Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1992, Blaðsíða 8

Ein elzta ljósmynd sem til er bardaga í kendo.
Skylmingar í sögu og menningu þjóðar
IJapan hefur sverð, ásamt spegli og gimsteini alltaf
verið hluti af helgidómum keisarakrúnunnar. Sverð-
ið var tákn eldingarinnar, spegillinn sólarinnar og
gimsteinninn tunglsins. Þetta útskýrir að hluta til
þá nánast goðsagnakenndu ástríðu, sem japanska
legum akademisma eins og við sjáum hann
í dag, einkum í Bandaríkjunum.“
— Ef við segjum sem svo, að á endur-
reisnartímanum hafi málarar séð fegurðina
í guðdómlegu samræmi manns, náttúru og
sögu og þeim heilögu hlutföllum sem af
því voru leidd, hvernig skilgreinir þú þá
þetta hugtak fegurð, sem er svo óáþreifan-
legt?
„Eg mundi segja að endurreisnin hafi
ekki verið sérstaklega kaþólskt fyrirbæri,
því hún byggði á klassískri heiðinni hefð
frá Aþenu og Róm, og var í raun frá upp-
hafi að hluta til andkaþólsk. En hún fól í
sér byltingu, því menn uppgötvuðu
fjarvíddina, ljósið, rýmið og blekkinguna í
málverkinu og það var ekki lengur bara
táknrænt sem skreyting eða myndlýsing.
Síðan höfum við upplifað stöðuga þróun
og afturhvarf til þessar er klassísku hefð-
ar, allt fram á okkar dag. Til dæmis eru
margir sem standa í þeirri trú að konseptl-
ist sé eitthvað alveg nýtt fyrirbæri í lista-
sögunni, en bæði Piero della Francesca og
Rubens voru í rauninni konseptmálarar og
auðvitað er ég sjálfur konseptlistamaður
þótt ég noti ekki þetta heiti sjálfur."
— Hvað er það sem skilur þínar hug-
myndir um fagurfræði frá hugmyndum
endurreisnarmannanna?
„Sá sem er fæddur á 20. öldinni og er
að fást við myndlist getur ekki verið ósnort-
inn af því sem gert hefur verið á þessu
sviði. En eftir allt það sem framúrstefnu-
mennimir gerðu í myndlistinni á öðrum,
þriðja og fjórða áratug aldarinnar, var í
raun og veru búið að koma nútímalistinni
til skila. Síðan höfum við varla gert mikið
annað en að liggja á meltunni og reyna
að meðtaka alla ismana og allt það sem
þá gerðist. Og auðvitað getum við ekki
verið ósnortin af þeirri reynslu. Þó að ég
sæki ýmislegt til endurreisnartímans, þá
verður það aldrei endurtekning á því sama,
og reyndar má einnig sjá viss áhrif frá
pop-list í mínum verkum."
— ítalski málarinn De Chirico, sem
málaði byltingarkenndar myndir á öðrum
og þriðja áratug aldarinnar undir merki
hins metafýsíska málverks, komst að þeirri
niðurstöðu þegar á þriðja áratugnum, að
hann væri klassískur málari, og fór svo
að kópíera gömlu meistarana frá því fyrir
1600 og mála myndir með hefðbundnum
hætti, sem voru í ætt við klassík í merking-
unni tímaleysi. Telur þú að hugmyndir
hans hafi verið réttar?
„Ég tel að De Chirieo hafi verið einn
af merkustu listamönnum þessarar aldar.
Afstaða hans var í raun mjög róttæk, því
hann hafði hugrekki til þess að snúa aft-
ur. Hann gerði myndir sem voru tímalaus-
ar og gjörsamlega óháðar allri tísku. Hann
gekk að sumu leyti lengra en Picasso.“
— Ég minnist þess þegar ég var í Róm
veturinn 1966 og bjó í Skandínavíska
klúbbnum við Via Condotti, að ég sá De
Chirico alloft koma og fá sér drykk á Café
Greco. Hann var alltaf einn og virtist ein-
mana gamall maður. Hann málaði þá
tímalausar myndir af trylltum hestum, og
flestir sem ég þekkti töldu hann elliæran
gamlan mann. Eftir lát hans hafa menn
endurmetið verk hans. Hver verður dómur
sögunnar?
„Hans framlag til framúrstefnunnar var
að ganga gegn henni. Þetta var mikilvægt
skref, því hann var einna fyrstur manna
til að átta sig á því að framúrstefnulistin
væri komin á enda og því væri ekki önnur
leið en að snúast gegn henni. Sú trú og
sú von sem menn höfðu bundið við módern-
ismann var horfin og ég held að flestum
sé það orðið ljóst nú. Þetta á ekki bara
við um myndlistina, heldur líka um alla
tækniþróun tuttugustu aldarinnar. Við
stöndum nú á krossgötum og þurfum að
endurmeta alla þá miklu umbyltingu sem
tuttugasta öldin hefur haft í för með sér.
— Var módemisminn í kjama sínum
draumur um betra mannlíf er byggði á
tækni og rökhyggju og vísindalegri skipu-
lagningu mannlífsins?"
„Módernisminn var í fyrstu gagnrýnin
hugsun og frjálst hugarflæði. Hann skap-
aði sprengingar sem birtast okkur í hinum
ýmsu ismum eða stefnum. Þessar spreng-
ingar urðu smám saman minni og minni,
og nú orðið em þær eins og veikur logi á
eldspýtu. Menn gera ekki lengur stórar
formrænar uppgötvanir. Menn segja reynd-
ar að það sé ekki hægt að uppgötva neitt
lengur hvað varðar form. Það sem hægt
er að uppgötva nú liggur hins vegar í inni-
haldinu og í nýju samhengi forms og inni-
halds.
