Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1992, Blaðsíða 8

Að ryksuga
Saga mannkyns er full af lífsformum, sem segja
má að séu einni hæð neðar en venjur og hefðir
daglegs lífs. Undir skrautsölum konunga voru
hráblautar dýflissur, pyntingaklefar með pynt-
ingarhjólum, þar voru ormagryfjur og örvænting-
aróp. í sögum og ævintýrum risu úr djúpun-
um skrímsli og drekar með langan háls, sem
fnæstu og spúðu eldi. Grunnt undir yfirborð-
inu lágu hinir dauðu grafnir í jörðu. Um
nætur risu þeir stundum upp úr gröfum
sínum í mynd skjannahvítrar beinagrindar
og reyndu að hræða líftóruna úr lifendum.
Á 20. öld færðist þessi hryllingur frá
skynheimi inn í hugarheim manna. Nú komu
afturgöngur ekki lengur upp úr kjallarahol-
um og kirkjugörðum til að æra fólk úr
hræðslu heldur var geðveikin fyrir hendi í
manninum sjálfum, lymskulega falin undir
höfuðkúpunni á næstu hæð fyrir neðan
meðvitundina og gat hvenær sem var gefið
sálkönnuðum langt nef.
Undanfarin hundrað ár hafa illir andar
þar að auki eignast samastað í hversdags-
legum búnaði heimilisins: í ryksugunni. Þeir
sem hafa aðgang að kjallarageymslu ættu
að geyma ryksuguna sína þar. Það segir
kannski eitthvað að sínu leyti um hve dag-
legt líf nútímamannsins er orðið meinleysis-
legt. En í augum I.S. er málið þó ekki svona
einfalt. Hann nálgast ryksuguna sína alltaf
með virðingu, fullur áf bældri reiði. Hann
veit að ryksugan hýsir ekki aðeins drauga,
heldur er hún þess umkomin að skapa ófyrir-
sjáanlegt rót í djúpum sálarinnar. Og það
verður I.S. að hemja í hvert sinn sem hann
þarf að ryksuga.
Allt byrjaði þetta að sjálfsögðu á bernsku-
árunum. Fjölskylda hans flutti frá einum
bæ til annars. Hann eignaðist nýja vini án
afláts, nýja leikvelli, nýja skóla, nýja kenn-
ara og fékk nýtt námsefni. Ýmist var hann
á undan eða eftir. Hann var aldrei á sama
þekkingarstigi og bekkjarfélagamir. Lífið
var allt svo framandlegt. Þetta var eins og
áð vera alltaf að fara í heimsókn til nýrra
kunningja. En þó fannst honum aldrei að
hann væri beinlínis heimilislaus. Hvar svo
sem búslóð íjölskyldunnar var komið fyrir,
þar fannst honum hann eiga heima, hann
skapaði sér lítinn heim persónulegra muna.
Þar gat hann stundað dagdrauma sína og
gefið ímyndunaraflinu lausan tauminn.
Heimilisleysið gerði eiginlega bara vart við
síg við tvenns konar aðstæður. Annars veg-
ar var það auðvitað þegar Jlutningabíllinn
var fullhlaðinn og jók ferðina hægt á leið
á nýja staðinn. En þetta var eins konar
kyrrlátt heimilisleysi, örlögþrungið ástand,
sem einkenndist af stórfenglegri brottför
og hægri heimkomu. Þetta var „atburður",
upplifun, eitt þeirra andartaka þegar lífið
skiptir um gír.
I hinu tilvikinu var heimilisleysið alger-
lega nakið. Þá var hann rekinn á flótta inn-
að gera eitthvað annað.
yfir gólfin sem á að þrifa, sem veldur því
að hún hefur öðlast allt of mikið sjálfstæði.
