Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1992, Blaðsíða 7

Módel af Getty-menningarmiðstöðinni við Los Angeles.
„VERKPÖNTUN ALDARINNAR“
Meier fékk þann stóra
Arkitektinn Richard Meier
jóðurinn J.Paul Getty Trust, sem stendur að einni
umfangsmestu og líklpga ríkustu menningarmið-
stöð heimsins, er hvorki meira né minna en
uppá 3.5 milljarða bandaríkjadala. Hann er
byggður á því sem stofnandinn, J. Paul Getty,
(1892-1976) lét eftir sig og var þá talinn
með allra auðugustu mönnum heimsins.
Getty var merkilegur maður. Hann byij-
aði með tvær hendur tómar, en sneri sér
að olíubransanum, þar sem hann tók áhætt-
ur í sambsmdi við ónumin olíusvæði, en var
heppinn. Á millistríðsárunum eignaðist hann
eitt stærsta olíufélag heimsins, Tidewater
Weedol og varð ekki aðeins milljóner, heldur
zilljóner eins og þeir segja í Ameríku. Heim-
ildir um líf Gettys er m.a. að finna í grein-
um, sem hann ritaði íyrir tímaritið Playboy.
Olíukóngurinn J.Paul
Getty lét auðæfi sín
ganga til listasafns og
menningarmiðstöðvar.
Þegar til þess kom að
skipulegga og teikna
húsakost handa þessari
nýju og auðugustu
menningarmiðstöð
heimsins, voru allir
frægustu arkitektar
heimsins til kallaðir og
látnir keppa til
undanúrslita, síðan
úrslita og loks fékk einn
stóra vinninginn.
Þar kom í ljós, að olíukóngurinn var ekki
aðeins prýðilega vel menntaður á eigin spýt-
ur, ágætlega ritfær heldur var áhugi hans
fyrst og fremst á list og menningarsögu.
„Sá maður sem ekki ann listum er ekki
fullkomlega siðmenntaður", sagði hann ein-
hverju sinni. Getty kunni betur við sig í
Bretlandi en Bandaríkjunum og settist þar
að; keypti búgarð úti í sveit og lifði í mik-
illi einangrun síðari hluta ævinnar. Ham-
ingjusamt fjölskyldulíf tókst honum ekki að
eignast, síst af öllu barnalán.
Nokkuð snemma á ferli sínum hóf Getty
að ijárfesta í list; málara- og höggmyndal-
ist frá fyrri öldum svo og myndlýstum hand-
ritum, frönskum 18. aldar húsgögnum og
antíkmunum. Hann eignaðist með tímanum
geysislega umfangsmikið og gott safn, sem
hann lét byggja yfir í Malibu í Kaliforníu,
þar sem hann hafði áður búið. Safnið var
Olíukóngurinn J. Paul Getty, sem varð einn auðugasti maður heimsins og lét
auðæfi sín list- og menningarstarfsemi.
byggt-eftir rómverskri villu, en Getty var
þá seztur að í Englandi og sá það aldrei.
Það varð undir eins frægt, m.a. vegna þess
að kaupgeta þess var með eindæmum. Safn-
ið getur varið til innkaupa 50 milljónum
dala á ári og það er fimm sinnum hærri
fjárhæð en sjálft National Gallery í Was-
hington hefur til umráða.
Samkvæmt erfðaskrá Gettys Iét hann
safninu eftir 725 milljónir dala, en allur var
sjóðurinn kominn í 1.2 milljarða eftir erfða-
málaferli við fjölskylduna 1982 og með
skynsamlegum fjárfestingum var búið að
tosa þessu uppí 3.5 milljarða í fyrra. En
listasafnið er aðeins hluti þess, sem sjóður-
inn stendur að. Innan hans eru 8 deildir
helgaðar menningarstarfsemi, sem er mjög
margvísleg, allt frá því að gera byzantískar
kirkjur á Balkanskaga ónæmar fyrir jarð-
skjálftum til listkynninga í bandarískum
barnaskólum og að bjarga veggmyndum
innan úr grafhýsi Nefertiti Egyptalands-
drottningar.
