Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1992, Blaðsíða 8

Frá viðgerð Víðimýrarkirkju 1936.
Úr bænbúsinu á Núpsstað.
Inni í Víðimýrarkirkju á sama tíma. Matthías Þórðarson tók myndinar 1912.
HUSVERND
AISLANDI
Ljósm./Þór Magnússon
Sjávarborgarkirkja í Skagafirði var
lengi notuð sem skemma, en er nú í
eigu Þjóðminjasafnsins, sem hefur látið
gera við hana.
s i
'}l ;íy.
mótt eina árið 1973 tóku nokkrir félagar úr
Torfusamtökunum sig saman og máluðu húsin
á svonefndri Bemhöftstorfu í Reykjavík. Bar-
áttan um framtíð þessarar lágreistu húsaraðar
frá síðustu öld hafði þá staðið í nokkur ár og
voru skiptar skoðanir um varðveislugildi
húsanna. Bent hafði verið á að þama
væri eina samfellda húsaröðin í Reykjavík
frá fyrri hluta 19. aldar og greinar skrifað-
ar þar sem vakin var athygli manna á
látlausri fegurð húsanna sem að mati
sumra voru þó aðeins danskar fúaspýtur.
A þeim tæpu tuttugu áram, sem liðin era
frá því að húsin á Torfunni voru máluð,
hefur húsvemdarstefnunni vaxið fylgi
bæði meðal almennings og ráðamanna.
Friðun húsanna á Bemhöftstorfu árið 1979
og endurreisn þeirra næstu árin réð þar
miklu. Menn sáu ekki aðeins að hægt var
að gera við gömul hús og nota heldur einn-
ig að þau vora hin fegurstu að allri gerð.
í Bogasal Þjóðminjasafns
íslands stendur nú yfir
sýning sem ber heitið
Húsvemd á íslandi. í
máli og myndum er þar
sagt frá brautryðj
andastarfí Þjóðminja
safnsins á sviði hús-
verndar hér á landi og
sýnd nokkur dæmi um
viðgerðir gamalla húsa
sem Þjóðminjasafnið
hefur staðið að eða
Húsfriðunarsjóður og
aðrir opinberir aðilar
hafa styrkt.
Eftir JÚLÍÖNU
GOTTSKÁLKSDÓTTUR
Brautryðjandastarf
Þjóðminjavarðar
Enda þótt hugtakið húsvemd hafí orðið
mönnum tamt í umræðu um umhverfis-
og menningarmál fryir um tuttugu til þrjá-
tíu árum, á húsvernd á íslandi sér lengri
sögu. Hana má rekja til fyrstu starfsára
Matthíasar Þórðarsonar þjóðminjavarðar
sem tók við embætti árið 1907. Sama ár
höfðu verið samþykkt lög um vemdun
fomminja þar sem kveðið var á um að til
þeirra teldust fomar kirkjur og fom bæjar-
hús. Fyrstu afskipti Matthíasar af varð-
veislu gamalla húsa vora árið 1914, er
honum tókst að fá nokkra fjárveitingu af
ijárlögum til styrktar Skúla Guðmunds-
syni, bónda á Keldum á Rangárvöllum, til
að endurreisa gömlu bæjarhúsin á Keldum
eftir landskjálftann 1912.
Það var hins vegar ekki torfbær heldur
steinkirkja sem Matthíass Þórðarson sá
fyrst um viðgerð á. Það var Bessastaða-
kirkja sem gert var við árið 1921 og mark-
Húsin í Neðstakaupstað á ísafirði. Gert hefur verið við Tumhúsið, Faktorshúsið
og Krambúðina og unnið er að viðgerð Tjöruhússins.
aði sú viðgerð tímamót í húsvemd hér á
landi. Bessastaðakirkja var þá bænda-
kirkja og efndi Matthías til almennrar fjár-
söfnunar til viðgerðarinnar, því ekkert fé
fékkst til verksins af opinberri hálfu.
Nokkrum árum síðar átti Matthías fram-
kvæðið að því að Hóladómkirkja var tekin
á fomleifaskrá og sá hann um endurbætur
á kirkjunni þar sem leitast var við að
færa hana í uppranalegt horf, en hún
hafði fengið harða útreið skömmu fyrir
1890.
húsasafn Verður Til
Þetta var á þeim tíma er þorri lands-
manna bjó enn í torfbæjum. Ljóst var að
þar yrði brátt breyting á og að varðveita
þyrfti merkustu bæina og sömuleiðis torf-
kirkjurnar. Árið 1930 var fyrsta torfhúsið
tekið á fomleifaskrá. Það var bænhúsið á
Núpsstað. Sex árum síðar var Víðimýrar-
kirkja keypt til Þjóðminjasafnsins og strax
hafin viðgerð á henni. Var það í fyrsta
skipti sem gert var við torfhús í menning-
N BB
8