Lesbók Morgunblaðsins - 29.02.1992, Blaðsíða 5

Hugmyndir Leons
Kriers um byggingarlist
Bandaríkjamenn eru lítið
fyrir að dedúa við hlutina,
enda er höfuðspeki kapít-
alismans að tími jafngildi
peningum. Snör handtök
og afkastamikil vinnu-
brögð setja svip sinn á
flest í þessu landi, 'ekki
síst byggingarframkvæmdir. Stundum er
engu líkara en að heilu skýjakljúfamir rísi á
einum degi hér á Manhattan eins og’einhveij-
ir yfirnáttúrulegir skrímslasveppir og á ég
sjálfur því óláni að fagna að búa í nágrenni
við einn sem hefur skotist upp í 60 metra
hæð á örfáum mánuðum við undirleik ham-
arshögga og kranabíla. Ekkert virðist standa
kyrrt á þessu svasði. Mannvirkin rísa og falla
í takt við árstíðir kapítalismans, byggt og
rifíð niður til skiptis í anda Sisifosar. Það
eins sem heldur sínu striki í þessum sements-
frumskógi em götumar, sem skarast eins
þverlínur á Skotapilsi. Þessi röð og regla á
gatnakerfínu, sem gefur borginni vissa kjöl-
festu í öllum hamaganginum, er þó ekki al-
veg ný af nálinni. Rekja má sögu reitskiptra
borga allt aftur til 7. aldar f.Kr. á Grikk-
landi, en þekktasta dæmið frá þvi til foma
er útborg Athenu, Priene, sem arkitektinn
Hippodamus frá Miletos endurskipulagði frá
gmnni árið 350 f.Kr. eftir að henni hafði
verið rústað í persnesku stríðunum.
Reglustrikugötur og draumaborgir hafa
löngum verið arkitektum hugleikið viðfangs-
efni. Áhugí vaknaði fyrst fyrir alvöru á endur-
reisnartímanum og síðan hafa margir spreytt
sig á viðfangsefninu, allt frá Antonio Averlino
Filarete og Leonardo da Vinci
til fútúristans Antonio Sant-
’Elia og kubbakassafrömuð-
arins Le Corbusiers, þó hug-
myndimar hafí sjaldan farið
langt út fyrir skissubækum-
ar. Nýjasti meðlimurinn í
þessum merkilega hópi drau-
móramanna er arkitektinn,
kenningasmiðurinn og sérleg-
ur ráðgjafi hans hátignar
Karls Bretaprins, Leon Krier.
Prinsinn af Wales hefur (ef
garðrækt og póló er frátalið)
gert það að sínu aðaláhuga-
máli á meðan hann bíður eft-
ir að kóngssætið losni að beij-
ast fyrir hreinni, fegurri og
mannlegri borgum. Karl hef-
ur mikið látið til sín taka á
þessu sviði, nú síðast sem
fulltrúi á þingi Evrópuband-
alagsins er haldið var í Madrid
á Spáni fyrir skömmu, þar
sem rætt var um úrlausnir á
þeim vandamálum er steðja
að stórborgum nútím-
ans, offjölgun, mengun, hús-
næðisleysi og hvemig
byggingarreglum skuli vera
háttað innan bandalagsins í
framtíðinni.
Hvar sem hans hátign viðr-
ar sínar skoðanir er Krier
ekki langt undan. En hver er þessi dular-
fulli ráðgjafi sem smitað hefur prinsinn af
svo háleitum hugsjónum? Leon Krier, af
myndum að dæma, geislar hreint af persónu-
töfrum. Klæðnaður hans og hártíska ber vitni
um spjátrangshátt og bullandi sérvisku; hár-
ið er grásprengt og stendur út í loftið í stíl
Beethovens, gleraugun eru af svipaðri tegund
og Sigurður málari Guðmundsson notaði um
aldamótin og um hálsinn hefur hann silki-
klút. Útkoman er einhvers konar sambland
af hinum þvermóðskufulla Benjamin Franklin
og breska ljóðskáldinu Shelly. Það er því
greinilegt að Krier er ekki alveg af þessum
heimi og hann er vissulega enginn módem-
isti („neoconservative“) heldur rómantískur
baráttumaður, sem gerir sér vonir um að
geta snúið klukkunni aftur til daga riddara-
mennskunnar þegar skósmiðir vora skósmið-
ir og hannyrðir hannyrðir og engin bygging
var meira en þijár mannlengdir á hæð, að
Leon Krier segist hafa dregið upp
eftir lýsingu rómverska rithöfundarins
heimaborg sinni Laurentina. Teikningin
hyggst stefna með list sinni.