Það var árið 1982 að sjóðstjórnin ákvað
að færa út kvíarnar og koma á fót marg-
hliða menningarmiðstöð þar sem fyrir utan
Getty-safnið yrði Listsögustofnun, List-
verndar-og viðgerðastofnun, Listmennta-
miðstöð, Húmanísk stofnun og milljón binda
bókasafn, sem einnig hýsti geysistórt ljós-
myndasafn. Frá upphafi lá sp hugmynd ljós
fyrir, að yfir þetta yrði að byggja eftir
manneskjulegum skala; ekkert risavaxið
bákn fengi að rísa.
Verkið hófst árið 1983 með því að 33
heimsfrægum arkitektum var gefinn kostur
á að leggja fram hugmyndir, án þess þó
að þeir teiknuðu neitt. Þar á meðal voru
Frank 0. Gehry, Fumihiko Maki, Michael
Graves, Hans Hollein, Ricardo Bofil, Charles
Moore, I.M. Pei, Richard Meier, Renzo Piano
og James Stirling, - allt ofurstirni í arkitekt-
úr. Af þeim voru 7 valdir í undanútslit og
að lokum 3 í úrslit: l:Fumihiko Maki, sem
m.a. hefur teiknað Iwasaki-safnið í Japan
og hús yfir danska sendiráðið í Tokyo. 2:
Richard Meier, sem teiknað hefur frábært
hús yfir listasafn í Atlanta og 3: James
Stirling, sem m.a. hefur vakið mikla at-
hygli með Listasafninu í Stuttgart, sem
áður hefur verið kynnt í Lesbók. Það var
síðan í október 1984, að undirbúningsnefnd-
in tilkynnti niðurstöðuna: Bandaríski arki-
tektinn Richard Meier hafði orðið fyrir val-
inu.
Lóð undir menningarmiðstöðina fékkst á
45 hektara svæði á fallegum, óbyggðum
hrygg, sem gengur út úr Santa Monica-fjöll-
unum við Los Angeles. Gestir munu leggja
bílum sínum á svæði neðan við hrygginn
Þannig mun Getty-menningarmiðstöðin líta út úr lofti. Getty-Iistasafnið verður
í húsunum hægra megin og þar eru allsstaðar þakgluggar, sem veita birtu niður.
mmnmm

Miðstöð listasögu og húmanískra fræða í Getty-menningarmiðstöðinni, sem á að
verða tilbúin 1996.
Getty-menningarstofnunin stendur að
umfangsmikilli útgáfu. Hér er forsíða
bókar um verndun og viðhald vegg-
mynda, sem vísindamenn safnsins
standa að.
Kouros - forngrísk stytta í Getty-safn-
inu. Dregið hefur verið í efa að hún
sé ósvikin.
og fara upp í miðstöðina með sérstökum
sporvagni. Hugmynd Meiers var um mörg
aðskilin og ólík hús, sem tengjast þó sam-
an. Fyrirmyndin var sótt í Ijallaþorp á ítal-
íu, sem þykja fallega lögð í landið. Þangað
fór undirbúningsnefndin nokkrum sinnum
með Meier og endanleg niðurstaða fékkst í
bænum Orvieto á Ítalíu sumarið 1985.
Miðstöð fyrir viðhald listaverka og við-
gerðir.
Hljómleika- og fyrirlestrasalur er hluti
af miðstöðinni.
Sjálft Getty-safnið verður í- mörgum,
fremur smáum tveggja hæða byggingum
og er dagsljósi veitt niður í gegnum þak-
glugga. Það tók Meier og hans lið tvö ár
að ganga frá skipulaginu, sem samþykkt
var 1987 og það var ekki fyrr en í fyrra,
á árinu 1991, að teikningar lágu endanlega
fyrir. Og það er ekki fyrr en á árinu 1996
að Getty-menningarmiðstöðin á að standa
fullbúin.
Framkvæmdin hefur verið kölluð „Verk
pöntun aldarinnar". Eitt er víst; arkitektar
fá ekki stærri tækifæri en þetta og eins og
nærri má geta er það stærsta verkefni
Meiers. Hann er 57 ára og skilgreindur sem
1927-módernisti í anda le Corbusiers, en
læriföður sinn telur hann vera Frank Lloyd
Wright og Húmaníska byggingin verður
beinlínin „hommage a Wright", eða Wright
til heiðurs, þar sem hugmyndin er ættuð
úr Guggenheim-safninu í New York, sem
Wright teiknaði og felst í því, að gólfið er
spírall, sem vindur sig upp eftir bygging-
unni.
