Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1992, Blaðsíða 3

1-PgPáTg
•» o. A Æ Jt _M_ Jt i Á i A1] S1E
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Þetta er ekki venjuleg uppgjafa dráttarvél, heldur tákn
um byltingu í verkmenningu, sem hér varð eftir stríðið:
Farmall A, eða Farmailinn, var fyrsti „sláttutraktorinn"
eins og þá var sagt og boðaði þáttaskil milli hestaverk-
færaaldar og vélaaldar. Núna getur Farmallinn talizt til
þjóðminja; þau fáu eintök sem enn eru til, eru safngrip-
ir. Þessi stendur í Bólu í Blönduhlíð, nálægt því sem bær
Hjálmars skálds stóð. Neðar í brekkunni sést minningar-
lundur skáldsins, síðan Héraðsvötnin og Tungusveitin.
Hafsteinn
Guðmundsson, eða Hafsteinn í Hólum eins og
hann hefur löngum verið nefndur, er brautryðj-
andi í listrænni hönnun á prentgripum og fræg-
ur smekkmaður og fagurkeri. Með útgáfu sinni
og útlitshönnun hefur Hafsteinn gegnt menn-
ingarhlutverki, sem nú er minnst með sýningu
í Landsbókasafni og grein í Lesbók.
A
Húsvernd
er eitt af þeim verkefnum sem þjóðminjasafnið
sinnir og nú stendur yfir sýning í Bogasalnum
um þetta efni. Af því tilefni hefur Júlíanna
Gottskálksdótti skrifað grein.
Möðruvellir
í Hörgárdal, Grund í Eyjafjarðarsveit og Möðruvellir í
sömu sveit eru meðal eyfirzkra frægðarbýla og höfuð-
bóla. Blaðamaður Lesbókar hefur verið á ferð nyrðra
og skrifað nokkra minnispunkta, m.a. um þessi þjóð-
kunnu býli.
EINAR BENEDIKTSSON
Útsær
-brot-
Til þín er mín heimþrá, eyðimörk ógna og dýrðar,
ásýnd af norðursins skapi í blíðu og stríðu.
Hjá þér eru yngstu óskir míns hj'arta skírðar.
Utsær — þú ber mér lífsins sterkustu minning.
— Ég sé þig hvíla í hamrafanginu víðu;
ég heyri þig anda djúpt yfir útskaga grynning.
Ofsinn og mildin búa þér undir bránni;
þú bregður stórum svip yfir dálítið hverfi,
þar lendingarbáran kveðst á við strenginn í ánni,
en upplit og viðmót fólksins tekur þitt gervi.
Því dagar sólina uppi um unaðsnætur.
Þá eldist ei líf við blómsins né hjartans rætur.
— Hafkyrrðin mikla leggst yfir látur og hreiður,
en lágeislinn vakir á þúsund sofandi augum.
Á firðinum varpar öndinni einstöku reyður,
og uppi við land kasta sporðar glampandi baugum.
Báruraddir í vogavöggunum þegja.
Ein vísa er aðeins hvísluð niðri í ósi.
Tíminn er kyrr. Hann stendur með logandi Ijósi
og litast um eftir hvetju, sem vill ekki deyja.
En stoltastur ertu og stærstur í roki á haustin.
Strandmölin grýtir landið. Þú seilist í naustin.
Skýin, þau hanga á himninum slitin í tötra. —
Það hriktir í bænum, eins og kippt sé í fjötra.
— Þá bryðurðu gaddinn við grúfandi bátastefnin.
Grunnsjórinn beljar um voginn, svo jarðirnar nötra.
En hafáttin er í húmi og blikum til skipta;
hún hleypir skammdegisbrúnum föl undir svefninn.
Þá hamastu, tröllið. I himininn viltu lyfta
hyljum þíns eigin dýpis og álögum svipta.
Einar Benediktsson (1864-1940) var eitt af þjóðskáldunum á fyrstu
áratugum aldarinnar, fæddur í Héðinshöfða, dáinn í Herdisarvík,
grafinn á Þingvöilum. Einar var lögfræðingur, ritstjóri og beitti sér
fyrir nýtingu íslenskra auðlinda. Kvæðið Útsær er langt og ekki tök
á að birta það í heild, en Einar mun hafa taliö þetta bezta Ijóð sitt.
