Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1992, Blaðsíða 9

Lennart Hagerfors
um. Hann neytir aflsmunar og neyðir vélina
til hlýðni og bælir niður hveija uppreisnartil-
raun. I þröngu baðherberginu er hann þó á
barmi örvæntingar. Hólkur og slanga iyk-
sugunnar hafa lagst á eitt við að hefta
fætur hans og hann á í basli me_ð að losna.
En þetta er ekki eintómt stríð. í barnaher-
berginu róast bæði vél og maður. Slangan
hættir að lemja hann og leggst stillt niður
þegar hann verður að tína upp bangsa, leik-
fangabíla og legókubba úr gólfinu. Hann
fer aftur með munnstykkið yfir gólfið og
hlustar spenntur á hin kynlegu hljóð sem
berast upp eftir rangölum slöngunnar. Hvað
er það sem hverfur í þurran og mjúkan
rykpúða magans? Perlur? Kúlur? Sælgætis-
bréf? Leir? Eplahýði? Það klingir, smellur,
dynur og syngur. Skyndilega breytist til-
breytingarlaust suð vélarinnar í falsettu sem
vitnar um andarteppu og köfnunarkennd.
Blað með litríkri mynd stíflar munnstykkið.
I.S. flýtir sér að fjarlægja það. Honum er
ekki hefnd í huga.
I síðasta herberginu, dagstofunni, virðist
vélin hafa gefist upp. Hún hlítir í undir-
gefni stjórn I.S. sem er líka orðinn nokkru
mjúkhentari. Hreyfingar slöngunnar eru
daufar, án takmarks og tilgangs. I.S., sem
er farinn að svitna, hefur misst sambandið
við umhverfi sitt. Einhæft suðið og endur-
teknar hreyfingar fylla hug hans, þreifa sig
eftir heilafellingunum og mýkja vitundina,
tæma hana af hugsunum, kenndum og
skynjun. Hann rennur saman við verk sitt
og nálgast þess konar andlegt tóm sem
rætt er um í dulspekinni.
Þá finnur hann að hönd er lögð á öxl
honum. Honum rennur kalt vatn milli skinns
og hörunds, hann svitnar og annað hnéð
gefur undan. Hann snýr sér hratt við og
horfir þá í bros og glaðleg augu elstu dótt-
ur sinnar. „Halló, ég er komin heim,“ hróp-
ar hún, snýr sér á hæli og fer inn í herberg-
ið sitt.
I.S. er að hugsa um að sleppa síðasta
skúmaskotinu, hann er í svo miklu upp-
námi, en hann veit að vanrækslan myndi
angra hann alveg fram á kvöld. Hann lætur
munnstykkið hnusa um dálítið í viðbót, rétt-
ir úr bakinu og slekkur á vélinni með fætin-
um. Hann dregur klóna úr innstungunni og
ber ryksuguna aftur inn í ræstingarkompu
- hún lafir aflvana í höndum hans. Að lok-
um stígur hann fæti á hHU.ppinn.sem dregur
snúruna inn.
Þetta er einmitt sú stund sem ryksugan
hefur beðið eftir. Með óvæntum krafti hrifs-
ar hún til sín snúruna. Ognvekjandi hringl
heyrist í fjöðrinni og snúran æðir yfir gólfið
með sívaxandi hraða og leggst til atlögu. í
hvert einasta skipti gerir I.S. sér of seint
grein fyrir þessari vá. Rétt áður en snúran
forðar sér inn í skjól hólksins, þegar hraði
hennar er spm mestur, tekur hún undir sig
stökk og lemur klónni hárnákvæmt í ökkl-
ann á I.S. Það er ákaflega sárt.
Á eftir stendur hann við gluggann og
horfir út í garð. Það er haust og fallegt
úti. Um það bil helmingur laufblaðanna er
kominn með gula eða rauðbrúna slikju.
Gamall maður röltir hægt í burtu með feit-
an hund í eftirdragi. I.S. er næstum því
hamingjusamui'. Hann finnur til þreytulegr-
ar sektarkenndar, nokkuð svipað og eftir
sjálfsfróun. Hann andvarpar, snýr sér við
og fer aftur inn í eldhús. Þar sækir hann
sér bjór í ísskápinn, hellir í hátt glas, röltir
inn í stofu og hnígur niður í sófa.
Þýðandinn er bókmenntafræðingur.
Bak við mig
bíður dauðinn...
Ahverju ári deyja um 70 milljónir manna: Það
gerir 5.833.333 á mánuði, 194.444 á dag,
8.101 á klukkustund, 135 á mínútu, 2,2 á
sekúndu . . . Ef dauðinn væri ekki alþjóðlega
sinnaður og hefði fasta búsetu heima á Is-
Af myndlistarsýningu um
dauðann, sem fram fór í
New York, og átti að
varpa sem fjölbreyttustu
ljósi á spurninguna um
dauðann, um hvað hann
snýst, og hvernig
myndlistarmenn hafa
unnið úr þessu efni.