Hvað skyldi svo „pakkinn" eiga að kosta?
Áætlun sjóðstjórnarinnar gerir ráð fyrir 360
milljónum dala, en keppinautar Meiers, sem
kannski eru dálítið öfundsjúkir, segja að
þetta muni kosta hálfan milljarð, ef ekki
meira.
Listasafnið, sem aðeins er hluti af Getty-
menningarmiðstöðinni, mun halda áfram að
sanka að sér verðmætri list í krafti gífurlegr-
ar kaupgetu, sem fáir geta keppt við. Mein-
ið er, að það eftirsóknarverða liggur ekki á
lausu. Á tveimur síðustu áratugum hafa til
dæmis aðeins 6 meistaraverk úr ítölsku
Endurreisninni komið í sölu.
Stolt safnsins hefur t.d. verið hinn frægi
Kouros, stytta frá arkaíska skeiðinu í Grikk-
landi hinu forna, sem Getty keypti á 9 millj-
ónir dala. Því hefur verið haldið fram, að
hún sé fölsuð. Það verður hinsvegar ekki
sagt um „Sólliljur" van Goghs, sem safnið
keypti að sagt var fyrir 55 milljónir dala.
Af öðrum mjög verðmætum listaverkum,
sem safnið skartar má nefna Göngutúrinn
- La promenade - eftir Renoir, styttu af
grískum olympíusigui'vegara, sem taljn er
vera eftir Lysippos og Stjörnunótt, eitt af
málverkum Edvards Munchs.
Gísli Sigurðsson.
GEIR G. GUNNLAUGSSON
Móðir mín
Um ókunnar örlagabrautir
fór óvígur sjúkdómahér.
Þú linaðir þolandans þrautir
og þerraðir tárin af mér.
Á kvöldin var sælt að sofna
við söng þinn um kærleika og frið
og vakna um vorbjarta morgna
í vöggunni þér við hlið.
Það var helgistund sólþyrstrar sálar
að sitja og fræðast af þér.
Allt það sem mannlífið málar
í minningarsjóðina fer.
Vort líf er vanda bundið
þess verðgildi kærleikur er
og allt seni ég fegurst hef fundið
fann ég við hjartað í þér.
Ó, elskaða milda móðir
mannlífsins göfgasta dís,
ef allir yrðu eins góðir
væri umhverfið Paradís.
Lofsöngur
til konunnar
Þær eru virkar í vandamálum
í veröld sem er full af sálum.
Þær vefa mynstur í mannlífsvoðir
eru menningar- og þjóðlífsstoðir.
Þær bera klæði á vopnavöldin
og vinna að friði bak við tjöldin.
Ef kotið þitt væri konulaus bær
kynnirðu best að meta þær.
Þær vernda æskunnar viðkvæmu
blóm
og veika í dauðans nausti.
Þær kveða yfir engum dauðadóm
þótt dagarnir kólni með hausti.
Þær trúa á vorið og viljans mátt
í veldi sköpunarinnar
og konunnar stóra og sterka þátt
í stjórnun veraldarinnar.
Höfundur er bóndi í Lundi í Fossvogi og
er hann níræður í dag.
MAGNÚS GEZZON
Ferðalangur
Fyrir augum mínum
svífa garðar úr tærri birtu.
Ég geng hægt milli húsa og
þyrla upp Ijósaskiptum
á kyrlátri gangstétt
í ókunnugu hverfi
skima bláir gluggar eftir ferða-
langi
bak við glugga
-bláa glugga
smjúga andlit milli andartaka.
Höfundur er nemi í guöfraeðideild Há-
skóla íslands.
Leiðrétting
í Lesbók 21. marz sl. birtist grein um
túlkanda lýðræðisins, Alexis de Tocqu-
eville, og féll þar niður nafn höfundar-
ins, sem er Siglaugur Brynleifsson.
Eru hann og lesendur beðnir velvirð-
ingar.
4-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. MARZ1992 7