B
B
Að sigra heiminn með
gamansemi og bjartsýni
Trúirt flytur fjöll, stendur
einhvers staðar skrifað.
En nú þarf ekki trúna
til. Menn eru í því að
flytja fjöll. Að minnsta
kosti Danir. Þeir lyfta
grettistökum. Við íslend-
ingar breytum fjöllum í
vegi og förum létt með það.
Úr eymdarhjalinu hér á íslandi skrapp
ég fyrir stuttu til Danmerkur, en þar er
mikill skortur á fjöllum. Að vísu eiga þeir
Himmelbjerget og Ejer Bavnehoj, sem eru
um 150 m háar hæðir. En þrátt fyrir allt
þetta fjallaleysi eru Danir fjallhressir, og
bæði bjartsýnir og léttlyndir.
Skömmu fyrir komu mína þangað höfðu
þeir vaknað upp einn morgun við það, að
þeir höfðu dirfst að segja nei við Maastricht-
samkomulaginu (en Maastricht er í Hol-
landi, sem er líka land fjallaleysis) og þeir
urðu svo hissa á sjálfum sér að þeir vissu
vart sitt ijúkandi ráð. En að sjálfsögðu héldu
þeir upp á það á sinn hátt, með öllara og
smurbrauði. Aðeins hálfum mánuði síðar,
er þeir voru uppteknir við að halda upp á
silfurbrúðkaup Margrétar drottningar og
Hinriks prins, urðu þeir aftur aldeilis stein-
hissa. Það var þegar þeir sigruðu Hollend-
inga í knattspyrnu og komust í úrslit Evr-
ópukeppninnar. Enginn hafði búist við Dön-
um í úrslitin en þeir sýndu heiminum hvar
Davíð keypti ölið og nú var aðeins Golíat
eftir, erkifjendurnir Þjóðverjar. Og meðan
löggan í Svíþjóð barðist við breska óláta-
seggi skálaði Kaupmannahafnarlöggan við
danska góðlátaseggi áfyáðhústorgi og Strik-
inu, þar sem rosknar konur rauluðu ættjarð-
arsöngva og teyguðu Túborg af stút.
Hvað er það eiginlega sem gerir Dani
svona glaða, sjálfstæða og óbangna við að
vera öðruvísi? Ég hef velt því fyrir mér og
eftir að hafa horft á þá sigra heimsmeistar-
ana þýsku með tveimur mörkum gegn engu
hallast ég að því að það sé einkum tvenntj
sem Danir hafa umfram aðrar þjóðir: I
fyrsta lagi heilbrigðan húmor. Þeim verður
nær allt að gamni. Þeir kunna þá list öðrum
betur að gera góðlátlegt grín að sjálfum
sér. Þá list þyrftum við að læra af þeim. í
öðru lagi er það takmarkalaus bjartsýni, sem
byggir á trú, trú sem getur flutt fjöll.
Eftir vökudvöl í þessu landi bjartsýni',
dirfsku og gleði sest ég upp í einhverja Dís
á Kastrúp, spenni ólar og opna íslensk dag-
blöð, fullur heimþrár og þjóðarstolts, þrátt
fyrir allt. En hvað gerist? Niðurdrepandi
bölmóður, svartnættisraus og letjandi
barlómur slær mann næstum í rot í fyrstu
lotu: Minnkandi afli, gjaldþrot, deilur um
kvóta, ef ekki EES þá fer allt í klessu,
myndir af alvarlegum allt-vitum, sorgmædd-
um landsfeðrum og svo framvegis. Auðvitað
er ég þjóðerni mínu trúr og mála skrattann
á vegginn, það eru jú til ljósir punktar hjá
okkur, en þeir hverfa bara í skuggann af
svartnættinu.
Hjálpin og náðin virðist aðeins geta kom-
ið að utan. Því er líkast að þjóðin hafi glat-
að trúnni á að hún geti eitthvað sjálf. Hægt
væri að skilja þetta ef nú geisuðu móðuharð-
indi, svarti dauði og Skaftáreldar, allt í senn!