Eftir HANNES
SIGURÐSSON
landi myndi hann þurrka alla þjóðina út á
röskum 30 klukkustundum. Dauðinn er allt-
af á næstu grösum, hvert sem við förum;
bak við, framan við, utan við og inn í okk-
ur sjálfum. Hann tekur sér bólfestu í líkama
okkar sama augnablik og lífneisti fæðist —
læðist um í þögulli kyrrð svefnsins, í bilinu
á milli hjartsláttar og hugsunar, í því líf-
vana rými sem umlykur tilveruna eins og
óendanlegt haf — og víkur ekki úr honum
fyrr en hann hefur náð yfirhöndinni. I viss-
um skilningi má segja að dauðinn nærist á
lífinu, því án þess væri fyrirbærið merking-
arleysa; hann er það svarta „efni“ sem
Skaparinn hnoðar aftur og aftur í mismun-
andi lífsform.
En maðurinn með ljáinn sýnir ekki á sér
„smettið". Og hann ræðst til atlögu í alls
konar dulargervum; ofsafenginn, blóðugur,
snöggur, óvæntur, kvalafullur, hæglátur
o.s.frv. Hann er sjaldnast velkominn. En
þó að dauðinn bíði eftir okkur á næsta horni
tilbúinn að reiða náðarhöggið og vakti hvert
einasta fótmál er eins og samfélagið í dag
neiti að horfast í augu við þessa staðreynd.
Meðan kirkjan var og hét og menn áttu
annað hvort yfir höfði sér eilífa sælu eða
brennandi víti var dauðinn daglegur gestur,
enda var ekki framhjá honum litið. Nú hef-
ur hins vegar tekist að ýta honum út í horn
og láta hann alfarið í hendur lækna, útfarar-
stjóra og líktækna. Fólk má varla styðjast
við staf án þess að því sé skúbbað með
hraði á næsta élliheimili og vandlega læst
inni svo menn þurfi nú ekki að horfa upp
á allar þessar hræðilegu hrukkur. Og ef við
þjáumst af mikið meira en venjulegu kvefi
er haft samband við lækninn. Þeir sem lagð-
ir eru inn á spítala og ekki eiga afturkvæmt
fara eftir „leynileiðum" til útfararstjóranna
þar sem líkið er sótthreinsað og „pússað“
svo fínt upp að á hinstu kveðjustund gætu
ættingjar haldið að ástvinurinn hefði bara
fengið sér smá blund.
Öll menningin okkar í dag snýst meira
og minna um að viðhalda æskunni, um lóða-
lyftingar, jógúrtís og kólesterólsnauða fæðu.
I Bandaríkjunum er t.d. farið að „slá í“ þig
þegar þú ert kominn yfir tvítugt og þú ert
gjörsamlega búinn að vera hafir þú ekki
„meikaða" fyrir þrítugt. Hollywood-stjörn-
urnar mega vart lengur vera að því að leika
í bíómyndum vegna anna á lítaskurðsbekkn-
um og poppgoðið Michael Jackson er búinn
að láta teygja og toga svo mikið á sér and-
litið að hann er fyrir löngu hættur að bera
kennsl á sig í speglinum. Líf okkar hefur
heldur ekki það flæði sem það hafði áður.
Sarah Charlesworth: Óþekkt kona
varpar sér fram af Hótel Corona í
Madrid árið 1979. Smáatriði úr Ijós-
mynd blásið upp í 200x106 sm.
Það er flokkað í einhvers konar lífsreynslu-
pakka og bútað niður í ár, mánuði, klukku-
stundir og jafnvel mínútur. Þótt mannskepn-
an sé að gera síst merkilegri hluti í dag en
endur fyrir löngu hefur hún aldrei verið
uppteknari við. að gleyma sjálfri sér. Við
reynum að telja okkur trú um að dauðinn
sé ekki til með þrotlausri vinnu, sjónvarps-
glápi, sólarlandaferðum, titlakapphlaupi og
stórtækum innkaupaaðgerðum.
Skemmtanabransinn sér svo um að fylla upp
í eyðurnar til að forða okkur frá því böli
að þurfa að hugsa alltof mikið.
Dauðinn á sína sögu eins og allt annað
í mannheimi. Sá sem hefur einna best gert
grein fyrir þessari stofnanagervingu dauð-
ans er franski hugsuðurinn Michael Fouc-
ault. Þegar borgarastéttin hrifaði til sín
völdin í frönsku byltingunni tóku sérfræð-
ingar og hæli fljótlega að spretta upp eins
og gorkúlur um víð veröld. Fólk var ekki
lengur haldið illum öndum, það var einfald-
lega geðveikt, og ekki var við Guð að sak-
ast þó eitthvað bjátaði á, menn voru í mesta
lagi óheppnir. Yfirvaldið, sem áður fyrr
kristallaðist í persónu kóngs og páfá, leyst-
ist allt í einu upp í trilljón litlar valdaeining-
ar með afar flóknu gangvirki; ríkisstjórn,
hæstarétt, banka, spítala, verkalýðssam-
Jeffrey Silverthorne: „Hlustið...stúlkan
sem dó í svefni". Svarthvít ljósmynd.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28.MARZ1992 9