Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1992, Blaðsíða 4

„Finnst að ég
eigi mikið ógert“
ILandsbókasafni íslands stendur yfir um þessar mund-
ir sýning á útlitshönnun og bókagerð Hafsteins
Guðmundssonar, sem með réttu getur talizt íslenzk-
ur brautryðjandi í prentlist og útlitshönnun á prent-
gripum, einkanlega bókum. Á sínu sviði er Haf-
Portret Baltasars
af Hafsteini Guð-
mundssyni.
Stutt spjall við
HAFSTEIN
GUÐMUNDSSON,
fyrrverandi
prentsmiðjustjóra í
Hólum, núverandi
bókaútgefanda í
Þjóðsögu og
brautryðjanda í íslenzkri
prentlist og útlitshönnun
bóka.
steinn listamaður og hugsjónamaður í senn.
Og nú þegar hann stendur á áttræðu er hann
varla hálfnaður með stórverk, sem hann hef-
ur iagt í meiri metnað en nokkurt annað:
útgáfu á 10 binda verki um íslenzka þjóð-
menningu.
Af því sést, að metnaður Hafsteins er langt
í frá að vera einvörðungu bundinn við útlit
og stíl, heldur ber hann kannski umfram allt
fyrir bijósti þjóðlega íslenzka menningu og
íslenzka tungu. Þessvegna er mjög vel við
hæfi, að Landsbókasafnið veki athygli á þess-
um síunga brautryðjanda með sýningu á
nokkrum prentgripum hans.
Hafsteinn Guðmundsson er Vestmanna-
eyingur; fæddur þar í apríl 1912. Á unglings-
árum hans var starfandi prentsmiðja Guðjóns
Ó. í Eyjum og þar hóf hann nám á fjórða
áratugnum, en fluttist síðan til Keykjavíkur
og hélt prentnáminu áfram í ísafoldarprent-
smiðju og var útskrifaður sveinn 1939. „Ég
hélt áfram við minn kassa í Isafold; var þar
í sérstökum krók, sem var kallaður Letigarð-
ur“, segir Hafsteinn. „Þetta var allskonar
smáprent. Ég fór undir eins að teikna upp
eða endurhanna hluti, sem höfðu verið eins
tímunum saman. Leturtýpur voru yfirgengi-
lega fábreyttar og sama var um letur vegna
fyrirsagna. Þessvegna fór ég að teikna sjálfur
fyrirsagnaletur til að bæta úr fátæktinni, en
það mætti litlum skilningi og var kallað að
gaufa. Ef maður velti hlutum fyrir sér, þá
var maður að gaufa. En ég var víst fæddur
gaufari og sneri eins oft baki í kassann og
verkefnið, því maður var að velta fyrir sér
ýmsum möguleikum."
Sérstæðasti prentgripur, sem Hafsteinn
átti þátt í að móta útlit á, var afmælisrit, sem
út var gefið í tilefni 500 ára afmælis prentlist-
arinnar árið 1940. í þessu riti voru ritgerðir
eftir ýmsa mæta menn. Á titilsíðu bókarinnar
og við upphaf hverrar ritgerðar teiknaði Haf-
steinn margbrotna skreytingu með penna og
síðan var það prentað með svörtu. Þegar
bókin var komin saman, tók Hafsteinn 135 Einstæður prentgripur: Hafsteinn teiknaði myndlýsingu í afmælisrit á 500 ára
eintök og handlitaði allar myndirnar svo eng- afmæli prentlistarinnar og handlitaði 135 eintök, svo engin tvö eru eins.
AÐURINN hefir á dögum fyrstu sagna kunnað
að hagnýta vald sitt yfir náttúrunni á marg-
víslegan hátt. Hann gat stíflað fljótið, veitt
því á þurrlendið og fengið þannig upp skorinn
margfaldan ávöxt. En hann hefir sennilega
snemma fundið, að slíkur sigur var aðeins ör-
lítið brot þeirra möguleika, sem kraftur þessa
náttúruafls fól í skauti sínu. Knúinn af frum-
stæðri þörf til viðurhalds lífinu vann hann
marga slíka sigra á öflum náttúrunnar.
