hafði í harðindum og inni-
stöðum mokað skaflinn frá og komizt innúr
fjárhúsdyrunum. Þannig tengjast trúarleg
verk þvi, sem annars er harla jarðneskt og
þannig eru einmitt Sálmar Matthíasar: Dag-
legur veruleiki, stundum í knöppu formi,
stundum eins og flóð, en Guð er alltaf ná-
lægur: Ein/við snjóhvítt/endalaust föl/ En
þú á næstu grösum.
Sveinn hefur áður haldið sýningu, byggða
á ljóðum Matthíasar, sem þá skrifaði ljóðin
einhversstaðar á myndflötinn. Þá vann
Sveinn með vatnslit og krít, en nú aftur á
móti með pastelkrít og olíukrít á pappír af
ýmsum litum. Stundum skrifar Sveinn með
eigin hendi brot úr þeim sálmi, sem við á,
stundum sleppir hann því. Hver mynd er
merkt ákveðnum sáimi, en þótt föng Sveins
séu þannig augljós, eru myndirnar marg-
ræðar, sumar dulrænar, en allar með þeim
höfundareinkennum, sem við þekkjum frá
hendi Sveins Björnssonar.
GISLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. FEBRÚAR 1992 9