Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1992, Blaðsíða 3

TÓMAS
GUÐMUNDSSON
F N - I
T-ggBáW
11 @ ® S11.® 11E ® ®®BS®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstraeti 6. Sími 691100.
Frummynda-
kenning
Svo frjó hefur tilgátan um Marghliðungana Fimm
reynst, að engin leið er lengur að tala um fornmenn-
ingu íslendinga án þess að hafa beina hliðsjón af
formmenningu Grikkja, segir Einar Pálsson í grein,
sem hann ritar í tilefni nýrrar bókar eftir Arna Sigur-
jónsson: Bókmenntakenningar fyrri alda.
Forsíðan
Maður er nefndur David Hockney og er brezkur.
Hann er einn af tveimur eða þremur kunnustu mynd-
listarmönnum Breta og öðlaðist mikla frægð ungur,
um og eftir 1960. Hann hefur haldið sig við þann •
stíl, sem ávann honum hylli, en um myndir hans
má segja, að þær eru oftast frásagnarlegar, afar
þunnt málaðar og lýsa stundum einhverskonar „úr-
kynjaðri fágun“. Myndin á forsíðunni er nokkuð
dæmigerð fyrir tök Hockneys. Það er raunar hann
sjálfur sem situr við borðið.
Daginn lengir
Það fer ekki hjá því, að daginn lengir og lengir.
Látlaust meira og meira að- skuggunum þrengir.
Þeir hnipra sig saman og atyrða almanakið
eins og við er að búast.
Og jörðin er alltaf að hverfast um sólina sína,
og seinast finnur hún ljósið á andlit sér skína.
Þá hallar hún sér í hinmeskri gleði á bakið
og hættir alveg að snúast.
En fyrst að þú, Drpttinn, lætur ljósið þitt skína
og lengir daginn fyrir þá vini þína,
sem hafa yfirleitt ekkert við tímann að gera
annað en bara að vinna,
og úr því þú hefur af nægum tíma að taka
en til eru hinsvegar menn, sem þurfa að vaka,
þá ættirðu líka að lofa nóttinni að vera
og lengja’ hana helzt ekki minna.
Meier
er einn af örfáum stjörnu-arkitektum í heiminum
og hann fékk stærsta tækifæri lífs síns, þegar hann
var valinn úr hópi þeirra frægustu til að teikna
húsakost yfir hina nýju Getty-menningarmiðstöð í
Los Angeíes, auðugustu menningarmiðstöð heims-
ins. Það var olíukóngurinn J.Paul Getty, sem ánafn-
aði auði sínum til lista- og menningarstarfsemi.
Tómas Guðmundsson (1901-1983) þarf varla að kynna, svo ferskur
sem hann er í minni núlifandi manna. Meðal einkenna hans eru létt-
leiki og gamansemi, sem koma fram í Ijóðinu að ofan.
Slys sem varð punt
í mannlífinu
essi grein er byggð á þeirri
skoðun, að ein grein sé
ekki vitlausari en önnur
af þeim, sem við karl-
menn skrifum um konur.
Einhverntíma í
fyrnskunni fóru karl-
menn að finna fyrir þeirri
ókennilegu óværu innra með sér, sem við
köllurji sál og hefur líklega strax verið þeim
til nokkurs ama. Enginn veit, hvenær nafn-
ið sál eða skylt heiti festist á fyrirbærinu.
Menn fyrri tíma færðu sálina undir guði
sína og losuðu sig þannig við vandræðin
af henni og eins þótt upp kæmu menn um
aldirnar, sem vildu festa fyrirbærið á ýmsa
vessa í líkamanum og rugl í kollinum.