En því fer fjarri, hér er á ferðinni ein rík-
asta og best menntaða þjóð í heimi, sem
hefur aldrei fyrr verið eins vel í stakk búin
til að taka á erfiðleikum. En hún virðist
ekki geta fundið sér annað til dundurs en
að telja kjarkinn úr sjálfri sér.
Við göngum meira að segja svo langt,
ef annað er ekki fyrir hendi, að fárast yfir
óblíðri veðráttu á íslandi, líkt og við hefðum
flutt hingað í gær eða fyrradag og veðrið
kæmi okkur á óvart! Eitt kuldakast í júní
ætti varla að teljast til tíðinda hjá þjóð, sem
búið hefur í þessu harðbýla landi í yfir 1100
ár, hvað þá að við hótum sjálfum okkur því
að flytja úr landi þess vegna.
Þetta er í sjálfu sér eintómt nuð og mér
væri sjálfsagt nær að hætta þessu nöldri
og fara í góða fýlu með hinum. En satt að
segja nenni ég því ekki sem stendur, það
er svo leiðinlegt til lengdar. Og þegar mað-
ur er svona nýkominn heim úr grænum og
hlýjum löndum eru bjartsýni og jákvæðni
ennþá ofarlega í huga. En það líður vafa-
laust ekki á löngu áður en ég verð aftur
orðinn samdauna hinum, fúll og argur og
hef allt á hornum mér. Það er líka heila
málið: Þessi svartagallssótt er bráðsmitandi
og þegar öll þjóðin er orðin gegnsýrð af
henni er ekki von á góðu. Því er nauðsyn-
legt að snúa við blaði og gefa bjartsýni
tækifæri til að komast að hjá þjóðinni á
nýjan leik.
Og vissulega má segja með sanni að
Kjaradómur hafi nú lagt sitt af mörkum til
að létta okkur lund um stund og hljóta þeir
kjaradómarar að hafa dottið í einhvern bjart-
sýnispollinn þegar þeir ákváðu að sumir
þyrftu að fá meira en aðrir.
Og ég vil leggja mitt af mörkum í þeirri
viðleitni og bendi á tvær mögulegar útflutn-
ingsafurðir, sem skapað geta atvinnu og
þjóðartekjur. í fyrsta lagi komst ég að því
úti í Noregi, að þar þekkja menn ekki verk-
færi, sem hér gengur undir heitinu kant-
skeri. Hann er notaður til að skera kanta
á heimatúnum og í görðum. Við gætum
nýtt rekavið í sköftin og brotajám eða ál í
hausinn. Og selt Norðmönnum kantskera.
í öðru lagi gætum við nýtt öll þau skip
og báta, sem hér liggja bundin við bryggjur
verkefnalaus, stórvirkar jarðýtur og vöru-
bíla og önnur slík verkfæri og allt það vinnu-
afl sem er á lausu sem stendur, og undir
stjórn þeirra vönu fjallaflutningamanna,
sem við eigum nú þegar, gætum við selt
nokkur af þeim ótal fjöllum sem standa víðs
vegar um land fáum til gagns eða gamans,
Dönum frændum okkar, sem eru svo víð-
áttu fjalla-lausir og bjartsýnir.
Og Danir eru áreiðanlega aflögufærir um
slatta af bjartsýni í staðinn, til þess að vöru-
skiptajöfnuðurinn haldist. Jafnframt megum
við til að minna Dani á hveijir það voru sem
fundu Vínland. í Berlingske Tidende 19.
júní sl. er frétt um víkingahátíð í Friðriks-
sundi, sem haldin var í 41. sinn, þar sem
segir að hátíðin „snúist um ferðir norðurbú-
anna frá Norð-vestur-Grænlandi til Vín-
lands, sem síðar varð að Ameríku". Hvergi
er minnst á ísland i þessari frétt. Kannski
við höfum vanrækt víkingaþáttinn í íslands-
sögunni og ættum að taka upp víkingahátíð-
ir á íslandi. Og efla útflutning á þeirri stað-
reynd að íslenskur víkingur fann Ameríku
fyrstur Evrópumanna. Kænlegast væri
sennilega að setja á laggimar sendinefnd
íslenskra víkinga, sem færi til Danmerkur
að leita bjartsýni og léttlyndis?
hrafn Harðarson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. ÁGÚST 1992 3