Höfundur er myndlistarmaður og fararstjóri.
Kendo er samsett úr ken,
sem þýðir sverð, og do,
sem þýðir leið. Orðið
táknar í beinni þýðingu
leið sverðsins. Þetta er
list japönsku
skylminganna. Að baki
er löng saga frá
göðsögulegum tíma.
Þetta er þó ekki
neinskonar
fortíðarfyrirbæri á
hverfanda hveli. Núna
eiga allir skólar í Japan,
stórfyrirtæki, félög og
opinberar stofnananir
sína eigin æfmgasali fyrir
Kendo.
Eftir TRYGGVA
SIGURÐSSON
sverðið, Katana, hefur öldum saman vakið í
huga Japana.
Fyrstu þekktu vísbendingar um bardaga
með sverðum í Japan eru frá ATara-tímabil-
inu, u.þ.b. 700 e.K. Heimildir herma, að á
þessum tíma hafi aðalsmönnum við keisara-
hirðina verið kenndar Tatchigaki og Kumitac-
hi, tveggja manna æfingar með sverði. Þrátt
fyrir þetta eru varla til ritaðar heimildir um
skylmingar, sem unnt er að reiða sig á, fyrr
en frá níundu öld. Af þessum sökum er ekki
unnt að tileinka tilurð Kendo einstökum
kennurum né heldur tímasetja upphaf þess
af nákvæmni. Uppruni þess er afrakstur
bardaga, sem japönsku stríðsmennirnir, Sam-
urai eða Bushi, sem voru með afbrigðum
hugrakkir og vopnfimir, áttu í frá örófi alda.
'I fyrstu rituðum, sögulegum heimildum í
Japan, Kojiki og Nihonshoki („Sagnir af forn-
um hlutum"), sem eru frá upphafi áttunda
aldar, er greint frá því, að keisarinn Kammu
(736-805) hafi látið reisa skylmingasal í helg-
asta hluta hinnár nýju keisarahallar sinnar.
Þetta gerðist stuttu eftir að jiirðin var flutt
frá Nara til Kyoto. Á öllu þessu tímabili, sem
nefnt er Heian Jidai (794-1185), var ástund-
un skylminga daglegur þáttur í lífí ungra
aðalsmanna við keisarahirðina.
Hirðin í Kyoto tók þó fljótlega upp hóglífi
og hermennska vék fyrir skemmtunum af
ýmsu tagi. í lok tólftu aldar voru völd hirðar-
innar orðin svo veikburða, að Taira-keisara-
ættin tapaði hverri orrustunni á fætur ann-
arri fyrir Mmamoío-ættinni, sem að lokum
tók völdin í landinu. Minamoto-ættin flutti
hirðina til Kamakura, sem er fjarri Kyoto
og vel til þess fallin, legu sinnar vegna, að
vera miðstöð stjómseturs fyrir allt landið.
Sett var á laggimar herstjórn, Bakufu, sem
stjórnaði í nafni keisarans. Fyrir hérstjórn-
inni var herstjóri, Shogun, sem útnefndur
var af keisaranum.
Gullöld japönsku stríðsmannanna og hinna
frægu japönsku sverða hófst á þessum tíma.
Valdatími Mmamoío-ættarinnar í Kamakura,
sem gengur undir nafninu Kamakura-Jidai
(1192-1333) einkenndist m.a. af því, að vald
keisarans, sem bjó í Kyoto, varð aðeins tákn-
rænt í veraldlegum skilningi. Hann var þó
áfram trúarleiðtogi landsins og af guðlegum
uppruna samkvæmt Shinto, þjóðtrú Japana.
SlÐAREGLUR STRÍÐSMANNA
í landi, sem stjórnað var af stétt her-
manna, þjóðfélagsstétt sem var frábærlega
skipulögð og mönnuð einvalaliði, urðu smám
saman til siðareglur stríðsmanna „Bushido“
sem hafa mótað alla sögu og menningu Jap-
ans síðan. Bushido hefur verið nefnt „sál
hins forna Japans" og er lykillinn að skiln-
ingi á japanskri heimspeki og menningu fram
á þennan dag. Kjarninn í innihaldi þessara
siðareglna var ástundun dyggða á borð við
hugrekki, þolinmæði, trygglynd og heiðar-
leika. Markmiðið var að bæta sjálfan sig í
samræmi við heimspeki Konfúsíusar.
Þegar haft er í huga, að' Samuraiarnir
voru áhrifamesta stétt japansks þjóðfélags
fram undir lok nítjándu aldar er ljóst að
áhrif siðgæðis þeirra og hugsunar náði til
alls samfélagsins. Margir af frægustu lista-
mönnum Japana fyrr og síðar tilheyrðu stétt
stríðsmanna, t.d. myndlistarmenn og ljóð-
skáld. Þekktastur þeirra er Musashi Miya-
moto. Hann barðist í yfir sextíu einvígjum
án þess að bíða ósigur en er einnig frægur
fyrir frábær málverk, kallíógrafíur og rit-
verk. Gorin-no-Sho, „Bók hinna fimm
hringja", sem fjallar um heimspeki, hernað-
arlist og sjálfsþekkingu, er í fullu gildi enn
þann dag í dag og gefur góða innsýn í jap-
anskan hugsunarhátt.
Á fyrri hluta miðalda var fullkomin jarð-