Meðan við íslendingar lifðum undir nátt-
úrufari landsins vorum við blessunarlega
lausir við áhyggjur af sálinni, nema gagn-
vart guði, þar sem sálin átti að fá inni hjá
honum og til þess þurfti hún að standast
gæðapróf, sem þar beið hennar. Til þessa
undirbúnings fóru menn með sálina í kirkju
á sunnudögum, en gleymdu henni svo
hvunndags í sínu erfiða brauðstriti. Það var
að minnsta kosti svo um karla, og sálin var
þeim ekkert vandamál, bókstaflega ekki til
umræðu, þar sem menn töldu vel fyrir henni
séð með kirkjugöngunni, húslestri og sjó-
ferðabæn.
Sjálfsagt hefur það orðið í fyrnskunni,
að karlar hafi fundið fyrir því að konur
væru verr haldnar í sálinni en þeir sjálfir
og líklega einnig að konur hefðu minni reið-
ur á sálarlífinu, þar sem það blandaðist
svonefndu tilfínningalífi, sem margt illt hef-
ur hlotizt af og er meira með konum en
körlum. Konur tóku að lifa í þessari blöndu
sálarlífs og tilfínningalífs og jafnt hvunn-
dags sem helga daga, ef ekki um nætur
líka, þegar karlar hrutu.
Jafnt og karlar höfðu losað sig við sálina
undir guð, losuðu þeir sig við tilfinningalífið
í athöfnina, veiddu sér til matar og reistu
kofa sér til skjóls.
Vandi konunnar varð allur meiri, bæði
af því að hún var þyngra haldin af sál- og
tilfinningu, og hugsunin af skornum
skammti til mótvægis, og konan átti sér
einnig minni kost til bjargar í athöfn nógu
veigamikilli. Það er hægt að gleyma sál og
tilfinningu við að drepa fjandmann sinn eða
í sjávarháska, en ekki við matseld eða heim-
ilisverk. Þetta æxlaðist sem sé svo að konur
fylltust af tilfinningaviti en hyggjuvit rýrn-
aði, sem ekki var mikið fyrir.
Karlar hafa mörg spakleg orð Iátið falla
um konuna um tíðina, án þess að þekkja
hana. Þeir hafa líkt henni við framandi land,
sem þeir næðu ekki að kynnast, þótt þeir
byggju í því. Tíðarfar sögðu þeir með af-
brigðum umhleypingasamt í þessu framandi
landi, og engin leið væri að sjá það út frá
degi til dags.
Þá fundu spakvitrir menn, umdeilanlega
spakvitrir, það út, að konan væri annað
mistak guðs, en það leysti ekki fyrir þeim
gátuna, þar sem þeir sjálfir vóru hið fyrra
mistak guðs, og þessi staðreynd gerði málið
aðeins flóknara. Það er að vísu stærðfræði-
lega hugsanlegt að eitt mistak leysist með
öðru mistaki, en hitt meira í veruleikanum
að bætt sé gráu ofan á svart.
Guð hafði skapað karlinn á undan kon-
unni, af því að hann bjó hann út með hyggju-
viti til að stjórna tilfínningalífí konunnar,
sem hann ætlaði til punts í mannlífinu.
Mistökin lágu svo í því, að hann skammtaði
körlum of naumt hyggjuvit en konunni of
ríflega tilfinningavitið.
Fljótlega fundu karlar að konur áttu auð-
velt með að stjórna þeim með tilfinningaviti
sínu, en jafnframt, að þær voru allsendis
ófærar um að stjórna sjálfum sér, og það
myndi stafa af því, að þær gætu engu skikki
komið á tilfinningalíf sitt.
Karlarnir sáu ekki annað til úrræða í
þessu efni, en binda- konurnar á bás. Kon-
urnar hafa svo aldrei kunnað að meta,
hversu mikil blessun það var þeim, að þurfa
ekki að stjórna sjálfum sér, en geta stjómað
karlinum í viðjum sínum á básnum. Því að
það reyndist þeim auðvelt, höfðu til þess
mörg ráðin, nuð og nöldur, blíðu og kjass,
mat og hlýtt rúm, og ef allt þraut, verkfall
í bólinu. Konur voru eftirlátar mönnum sín-
urn þar, jafnt þótt svo útaf bæri, að þær
sjálfar hefðu enga löngun til hvílubragð-
anna. Þær töldu vissara að mjólka eigin-
menn sína eins og kýrnar sínar, sem þær
vissu fella niður nyt eða geldast, ef mikil
brögð voru að því að þær misstu máls. Þar
sem konur fóru sparlega með verkfallsrétt-
inn var verkfall mjög áhrifaríkt.