I.S. hitar sig upp fyrir ryksugunina eins
og íþróttamaður. Hann snuðrar um alla
íbúðina, reynir að koma fötum og leikföng-
um fyrir en færir þau reyndar fremur úr
einum stað í annan. Loks er þar komið að
ekki verður aftur snúið. Hann opnar ræst-
ingaskápinn, lyftir vélinni upp og slangan
byrjar óðara við fyrstu snertingu að hlykkj-
ast og slá hann í upphandleggina. Hann
knýr hana til auðsveipni með því að setja
munnstykkið á hana og sparka létt í rofann
með fætinum. Hljóðið yfirgnæfir umferðar-
nið og raddir götunnar, og dyrabjöllu og
síma. Nú er hann einn með ryksugunni.
Fyrst reynir hann að fara um hana fimum
höndum eins og þarna væri um venjulegt
heimilistæki að ræða. Hann byijar í eldhús-
inu. Hann ryksugar fyrst kæruleysislega
nokkur hrá hrisgrjón fyrir framan eldavél-
ina. Það skröltir dálítið í þeim á vegferðinni
upp slönguna. Hann fer að syngja (þó hann
heyri varla í sjálfum sér) í veikburða tilraun
til að gleyma eðlislægri árásarhneigð vélar-
innar. Það gengur vel um stund þangað til
. ryksugan strandar í tuskumottu og reynist
ófær um að komast yfir þá hindrun. I.S.
kippir í slönguna til að fá hólkinn til að
klífa yfir kantinn á teppinu. Tækið þráast
við. Svo tekur það undir sig stökk og þjösn-
ast ofan á fótinn á honum. Við sársaukann
sparkar hann í vélina svo hún rennur kipp-
korn til baka og slangan leggst makinda-
lega niður á gólf. I.S. virðir hana hugsi
fyrir sér meðan hann jafnar sig í fætinum.
Svo lagar hann mottuna og lyftir barkanum
gætilega upp. Hann er orðinn þreyttur á
átökum og vill heldur frið. Fullur af sátt-
fýsi sest hann á hækjur sér og rennir munn-
stykkinu varlega undir borðstofuborðið. Þá
myndast allt í einu - það gerist í einni svip-
an - lykkja á slöngunni sem hreyfist í átt
að höfði hans. Honum finnst eins og hún
ætli að leggjast um hálsinn á honum og
slær frá sér sér til varnar. Þá kemur aftur
hnykkur á slöngúna og önnur lykkja og
slæst í gagnaugað á honum svo að gleraug-
un detta á gólfið. I.S. krækir í þau og hörf-
ar. Hann drepur á ryksugunni með fætinum
og virðir fyrir sér hvernig slangan þrýstir
munnstykkinu undir borð og leggst svo
endilöng á gólfið eins og sneyptur rakki.
Meðan hann setur upp gleraugun reikar
hugurinn til sumarbústaðar sem hann fékk
eitt sinn að láni og þar var ryksuga af teg-
und sem nefndist Vampýran.
Þessar hugrenningar vekja reiði hans.
Nú verður engin miskunn hjá magnúsi.
Hann fer úr skyrtunni og blæs til nýrrar
sóknar. Hann rekur ryksuguna úr einu her-
berginu í annað með harkalegum hreyfing-
í tilefni sænskrar
bókmenntavöku í
Norræna húsinu um
þessa helgi.
an veggja heimilisins, hundeltur frá einu
herbergi til annars þar sem húsgögn voru
flutt til, mottur hurfu og gluggar opnuðust
út á háværa og næðingssama götuna. Þeg-
ar mamma I.S. var að ryksuga varð hann
að heimilislausu bami. Hún stuggaði honum
hvekkt úr einu köldu herberginu í annað.
Hvergi mátti hann setjast í friði. Hávaðinn
frá vélinni minnti helst á tannpínu og mar-
tröð og smó gegnum veggi og luktar dyr.