Þessi framsækna hvöt þroskaði hugkvæmni
hans og leiftrandi gáfur, hann tók að skyggn-
ast inn í leyndardóma eigin anda. Hann átti
orð og tungu, sem að vísu endurkastaði daufri
skímu af geislum heillar sólar, var honum
sem lítil uppspretta af eilífu djúpi, en þessi
uppspretta átti sér engan farveg. Þannig var
andi mannsins bundinn upphafi sínu og vöggu-
stað — hann reis af grunni í ólgandi gosum,
er skópu undramyndir goðrænna veralda og
Hafsteinn Guðmundsson:
og hlutverk hennar“.
Ljósm.Lesbók/Þorkell.
„Oft finnst mér birtast í útlitinu fáfræði um Bókina
ar tvær urðu eins og dæmi um þetta er ein-
mitt til sýnis í Landsbókasafninu.
„Þetta var mikið verk og seinlegt", segir
Hafsteinn, „og ég vann við það í kjallara við
Laufásveginn, en þó sem starfsmaður Isafold-
arprentsmiðju. Það var líka mikið hneykslast
á gaufínu í honum Hafsteini við þetta verk
og talið óþarft. Ailt svona lagað var einskis
metið og ég fékk ekki annað en mitt venju-
lega sveinskaup fyrir verkið."
Á heimili Hafsteins og konu hans Helgu
Hobbs, sem er ensk að faðemi, má sjá að
myndlistin er í hávegum höfð. Þar eru verk
eftir Kjarval, Þorvald Skúlason, Svavar
Guðnason, Barböru Árnason, Einar Jónsson
og fleiri. Ég veit af gömlum kynnum við
Hafstein, að hann er mikill fagurkeri og
ástríðumaður gagnvart myndlist. Raunar
hefði hann gjaman viljað fara í myndlist-
arnám og helga sig myndlistinni, segir hann.
En kveðst um leið hafa verið nógu raunsær
til að gera sér grein fyrir því, að sem mynd-
listarmaður gæti hann ekki séð fyrir konu
og heimili. „Ég vildi halda konunni, en svo
fór þó að það gerði ég ekki; við skildum 1943
og þremur árum seinna kvæntist ég Helgu“,
segir hann. En þó hann gæfí atvinnumennsku
í myndlist uppá bátinn, málaði hann lítillega
fyrir sjálfan sig, en hafði að eigin sögn aldr-
ei kjark til að halda sýningu; „var óskaplega
hlédrægur", segir hann.
Þessi áhugi hafði kviknað í Iðnskólanum
þar sem Bjöm Bjömsson var kennari; fram-
úrskarandi listrænn maður og góður teikn-
ari. Þar voru samtímis Hafsteini Skarphéðinn
Jóhannsson og Helgi Hallgrímsson, síðar arki-
tektar. Skarphéðinn var mjög áhugasamur
líka og saman fóru þeir oft heim til Bjöms,
sem tók þeim opnum örmum hvenær sem
var. Einnig var Hafsteinn á myndlistarná-
mskeiðum hjá Finni Jónssyni og Jóhanni Bri-
em. Það hafði líka sín áhrif, að Hafsteinn
kynntist snemma Þorvaldi Skúlasyni og þeir
urðu nánir vinir, Löngu síðar eftir að Þorvald-
ur var allur, stóð Hafsteinn að útgáfu á glæsi-
legri bók um Þorvald - og að sjálfsögðu hann-
aði hann bókina sjálfur.
A sýningunni í Þjóðminjasafninu: Bók,
sem fagurlega er innbundin eftir teikn-
ingu Hafsteins.
Metnaður Hafsteins stóð til þess að full-
komna sig í faginu og honum fannst ekki
nóg að ljúka sveinsprófí hér. Strax að því
loknu vorið 1939 hélt hann utan til Kaup-
mannahafnar með það fyrir augum að fá
vinnu í prentsmiðju og stunda síðan nám í
Den Grafíske Höjskole á kvöldin. og fyrir orð
eins af kennurunum hafði hann fengið starf