Það forðuðust karlar eins og heitan eldinn
að nefna tilfinningalíf við konur, og konur
ræddu ekki þau mál við karla sína, þar
myndi við steininn að tala. Eina svarið, sem
þær fengju væri:
— „Svona, svona, góða mín, stilltu þig
nú,“ eða „viltu ekki leggja þig smástund,
góða mín.“
Undir þessum gangi mála var fólk metið
af gjörðum sínum, en ekki því hvað innvort-
is bjó með því. Mönnum gat náttúrlega
brugðist matið. Bóndi nokkur fyrir vestan
átti konu, sem tók uppá því að kvarta við
hann um lasleika. Þar sem konan hélt áfram
að vinna sín verk, gat bóndinn eðlilega ekki
tekið mark á þessum lasleika. Svo dó konan
einn daginn í miðjum heyönnum. Bóndi var
ekki sáttur við það og ræddi málið við ná-
grannakonu sína, sem sagði:
— „Hún var nú oft lasin, blessunin.“
— „Já, það hlýtur að vera,“ sagði bóndi,
„fyrst hún dó.“
En þrátt fyrir stöku mistök, var þetta
öruggasta matið, sem maðurinn hefur fund-
ið sér, að dæma fólk af hegðan sinni og
gjörðum, en loka innvortis heiminum.
Með þessum hætti hélzt sálarlíf kvenna-
í traustum skefjum um aldir og allur tilfínn-
ingaheimur kvenna ókannaður, en á daginn
er komið, að þær hafa búið yfir ekki litlu
með sjálfum sér, og það myndi hafa verið
heillaráð að binda þær á básinn. Of langt
er að rekja, með hvaða hætti það slys varð,
að konurnar sluppu úr böndum sínum á
básnum, nema það slaknaði smámsaman á
böndunum og einn daginn fyrir ekki löngu,
ef mælt er frá upphafí, smokkuðu þær sér
úr viðjunum og hlupu út um víðan völl með
rassaköstum. Nú fer allt í það fyrir þeim
að finna reiður á sjálfum sér.
„Hver er ég?“ spyija þær, og í þessu
brasi haía þær misst stjórnina á körlum
sínum.
Það sér ekki fyrir endann á því, hvernig
konum reiðir af í þessari leit að sjálfri sér.
Karlar standa andagtugir sem ráðalausir
áhorfendur. Þeir höfðu haft, sem fyrr segir,
óljósan grun um ískyggilegan tilfinninga-
heim konunnar, þegar þeir bundu konuna
á básinn, en á þeim ósköpum, sem yfír þá
ganga nú, áttu þeir ekki von. Á örfáum
árum eru komnar milljónir blaðsíðna í þús-
undum bóka um þennan tilfinningaheim, og
sér ekki fyrir endann á honum. Margt í
bókum kvennanna er réttsköpuðum karl-
manni gersamlega óskiljanlegt. En litríkar
eru bækur þeirra, en litaskalinn allur í graut,
últra fjólublátt, hvítt, svart og hárautt. Það
hefur komið á daginn, að þegar sleppt er
öllum órum þeirra kvennanna, eru þær
nærfærnari í lýsingum sínum á ýmsu í
mannlegum samskiptum en karlar geta
nokkurn tímann orðið. Það slys, að missa
konurnar af básnum, er orðið að punti í
mannlífinu, eins og til var ætlast af guði.
Allar horfur eru á að kvenrithöfundar
leggi undir sig innvortis líf mannsins á
bækur. Þær mega svo sem eiga það.
ÁSGEIR JAKOBSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. MARZ1992 3