Hann varð að æpa til að ná sambandi og
mamma hans óskaði þess að hann væri á
annarri plánetu. Allt var á hverfanda hveli,
í upplausn. Hann varð að reyna að þreyja
þorrann uns skrímslið þagnaði, mamma
hans rétti úr sér, skorðaði rakan hárlokk
bakvið annað eyrað, hló við og horfði á
hann með augum sem sögðu: þá er þetta
búið í bili, nú erum við aftur saman, nú
getum við aftur lifað og átt heima hér í
húsinu og nú ætla ég að setja upp kartöfl-
urnar.
Það hefur meira að segja reynst tækni
nútímans um megn að ná almennilegu taum-
haldi á ryksugunni. Það er eitthvað í bygg-
ingu þessarar vélar, hlykkjótt slangan og
búkurinn sem dreginn er gegn vilja sínum
Eftir LENNART
HAGERFORS
Þýðing: Árni
Sigurjónsson
Sænski rithöfundurinn Lennart Hagerfors er hálffimmtugur og hefur sent frá
sér um tug bóka til þessa og eru þær flestar ljóð og skáldsögur. í bemsku
bjó Hagerfors um tíu ára skeið í Kongó, þar sem foreldrar hans voru trúboð-
ar, og bera þijár af skáldsögum hans merki þeirrar reynslu: Handan Mu-
kambó (1983), Hvalirnir í Tanganyikavatni (1985) og Kongóbúinn sem hló (1987).
Hagerfors er bókmenntafræðingur að mennt og hefur skrifað doktorsritgerð um rit-
höfundana Lars Forssell, Bo Setterlind og Folke Isaksson. Sum verka Hagerfors
hafa verið þýdd á mörg önnur tungumál og er hann meðal þekktustu höfunda Svía
af sinni kynslóð.
Árið 1990 sendi Lennart Hagerfors frá sér bók sem heitir Lífið er það sem á sér
stað meðan við erum að gera eitthvað annað (Livet ár det som págár medan vi
sysslar med annatý.Þessi bók hefur að geyma stutta þætti sem að formi til eru mitt
á milli smásögu og ritgerðar eða eins og höfundurinn hefur sagt í viðtali: „Blending-
ur af skáldsögu, ritgerð og rabbi.“ Þeir fjalla um daglegt líf nútímamannsins: að
versla, að horfa á sjónvarp, að fara í bíltúr, að elda mat og svo framvegis. Þættirnir
eru skemmtilegir og hafa að geyma margar vel hugsaðar athugasemdir um hvers-
dagslegt amstur hins vestræna manns; en um leið tala þær sínu máli um lífið í
Svíþjóð sérstaklega. Hagerfors hefur sagt að hann hafí tekið mið af sögunni Palom-
ar eftir Italo Calvino er hann skrifaði þessa bók. Sagan er sögð frá sjónarmiði
manns sem höfundur kallar I.S., en þann mann hittu lesendur fyrst í sögunni um
Kongóbúann sem hló. Hann er dálítið klunnaleg andhetja og meðaljón í líkingu við
Woody Allen og minnir jafnvel á Don Kíkóta. I.S. er ein þeirra persóna hjá Hager-
fors sem sagt er að séu „einmana menn í jaðri stórrar framkvæmdar“ — svipað og
höfundurinn var kannski sjálfur sem bam, þegar foreldrar hans tóku þátt í hinni
miklu framkvæmd að skapa guðsríki á jörð. Hagerfors hlaut bókmenntaverðlaun sem
kennd eru við Eyvind Johnson fyrir bókina Lífíð er það sem á sér stað meðan við
erum að gera eitthvað annað. Þátturinn sem hér fer á eftir er úr þeirri bók.
Þess má að lokum geta að Lennart Hagerfors heimsækir ísland þessa dagana;
hann flytur fyrirlestur um sænskar nútímabókmenntir í Norræna húsinu föstudaginn
27. mars kl. 13.15 og daginn eftir, laugardag, tekur hann þátt í sænskri bókmennta-
vöku á sama stað sem hefst kl. 20.30.
Árni Sigurjónsson.