Eftir HANNES
SIGURÐSSON
„Flugstöð“ úr myndaröðinni „Hin nýja stórborgu
(1913-14) eftir fútúristann Sant’Elia. Það er skondið
að draumakastalar fútúristanna, sem rættust síðar
með módemismanum, skuli einmitt vera það sem
Krier og hans líkir hafa svo mikla óbeit á í dag.
kirkjunni undanskildri. Þvílíkur hugsjóna-
maður er Krier, að jafnvel þó hann sé langt
kominn á fimmtugsaldurinn stendur aðeins
ein bygging eftir hann, sumarhúsið hans á
Seaside í Flórída.
í augum Kriers er stórborg nútímans víti
mannlegrar eymdar og subbuskapar og nefn-
ir hann borgir Norður-Ameríku sérstaklega
í því sambandi, þar sem Manhattan fer með
leiðtogahlutverkið í þessum djöfuldóm. Að
mati Kriers, sem sumir hafa hampað sem
mesta borgarskipuleggjanda aldarinnar, er
útþynnti Le Corbusier-stíllinn (betur þekktur
sem skókassastíllinn) ekki aðalvandamálið,
ljótur og ómannlegur eins og hann getur oft
verið. Það sem hijáir stórborgir samtimans
er fyrst og fremst röskunin sem hefur átt
sér stað á milli almennings- og einkarýmis.
Risastórar skrifstofubyggingar gleypa heilu
landspildurnar og breyta þeim í dauða se-
mentsauðn, göturnar era of breiðar og fíar-
lægðin frá vinnustað til heimilis allt of mik-
il. Samkvæmt Krier á hverri borg að .vera
skipt í sjáifstæða borgarhluta og vegalengdin
innan þessara kjama að vera ekki meira en
svo að göngufæri nemur.
Sú hugmynd að maðurinn eigi að vera
mælikvarði allra hluta er varla mikið nýrri
en rúðustrikuðu götumar. Grikkjum var mjög
annt um þetta „prinsipp“ og endurreisnin
gerði það að sínu leiðarijósi. Krier vill taka
Arkadíu klassískrar byggingarlistar
Pliniusar eldri (23-79 e.Kr.) á ástkærri
gefur ágæta hugmynd um bvert Krier
aftur upp þráðinn þar sem frá var horfið og
innleiða á ný súlur, gaflhlaðsþríhyminga,
útskotsglugga, frísur o.s.frv., arkitektúrísk
stílbrigði sem hann virðist telja allra meina
bót. Þá vill hann endurvekja hið hefðbundna
handverk og hvetja menn til að nota betri
og varanlegri efni til smíðanna. Gallinn við
byggingar nútímans er hvað þær era Ola úr
garði gerðar. Þetta leiðir til stöðugra við-
gerða og gerir borgina að stað þar sem ný-
byggingarframkvæmdir era stöðugt í gangi
með tilhevrandi hávaða og mengun. I fyrir-
myndarborg Kriers er líf allan sólahringinn
og engin þörf á að flýja út í einhvert út-
hverfí til að fá sér blund yfir nóttina, vegna
þess að allt sem mannskepnan þyrfti á að
halda væri á einum punkti. Úthverfíð, að
hans áliti, er jafn slæm málamiðlun og sjálf
borgin, gjörsamlega steingelt og dautt fyrir-
bæri, og lýsir sú staðreynd að unglingar
þurfa að safnast saman í verslunarmiðstöðv-
um til að hafa ofan fyrir sér best þessu
ástandi.
Hinn fullkomni þéttbýliskjami, samkvæmt
kenningum Kriers, er litla þorpið. Þessi niður-
staða fyllti Karl Bretaprins slíkum eldmóði
að hann lét vininn hafa hluta af landareign
sinni í Dorset á Vestur-Engiandi árið 1988
til að hann gæti kýlt hugmyndina í gegm
Framkvæmdir á þorpinu, sem heitir Pond-
bury, og hýst getur um 2-3.000 fjölskyldur,
era enn ekki komið langt út fyrir teikniborð-
ið vegna viðskiptatregðunnar sem plagað
hefur ensku þjóðina. Á meðan hafa gagnrýn-
endur Kriers og hans hágöfgi haft nægan
tíma til að gera athugasemdir og hafa þeir
ásakað félagana um nostaigíu fyrir miðöldum
og kallað hugmyndir Kriers „Disneylandarki-
tektúr“. Þeir hörðustu þykjast meira að segja
ekki bara greina í honum afturhaldssemi
heldur einnig konungssinna og jafnvel fas-
ista, en Krier hefur skrifað bók um arkitekt-
inn Albert Speer, sem var húsameistari Hitl-
ers á sínum tíma.
Krier ber þennan óhróður vitaskuld af sér
og bendir á að það var módemisminn fremur
en klassfkisminn sem einkenndi byggingariist
alræðisríkisins Þýskalands með sama hætti
og hann setti svip sinn á Rússland kommúnis-
mans. Jafnvægið á milli manna og umhverf-
is er það sem Krier setur á oddinn og ef
fyrirætlanir hans og prinsins ná fram að
ganga gæti svo farið að Evrópubandalagið
breytti hinum klassísku byggingarlögmálum
í skylduákvæði fyrir meðlimi sína. Þó hug-
myndir Kriers séu ekki beinlínis „speisaðar"
era þær nauðsynlegt mótvægi (fremur en
lausn) við skrímslaarkitektúr nútímans. Við
hefðum a.m.k. svo sannarlega haft þörf fyrir
fleiri menn á borð við Krier eftir síðari heims-
styijöldina til að stemma stigu við yfirgangi
módemistmans.
Höfundur er listfræðingur og starfar í New York.
SÓLVEIG KR.
EINARSDÓTTIR
HEIMKOMA
UM HAUST
/.
Varstu búin að gleyma
í grænum þurrki
haustinu heima?
Nöturlegum næðingnum
að norðan?
Garranum grimma?
Gulnuðu laufi?
II.
Regn.
í níutíu daga
hafðir þú hvorki
séð né heyrt regn.
Þú saknaðir
fíngerðs úða
regns sem hellt er úr fötu
dynjandi regns.
Umvafin sólskini
verður þér að orði:
„Ætlar hann ekki að rigna?
Alveg er ég búin að gleyma
rigningunnilu
Hróðug hnáta
kemur til hjálpar:
„Það eru dropar sem detta
ofan úr Ioftinu!“
Regn í dag
í Nýju Suður-Wales
væri eitt hundrað milljón dala
virði.
III.
Haustlitimir heima
heilla
hér er garðurinn sígrænn.
Höfundur býr í Ástralíu. Verðlaunabók eftir
hana, „Sögur Sólveigar", kom út hjá Al-
menna bókafélaginu i lok siðasta árs.
ÞÓRA BJÖRK
BENEDIKTSDÓTTIR
Móðurást
Und húmblæju
hljóðrar nætur
vill hugurinn hvarfla
svo viða,
um það sem ég
áður átti,
er allt var í lífinu
blíða.
Þú bemska með blauta sokka
og brennheita móðurást,
þær stundir
koma aldrei aftur
um það, er ekkert
að fást.
Sú minning
um móðurhönd
með mjúka
stroku á kinn,
er dýrmætust
allra ásta,
um eilífð
um eilífð,
ég finn.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 29. FEBRÚAR 1992 5